سازگاری سنگسار با عطوفت اسلامی

پاسخ به یک شبهه

برخی می پرسند آیا سنگسار کردن مرد یا زنى که بر اثر غلبه هوى‏ و هوس ، لحظه‏اى از جاده عفّت خارج گشته ، و مبتلا به این گناه شده اند ، با عطوفت اسلامى سازگار است؟!

پاسخ این است که:

اولاً، طبع احکام جزایی ، که برای مجازات مجرمین وضع می شود ، در ظاهر با نوعی خشونت همراه است ، ولی این خشونت ظاهری با در نظر گرفتن مصالحی که بر آن مترتب است امری معقول و پذیرفتنی است . درست همانند طبیبی حاذق وقتی با عضوی از بدن بیمار مواجه می شود که سیاه شده ، و بعنوان درمان دستور به بریدن عضو مزبور می دهد!؛ بریدن عضو بدن انسان، تجویزی خشونت آمیز است! ولی اگر بنا باشد که با چشم پوشی از این خشونت ، بیماری مزبور، جان آن شخص را بگیرد ، دیگر این خشونت معقول و پذیرفتنی خواهد بود .

ثانیاً، این افراد در این قضاوت ها، بدون در نظر گرفتن تمام شرایط حدود و تعزیرات اسلامى، و راه هاى اثبات، و راه هاى تخفیف، و همچنین نتایج نهایى این گناهان و اثرات زیانبار آن براى جامعه ، حکم به خشن بودن حدود و تعزیرات مى دهند ؛ ولی با در نظر گرفتن همه این جوانب ، معلوم مى شود که حدود و تعزیرات اسلام چندان خشن نیستند .

نکته‏هاى ظریفى در گوشه و کنار احکام «حدود و تعزیرات» به چشم مى‏خورد که به ما در پاسخ این سؤالات کمک مى‏کند، و با دقّت و مطالعه در آن نکات، روشن مى‏شود که حدود و تعزیرات نیز چشمه‏اى‏ دیگر از رحمت و عطوفت اسلامى است- هرچند ظاهر آن براى عدّه‏اى در برخورد اوّلیه خشونت‏آمیز به نظر مى‏رسد.

حدود و تعزیرات ضمانت اجرایى احکام الهى

از آنجا که احکام الهى در انسانها گاه تأثیرگذار نیست، مگر آنها که عنایات پروردگار شامل حالشان شود، و فطرتى پاک و سالم داشته باشند، بدین جهت نیاز به تشویق و تخویف، یا تبشیر و انذار دارد تا انگیزه مردم را براى عمل به آن تقویت نموده، آنها را به عمل به آن فرا خواند .

با توجّه به این که تشویق ها و مجازاتهاى جهان آخرت، گروهى از مردم را از تخلّف و جرم و گناه باز نمى‏دارد، و آنان را به انجام وظایف و واجبات سوق نمى‏دهد، چاره‏اى جز پیش بینى مجازاتهاى دنیوى براى کسانى که از قانون تجاوز کنند، و آن را نادیده بگیرند، باقى نمى‏ماند، و این، همان چیزى است که در اصطلاح حقوق دان ها «ضمانت اجرا» نامیده شده است .

البتّه در قوانین بشرى ، ضمانت اجرا منحصر به کیفرهاى دنیوى است ، در حالى که گستره آن در ادیان الهى و مکاتب آسمانى ، بسیار وسیع‏تر مى‏باشد ، چرا که ایمان به غیب ، اعتقاد به دادگاه قیامت ، و نیروى بازدارنده قوى تقوا، و پاداشها و مجازاتهاى جهان آخرت ، و مانند آن ، از اهرمهاى قوى و مستحکم اجراى قوانین دینى محسوب مى‏شود .

بدین جهت در قشرهاى مذهبى که ایمان به احکام الهى و اسلامى دارند، کمتر شاهد غصب حقوق مردم، و تعدّى و تجاوز به حریم دیگران هستیم، هر چند مجازاتى در کار نباشد. ولى با این حال، شارع اسلام از ضمانت اجرایى دنیوى نیز غفلت نکرده، و حدود و تعزیرات را به همین هدف، در کنار ضمانتهاى اجرایى معنوى قرار داده است. و لذا در روایات متعدّد مى‏خوانیم : « انّ اللّه قد جعل لکلّ شى‏ء حدّا و جعل على من تجاوز ذلک الحدّ حدّا ؛ خداوند متعال براى هر چیزى قانونى تعیین نموده، و براى هر کس که از قانون تجاوز کند، مجازاتى در نظر گرفته است.»¹

بنابراین، اگر براى کسانى که حرمت قوانین را نگه نمى‏دارند، و آلوده گناه مى‏شوند، مجازاتى وجود نداشته باشد، قوانین، پشتوانه اجرایى نخواهد داشت. خلاصه این که فلسفه وضع حدود و تعزیرات، همان ضمانت اجرایى احکام الهى است.²

حدود الهی نوعی رحمت الهی است

روایاتى در مورد فلسفه اجراى حدود و تعزیرات وجود دارد که مطالعه آنها به ما بینش تازه‏اى درباره این مجازاتهاى اسلامى مى‏دهد؛ به دو نمونه آن توجّه کنید :

1- پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله فرمودند:  «اقامَةُ حَدٍّ خَیْرٌ مِنْ مَطَرِ ارْبَعینَ صَباحاً ؛ اجراى یک حد از بارش چهل شبانه روز باران بهتر است . »³

2- امام هفتم شیعان، حضرت موسى بن جعفر علیه السلام، در تفسیر آیه شریفه « یُحْىِ الْارْضَ بَعْدِ مَوْتِها »⁴ مى‏فرماید: « لَیْسَ یُحْیِیْهَا بِالْقِطَرِ، وَ لکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجالًا فَیُحْیُونَ‏ الْعَدْلَ فَتُحْیِى الْارْضَ لِإحْیاءِ الْعَدْلَ، وَ لَإقامَةُ الْحَدِّ فیهِ انْفَعُ فِى الْارضِ مِنَ الْقِطَرِ ارْبَعینَ صَباحاً ؛

منظور (فقط) این نیست که زمین‏هاى خشک را با بارانهاى پر برکت زنده مى‏کند ، بلکه منظور این است که خداوند مردانى (بزرگ و مخلص و بلند همّت را) مبعوث مى‏کند ، که آنها عدالت را در جهان زنده مى‏کنند ، و زمین بر اثر زنده شدن عدالت احیاء مى‏گردد ؛ و بدون شک اقامه و اجراى حدود و تعزیرات بر روى زمین، پر منفعت‏تر است از این که چهل شبانه روز بر آن باران ببارد . » ⁵

در این روایات اجرای حدود به باران تشبیه شده ، و اجراى کمترین مقدار آن ، از بارش چهل روز باران بهتر شمرده شده است ؛ مفهوم این روایت این است که همانطور که باران، رحمت پروردگار است6 و خداوند آن را بر اهل زمین نازل و منتشر مى‏نماید ، حدود الهى نیز نوعى رحمت الهى است و حقیقتاً اجراى مجازاتهاى اسلامى همچون باران ، جامعه را شستشو مى‏دهد و اجتماع را از آلودگیها پاک مى‏کند.

به عنوان نمونه ، اگر شخصى باعث سلب امنیّت عمومى از جامعه شود و بر جان و مال و ناموس مردم هجوم برد ، به گونه‏اى که رعب و وحشت قسمتى از جامعه را فراگیرد، محارب خواهد بود و اجراى حدّ محارب بر این شخص ضامن ثبات امنیّت در جامعه است و همچون باران، رعب و وحشت و ناامنى حاصل از جنایات او را از فضاى جامعه مى‏شوید.

راههاى اثبات حدود شرعى‏

مطالعه چگونگى اثبات حدود شرعى، جلوه‏هاى دیگرى از رحمت و رأفت اسلامى را در آئینه حدود و مجازاتهاى اسلامى به نمایش مى‏گذارد .

اجرای چنین حکمی به راحتی صورت نمی گیرد و خود دارای مراحل و شرایطی است که با انجام آن شرایط ، حکم اِعمال می شود .

بسیارى از حدود با چهار شاهد عینی، یا چهار بار اقرار ثابت مى‏شود؛ بدین معنى که باید چهار نفر انسان عادل شهادت دهند فلان زن و مرد را در حال انجام عمل منافى عفّت دیده‏اند ، تا بتوان حدّ شرعى بر آنها جارى کرد .

چنین امرى غالبا امکان‏پذیر نیست! مگر در دنیای آلوده ای که انسان ها به تمام معنا بندگان شیطان اند و در گنداب و مرداب فساد و فحشاء غوطه ورند و انواع اعمال منافی عفت عمومی ، قانونی و رسمی دانسته می شود ، و ممکن است که اینگونه روابط را به صورت فیلمهای مستهجن نیز تکثیر کنند، که در اینصورت نه چهار شاهد که هزاران شاهد برای اعمال کثیف خود پیدا می کنند ، و البته مجازات سنگسار برای امثال این غده های چرکین که انسانیت و کرامت انسانی را هدف گرفته اند مجازات مناسبی است .

آداب اجراى حدود شرعى‏

بر فرض که حدّى ثابت شود ، و حاکم شرع تصمیم بر اجراى آن بگیرد ، در چگونگى اجراى آن ، به آداب و دستوراتى برخورد مى‏کنیم که برگرفته از رحمت و رأفت اسلامى است؛ به نمونه‏هایى از این آداب فهرست وار اشاره مى‏کنیم :

1- در ابتدا و انتهاى روزهاى زمستانى، که هوا بسیار سرد است و تازیانه مجرم را آزار فراوان مى‏دهد، نباید حد اجرا شود، بلکه باید در میانه روز که هوا گرمتر است اجرا گردد!

2- در فصل تابستان باید بر عکس عمل شود، در وسط روز که هوا بسیار گرم است حد اجرا نگردد! بلکه در پایان روز انجام شود .⁷

3- مجرم به هنگام دریافت تازیانه نباید خوابیده باشد، بلکه باید نشسته یا ایستاده باشد. زیرا ضربات تازیانه در این دو حالت آهسته‏ تر نواخته مى‏شود، و مجرم درد کمترى را تحمّل مى‏کند! ⁸

4- اگر مجرم بیمار است تا زمان بهبودى‏اش اجراى حد به تأخیر مى‏افتد! ⁹

5- اگر باردار است تا زمان وضع حمل تأخیر مى‏افتد ! ¹⁰

توجّه به نکات فوق، هر انسان منصف و به دور از پیش داورى را، وادار به اعتراف مى‏نماید که رأفت و رحمت اسلامى حتّى در حدود، که ظاهرى خشونت‏آمیز دارد، موجود است؛ بدین جهت اجراى مجازاتهاى اسلامى براى جامعه، بسیار با برکت، و منشأ خیرات فراوان خواهد بود. به گونه‏اى که برکات آن، از برکات بارانهاى پى در پى چهل شبانه روز هم افزونتر است !¹¹

فرآوری : زهرا اجلال

گروه دین تبیان

پی نوشت ها :

1- وسائل الشیعه، جلد 18، باب 2، حدیث 1 تا 5

2- تعزیر و گستره آن، ص 138

3- وسائل الشّیعه، جلد 18، صفحه 308

4- سوره حدید ، آیه 17

5- وسائل الشّیعه، جلد  18، صفحه 308 ، حدیث 3

6- درآیه شریفه شانزدهم سوره کهف از باران به رحمت الهى تعبیر شده است .

7- وسائل الشّیعه ، جلد 18، صفحه 315 به بعد

8- وسائل الشّیعه ، جلد 18، صفحه  369 ، حدیث اول

‏9- تفسیر نمونه ، ج‏14، ص 386

10- وسائل الشّیعه ، جلد 18 ، صفحه 378 به بعد

11- والاترین بندگان ، ص 39-43

منابع :

سایت آیت الله مکارم شیرازی

مقالات حجت الاسلام قرائتی