درخت گلابی

«درخت گلابی» فیلم معناگرایی از داریوش مهرجویی است كه بر اساس داستانی از گلی ترقی، داستان‌نویس معاصر، ساخته شده است. این فیلم سالیان پیش به اكران درآمد و نمایش «درخت گلابی» با انتشار نقد و نظرهای متعدد همراه بود.

در صفحات آغازین کتاب "درخت گلابی" که به تازگی تجدید چاپ شده است، یادداشتی از ویراستار كتاب، محمود فاضلی‌بیرجندی، به چشم می‌خورد. در این یادداشت از چگونگی تدوین مجموعه و فراهم آوردن مقالات آن، گزارشی به خواننده داده شده است. ویراستار اشاره می‌كند كه در این مجموعه، نقدهایی گردآوری شده است كه پرمایه‌تر و در نگاه به فیلم، عمیق‌تر بوده‌اند. اما این سخن به معنای آن نیست كه همه نقدهای ارزنده‌ای كه درباره «درخت گلابی» نوشته شده، در این كتاب آمده است.

از سویی دیگر، ویراستار به گفت‌وگویی اشاره می‌كند كه با گلی ترقی، پس از گذشت یازده سال از اكران فیلم، انجام داده است. این گفت‌وگو كه در انتهای كتاب آمده است، روشنگر بسیاری از نكته‌هایی است كه ساختار و درونمایه فیلم «درخت گلابی» را می‌سازد.

در كنار هر صفحه از متن نیز عكس‌هایی از نماهای گوناگون فیلم چاپ شده است. داستان «درخت گلابی» با سرگذشت نویسنده‌ای آغاز می‌شود كه به باغ خلوتی پناه آورده است تا كتابش را در آرامش و سكوت بنویسد. اما با ورود باغبانی كه از درخت نابارور گلابی باغ سخن می‌گوید، ذهن او، خواه ناخواه، درگیر مسأله‌ای بیرون از چهارچوب كتابش می‌شود.

این رویداد نویسنده را به سالیان پیش می‌برد و یادهای دوری را در ذهن او بیدار می‌كند. دست و پا زدن‌های عاطفی نویسنده در سال‌هایی كه سپری شده‌اند و جز خاطره‌ای از آنها باقی نمانده است، او را یكسره با خود می‌برند و ماجرای «درخت گلابی» را شكل می‌دهند.

در بخش «نقدها»، الهام خاكسار در مقاله‌ای به نام «دختری با كفش‌های كتانی» از اقتباس‌های ادبی سینماگران یاد می‌كند و با مرور كارنامه سینمایی مهرجویی، به بررسی فیلم «درخت گلابی» می‌پردازد و زیر و بم‌های هنری‌اش را نشان می‌دهد. به همین گونه علیرضا رسولی‌نژاد در «میم مثل متافیزیك»، به لایه‌های زیرین روایت‌های ظاهری‌ای اشاره می‌كند كه سكانس‌های فیلم را پیش می‌برند. محسن سیف نیز نقدی ستایش گونه از كار مهرجویی نوشته است و نگاه او را «فراتر از روزمرگی» تلقی كرده است.

ابوذر كبیری، عنوان «اگر درخت گلابی بارور نشود» را برای نوشته خود برگزیده است. او سكانس‌های فیلم را همانند تابلوهای زیبایی دانسته است كه با رنگ‌آمیزی و تركیب‌بندی استادانه‌ای ساخته شده‌اند. پس از این نقد، متن گفت‌وگویی آمده است كه در همان زمان اكران فیلم با گلی ترقی انجام شده بود و اكنون در این مجموعه بازچاپ شده است. در این گفت‌وگوی كوتاه، ترقی خرسندی خود را از ساخته شدن فیلم مهرجویی، بازگو كرده است.

ایرج كریمی، مطالعه موردی فیلم را در نوشته «درك نجوا در هیاهوی باغ» پی گرفته است. او سیر خطی فیلم را دنبال می‌كند و در نقدی مفصل، مضمون با اهمیت سینمای مهرجویی را «معارضه فرد و جامعه» بر می‌شمارد. مجید اسلامی، منتقد سینمایی، در مطلب «خنده‌ای آن دورها»، ویژگی‌های فیلم را بیان می‌كند و بر زیبایی مضمون و ساخت آن تاكید می‌كند. او داستان فیلم را «بی نقص و در حد كمال» و نشانه‌ای از «پختگی نویسنده» آن می‌داند و می‌نویسد كه مهرجویی نیز با تسلطی قابل قبول این داستان را به تصویر كشیده است.

نقد هوشنگ گلمكانی، منتقد سینمایی، از نوشته‌هایی است كه در این بخش از كتاب آمده است. ملك منصوراقصی، طراحی صحنه «درخت گلابی» را نقد كرده است و نغمه ثمینی، فیلم مهرجویی و داستان ترقی را با هم سنجیده است. او قصه «درخت گلابی» را در میان داستان‌های ترقی، «نقطه درخشانی» قلمداد كرده است و اقتباس مهرجویی از آن را زیبا و موفق دانسته است.

نقدهای كوتاهی از ناصر صفاریان و فرزاد پورخوشبخت، خواننده را به نوشته «این درخت با من حرف می‌زند» از ماندانا آقاجانی می‌رساند. او به واكاوی شخصیت اصلی فیلم می‌پردازد و دنیای ذهنی او را كه از سرخوردگی‌ها و بن بست‌های رویدادهای زندگیش سنگین و مالامال شده است، جست‌وجو می‌كند. راوید خانلری نیز موسیقی فیلم «درخت گلابی» را بررسی كرده است. با این نوشته، بخش «نقدها»ی كتاب به پایان می‌رسد.

بخش «گفت‌وگو» ها شامل سه مصاحبه است. بخش نخست گفت‌وگوی احمد طالبی‌نژاد با بازیگر نقش اول «درخت گلابی»، همایون ارشادی است. خواننده در این پرسش و پاسخ، با شخصیت ارشادی و نوع نگاه او به فیلم مهرجویی آشنا می‌شود.

گفت‌وگوی پایانی نیز پرسش و پاسخ‌های ویراستار با گلی ترقی است. این گفت‌وگو برای نخستین بار است كه منتشر می‌شود. ترقی از پیش زمینه‌های ذهنی یاد می‌كند كه قصه «درخت گلابی» را در ذهن او شكل داده‌اند و سپس او را برانگیخته‌اند تا داستانی به همین نام خلق كند. آنگاه نظر خود را درباره فیلم مهرجویی بازگو كرده است.

او می گوید: «كمتر اتفاق می‌افتد كه فیلمی از روی یك اثر ادبی، خوب از آب درآید یا موفق باشد. «درخت گلابی» از نظر تصاویر بسیار غنی است. فیلمی زیباست. ولی از آنجا كه قصه، قصه‌ای درونی است، از نظر من مشكل می‌شد كه تبدیل به فیلم‌نامه شود. با این حال فكر می‌كنم داریوش مهرجویی تا آن جا كه امكان داشت موفق بود. ولی خوب، من با تكه‌ها یا جزئیاتی موافق نبودم كه دیگر مربوط به من نیست.»

بی‌گمان كتاب «درخت گلابی» مرجع مطمئن و نقادانه‌ای برای شناخت و تحلیل فیلم مهرجویی است كه در اختیار علاقه‌مندان سینما قرار گرفته است.

این کتاب با شمارگان 3000 نسخه و به بهای 150000 ریال توسط انتشارات كتاب‌سرا چاپ و پخش شده است.

بخش کتاب و کتاب‌خوانی تبیان

منبع: ایبنا