مصاحبه با نویسنده پدیده کتاب فصل

در میان تمام المپیادهایی که درکشور برگزار می شوند المپیاد نجوم از همه جوانتر است. در مقایسه با سایر رشته های المپیادی مثل ریاضی، فیزیک، کامپیوتر و ... المپیاد نجوم چگونه توانست جای خود را در میان آن ها باز کند؟

این دوره، هفتمین دوره برگزاری المپیاد نجوم است و نسبت به سایر المپیادهای دیگر بسیار نوپاست. البته این المپیاد قبلا در بین مدارس خاصی برگزار می شد اما 7 سال است که به صورت عمومی  برگزار می گردد. به طور کلی هدف از برگزاری المپیادها  شناسایی، جذب، پرورش، حمایت و هدایت جوانان بااستعداد کشور و اعتلای سطح علمی آنهاست که المپیاد نجوم هم دقیقا چنین هدفی را دنبال می کند. اگر به علاقه فراوانی که بچه های ایرانی به نجوم و ستاره شناسی دارند و مقام هایی که در المپیادهای جهانی نجوم کسب کرده اند توجه کنیم، متوجه ضرورت برگزاری این المپیاد در سطح کشور خواهیم شد. کسب رتبه نخست المپیاد جهانی نجوم پارسال توسط ایران به خوبی پتانسیل بالای بچه های ما را در این علم نشان می دهد.

اصولا برگزاری المپیاد چه فوایدی برای خود دانش آموزان دارد؟

مطالعه برای المپیاد، ذهن انسان را باز می کند و به طور کلی دید شما را تغییر می دهد به طوریکه اگر در آن نتیجه هم نگیرید بازهم به واسطه وقتی که برای این کار گذاشته اید استفاده لازم را برده اید. شکوفایی و خلاقیت ذهن شاید مهمترین اثری است که المپیاد می تواند بر روی یک دانش آموز داشته باشد.

یکی از دغدغه های دانش آموزان برای مطالعه المپیاد نجوم این است که نمی توانند میان زمان مطالعه برای دروس مدرسه و المپیاد تعادل ایجاد کنند. از طرفی  مدارس و خانواده ها هم این المپیاد را خیلی جدی نمی گیرند. به نظر شما چگونه می توان این مشکل را حل کرد؟

شاید در ابتدا چنین کاری واقعا سخت به نظر برسد اما واقعا نشدنی نیست. اگر دانش آموز در سر کلاس، مباحث را به طور کامل دریافت کند و مطالعات مستمر درسی خود را انجام دهد به راحتی می تواند زمانی را جهت مطالعه المپیاد اختصاص دهد. یکی از مشکلات مهم دانش آموزان ما عدم برنامه ریزی مناسب است که اگر به آن توجه کنند موفق خواهند بود. بسیاری از افراد موفق در المپیادها در مدارس خودشان نیز رتبه های بالایی را کسب کرده اند.

آیا برای آمادگی جهت المپیاد به معلم هم نیاز است؟ به بیان دیگر حضور معلم تا چه حد در موفقیت فرد تاثیرگذار است؟

وجود معلم  ضروری است اما کافی نیست. برای مثال مدرسه ای هفته ای 8 جلسه کلاس با حضور اساتید مختلف برای المپیاد در نظر گرفته بود در حالی که تمام دانش آموزان آن مدرسه به مدال برنز دست یافتند و طلایی نشدند. در صورتی که یکی از دارندگان مدال طلای سال پیش که برنز جهانی را نیز کسب نموده خودش به تنهایی در یک روستا مطالعه می کرده و فقط در روزهای5 شنبه با دوستش انتقال اطلاعات داشتند و تنها برای مدت کمی سراغ معلم رفتند.

در هر دو مثالی که برای شما آوردم معلم حضور داشته اما در مواقعی که استاد نقش جهت دهی و رفع اشکال را ایفا کرده درصد موفقیت بسیار بیشتر بوده است. به طور کلی معلم نباید جای خلاقیت و فکر را برای فرد بگیرد و لقمه را حاضرآماده در دهانش بگذارد.

نحوه برگزاری المپیاد نجوم چگونه است و در چند مرحله برگزار می گردد؟

تا قسمت کسب مدال دو مرحله است. معمولا در مرحله اول بین 1500 تا 2500 نفر شرکت می کنند و در حدود 10 درصد افراد شرکت کننده در این مرحله انتخاب و به دور بعدی راه می یابند. مرحله اول شامل 30 سوال تستی و 8 مساله کوتاه است که داوطلبان در مدت 240 دقیقه به آن ها پاسخ خواهند داد.  مرحله اول المپیاد در بهمن ماه و بعد از امتحانات دی ماه مدارس برگزار می شود.

مرحله دوم که در اردیبهشت ماه برگزار می شود به صورت کاملا تشریحی است و نحوه پاسخ دادن به سوالات فوت و فن خاص خودش را می خواهد!  معمولا تا زمان مشخص شدن نتایج هیچ کدام از شرکت کننده ها از قبولی خود مطمئن نیستند. در صورتی که در مرحله قبل تقریبا افراد از قبولی یا عدم قبولی خود مطلع بودند.

بعد از مرحله دوم که نتایج مشخص می شود بر چه اساسی مدال ها اهدا می شود؟

بعد از مشخص شدن نتایج، بسته به میزان اختلاف نمرات شرکت کنندگان در حدود 40  نفر (کمی بیشتر یا کمتر) انتخاب می شوند و در یک دوره کلاس تابستانی که به دوره باشگاه معروف است حضور پیدا می کنند. در طی این دوره با سنجش نمرات آزمون های مستمر و آزمون پایانی  مدال ها اهدا می شود. 10 طلا، 10 نقره و به بقیه افراد برنز اهدا می شود. البته اگر اختلاف تراز نفرات آخر زیاد باشد، به آنها گواهی حضور در باشگاه ارائه می شود و از گرفتن مدال بی بهره می مانند (البته این اتفاق به ندرت روی می دهد).

سرانجام بچه های المپیادی ما چه می شود؟ معمولا بعد از کسب مدال و موفقیت در المپیاد دیگر کسی از این افراد خبری ندارد و کمتر دیده شده است که آن ها به فعالیت در نجوم ادامه دهند. چه چیزی باعث می شود که این اتفاق رخ دهد؟

شاید بتوان گفت برای بعضی افراد المپیاد نجوم به پلی برای دور زدن کنکور تبدیل شده است. متاسفانه اکثر بچه هایی که در المپیاد مدال می گیرند در دانشگاه رشته فیزیک را انتخاب نمی کنند و معمولا مشغول تحصیل در رشته های برق و مکانیک در دانشگاه های برتر کشور می شوند و بعد از طی کردن دوره کارشناسی تعداد زیادی از آن ها مشغول ادامه تحصیل در خارج از کشور می شوند. البته شاید این مورد بیشتر به مسئولان کشور مرتبط باشد که به دلیل نبودن بستر مناسب و امکانات لازم چنین اتفاقی رخ می دهد.

المپیاد و نجوم آماتوری به هم مرتبط هستند؟ یعنی اگر شما سال ها قبل از شرکت در المپیاد، فعالیت های رصدی و نجومی داشته باشید آیا تضمینی هست که حتما در المپیاد موفق شوید؟ و به بیان دیگر اگر شما یک المپیادی نخبه باشید آیا یک منجم آماتور خوب شناخته می شوید؟

نه، واقعا این گونه نیست. نجوم آماتوری و المپیاد نجوم دو مورد از هم جدا ولی مرتبط هستند. ممکن است شب های رصدی یک فرد المپیادی به تعداد انگشتان یک دست هم نباشد و در مقابل ممکن است یک منجم آماتور هیچ شناختی از نجوم محاسباتی نداشته باشد. اما اگر این دو با هم ترکیب شوند بسیار ایده آل خواهد بود. یعنی کسی که یکسری مفاهیم را برای شرکت در المپیاد آموخته است اگر فعالیت های آماتوری نجوم را ادامه دهد به تمام محفوظاتش عمق می بخشد و از آن طرف اگر یک منجم آماتور اطلاعات محاسباتی و مفهومی اش را افزایش دهد علت پدیده هایی را که رصد می کند به خوبی متوجه می شود.

در ایران رابطه المپیاد و نجوم آماتوری چگونه است؟

معمولا این دو مورد از هم جدا هستند و شما افراد کمی را می یابید که در هر دو حوزه دارای مهارت باشند.

از المپیاد فاصله بگیریم و به خودتان بپردازیم.کتاب شما به عنوان پدیده کتاب فصل معرفی شده است کمی درباره کتابتان برایمان بگویید.

خانه کتاب یکسری مسابقه به عنوان کتاب سال، کتاب فصل و ... را برگزار می کند بدین صورت که انتشارات کتاب های خود را به دبیرخانه مسابقات معرفی می کنند و  بر اساس پارامترهای مختلف به کتاب ها امتیازدهی می شود. در 14امین دوره کتاب فصل که در تابستان امسال برگزار شد کتاب الفبای المپیاد نجوم و اخترفیزیک بنده به عنوان کتاب تقدیر شده انتخاب شد.

با توجه به این که شما محصل هستید و بیشتر وقتتان بر روی درس خواندن متمرکز شده است چگونه این کتاب را تالیف کرده اید؟

در دوران راهنمایی من تازه با نرم افزاز Word و تایپ ده انگشتی آشنا شده بودم و دوست داشتم همه چیز را تایپ کنم! در همان سال تمام جزوات نجوم آماتوری و خلاصه های خودم را به صورت منسجم و تایپ شده تنظیم کردم. وقتی وارد وادی المپیاد شدم کم کم متوجه شدم هیچ کتاب جامعی نیست که بچه ها برای شرکت در المپیاد بتوانند از آن استفاده کنند و با خرید دو یا سه کتاب همه مطالب المپیاد را فراگیرند. من در کتابخانه ام در حدود  200 کتاب فارسی و در حدود 1500 کتاب انگلیسی در کامپیوترم دارم. قطعا جمع آوری چنین حجمی از کتب مختلف برای همه مقدور نیست و  طبیعتا برای من هم به راحتی مقدور نبود و به سختی توانستم آن ها را گردآوری کنم. به فکر این افتادم که اگر مطالبی که در کتب مختلف آمده است را گردآوری کنم و با زبان ساده تری بنویسم هم نیاز خودم را برطرف می کند و هم دیگران می توانند از آن استفاده کنند. البته اصلا دنبال نوشتن کتاب و چنین کاری نبودم. اما یک روز که جزوه ام را به یکی از اساتیدم نشان دادم ایشان به من گفتند که چرا این جزوه را تبدیل به کتاب نمی کنی. بعد از آن موقع من در حدود یک سال و نیم وقت بر روی این کار گذاشتم و سرانجام به کمک انتشارات دانش پژوهان  توانستم آن را به چاپ برسانم.

به جز این کتاب که در دو جلد منتشر شده است، کتاب دیگری هم تالیف کرده اید؟  

بله. یک کتاب به نام "ستاره شناس آینده" نیز نوشته ام که برای افراد علاقه مند به ستاره شناسی در سنین نوجوانی است.

به عنوان حرف آخر برای بچه هایی که فردا در المپیاد نجوم شرکت می کنند چه صحبتی دارید. چه آن هایی که مطمئن هستند نتیجه می گیرند و چه آن هایی که کمی استرس امتحان دارند و نگران هستند؟

به آن ها می گویم مسیری که تا اینجا آمده اید درست است و شما یک کاری را  فراتر از بقیه هم سن و سالانتان انجام داده اید اما این که صرفا به کسب مدال فکر کنید اشتباه است و نباید آن را به عنوان هدف اصلی انتخاب کنید. اگر شما مسیر زندگی خود را مشخص کنید این تنها یک مرحله از زنگی است که باید به عنوان یک وسیله به آن نگاه کنید، نه یک هدف.

م.ح.اربابی فر

بخش دانش و زندگی تبیان