مامون و مرد دزد

آنچه در روایت ذیل آمده است، نتیجه درماندگی مامون از رویارویی با مردم زمان خویش و درایت حضرت امام رضا(ع) در پاسخ دهی به وی میباشد. که در جایی می فرمایند: این همان دلیل است که نادان با نادانی می فهمد و دانا نیز به علم خود می یابد. دنیا و اخرت به دلیل استوار است و این مرد صوفی دلیل آورد.

محمد بن سنان گفت خدمت حضرت رضا علیه السلام بودم. در خراسان مأمون هنگامی که در روزهای دوشنبه و پنج شنبه براى رسیدگى به درخواست هاى مردم می  نشست، ایشان را طرف راست خود می نشاند.

خبر دادند به مأمون که مردى صوفی دزدى کرده است. دستور داد او را بیاورند. همین که چشمش به او افتاد، دید مردى پارسا بنظر مى آید و در پیشانى اثر سجده زیاد دارد، گفت: واى به این ظاهر پسندیده که کارى چنین زشت از او سر زند، دزدى کرده  اى با این ظاهرى که نشان عبادت و پارسائى است؟

گفت: من این کار را از مجبورى کرده ام و چاره اى نداشتم چون تو حق مرا از خمس و غنیمت نپرداختى.

مأمون گفت: تو چه حقى در خمس و غنیمت دارى؟

گفت: خداوند خمس را به شش قسمت نموده و فرموده است: وَ اعْلَمُوا أَنما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَن لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى  وَ الْیَتامى  وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى  عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعان 1

غنیمت را نیز به شش قسمت کرده است و فرموده : ما أَفاءَ اللهُ عَلى  رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى  فَلِلهِ وَ لِلرسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى  وَ الْیَتامى  وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السبِیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُم 2

مرد ادامه داد: چون حق مرا ندادى با این که ابن السبیل هستم و بیچاره و درمانده و راهى براى زندگى ندارم و در ضمن از کسانى هستم که به قرآن واردم.

مأمون گفت: با این داستان ها و حرف ها که نقل میکنى [انتظار داری]در مورد دزدى یکى از حدود خدا را تعطیل کنم و حکم خدا را از بین ببرم؟

صوفی گفت: اول خود را پاک کن. بعد دیگرى را و حد بر خویش جارى کن سپس بر دیگرى.

مأمون رو به حضرت رضا علیه السلام نموده و گفت: شما چه میفرمائید؟

امام علیه السلام فرمود: او می گوید تو هم دزدى کرده اى من هم دزدى کرده ام.

مأمون سخت خشمگین شد و سپس به صوفی گفت: به خدا دست و پایت را قطع می کنم.

صوفی در جواب گفت: دست و پاى مرا قطع می کنى در صورتی که تو بنده من هستی.

مأمون گفت: واى بر تو از کجا من بنده تو شدم؟

گفت: به جهت این که مادر تو را از بیت المال مسلمانان خریده اند و تو بنده تمام مسلمانان شرق و غربى تا آزادت کنند. من که آزاد نکرده ام. از آن گذشته خمس را خودت فرو می برى و حق اولاد پیامبر را نمی دهى و حق من و امثال مرا نیز نمی دهى. دلیل دیگر این که ناپاک نمی تواند ناپاکى را پاک کند. باید ناپاک را شخص پاک، پاکیزه کند. کسى که به گردن خودش حد باشد نمی تواند حد بر دیگرى جارى کند. مگر این که ابتدا از خود شروع نماید. نشنیده اى خداوند عزیز می فرماید: أتَأْمُرُونَ الناسَ بِالْبِر وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ 3

مأمون رو به جانب حضرت رضا علیه السلام کرده و گفت: چه صلاح می دانى در باره این مرد؟

امام علیه السلام فرمود: خداوند عزیز به محمد مصطفى صلى الله علیه و آله و سلم می فرماید: فَلِلهِ الْحُجةُ الْبالِغَةُ 4 [خدا را دلیل رسائى است]. این همان دلیل است که نادان با نادانى می فهمد و دانا نیز به علم خود می یابد. دنیا و آخرت به دلیل استوار است و این مرد دلیل آورد.

مأمون دستور داد صوفی را آزاد کنند و از روبرو شدن با مردم خود را کنار کشید و در فکر این شد که کار حضرت رضا علیه السلام را تمام کند تا این که بالاخره ایشان را مسموم کرد و به شهادت رساند.5

پی نوشت

1ـ سوره انفال آیه 41

2ـ سوره حشر آیه 7

3ـ سوره بقره آیه 44

4ـ سوره انعام آیه 149

5ـ برگرفته از کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام جلد 2 صفحه 264