با پخش تصویر حضرت عباس (ع) موافق هستید؟

هم اندیشی درباره ی یک تصمیم رسانه ای

کربلا واقعه ای است که نمی شود به سادگی از کنارش گذشت و هر مسلمان دوست دار اهل بیت (ع) به نوعی تصویری ذهنی از آن دارد.

 در این میان بیشترین تصویری را که مردم ما از واقعه ی کربلا داشته اند از پای منابر علمای دین و یا در مجالس عزا دریافت کرده اند.

حالا چند ماهی هست که از پخش سریال مختارنامه می گذرد و فارسی زبان های سراسر جهان از شبکه های مختلف سیمای جمهوری اسلامی نظاره گر روایتی خاص  از حوادث پس از حادثه ی عاشورا هستند.

این روزها همزمان با ماه های محرم و صفر بسیاری از مردم پای جعبه ی جادو می نشینند تا سفری 1400 ساله به گذشته داشته باشند و با چشم خود ببینند آن چه را که سال ها پای منابر و در مجالس عزا می شنیدند. به عبارت دیگر آن هایی این سریال را با حساسیت و وسواس فزاینده تماشا می کنند  و برایشان محتوای مختارنامه اهمیت دارد که قبلا تصوری از وقایع کربلا داشته و اکنون تمام دانسته های خود را با داستان مختارنامه مقایسه می کنند. مختارنامه این فرصت را به بینندگانش داده است که از زاویه ای دیگر به علل و عوامل شکلگیری حادثه ی عاشورا نظری بیاندازند و قطعا مخاطبان مذهبی این سریال نگاه منتقدانه و قیاس گرانه ی خود را این سریال حفظ خواهند کرد.

مدت ها پیش از سریال مختارنامه می شد حدس  زد که این سریال با حواشی زیادی مواجه خواهد شد و با انتشار خبر نمایش چهره نقش حضرت عباس (ع) این پیش بینی ها محقق شد. بسیاری از مردم دین مدار ایران به این خبر واکنش نشان دادند گروهی از مخاطبان این سریال بر این باور بودند که نمایش چهره ی نقش عباس علیه السلام به تاثیر گذاری هر چه بیشتر آن کمک می کند و گروهی دیگر معتقدند که ادیان و معتقدات مردم پشت پرده هایی دارد که نبایست از پرده برون بیافتد و باید محفوظ بمانند تا به قداست آن آسیب نرسد.

لازم  به تذکر است که ماجرای پخش تصویر انبیاء و اولیاء به همین جا ختم نمی شود و این بحث تنها درباره نمایش چهره حضرت عباس (ع) نیست.

پس در ادامه ی این سلسله مباحث شایسته است به چند پرسش فکر کنیم. تفکر درباره ی این پرسش ها به مستدل شدن گفتگو ها درباره  تصاویر انبیاء و اولیای دین در رسانه های تصویری کمک می کند:

بسیاری از افرادی که با پخش این تصاویر مخالف هستند نسبت به موضوع تعزیه خوانی هم موضع مثبتی ندارند. از نگاه این افراد پخش تصویر چهره در تلویزیون با نمایش تعزیه که در آن صورت بازیگران را می پوشانند اما یک بازیگر در جایگاه شبیه شهدای کربلا قرار می گیرد هیچ تفاوتی ندارد.

 آیا با شنیدن نام حضرت یوسف (ع) به یاد بازیگر این نقش می افتید و چهره مصطفی زمانی در ذهن تان ترسیم می شود؟

مخالفان نمایش چهره در رسانه های تصویری و هنرهای نمایشی می گویند: بینندگان هنرهای نمایشی با قهرمانان احساس همدلی دارند و در مقابل نسبت به ضد قهرمانها  احساس بازدارندگی و تنفر را احساس می کنند. این افراد معتقدند که فیلم ها برای تاثیرگذاری ساخته می شوند و موفقیت یک فیلم در این است که یک نقش سینمایی را تا آن جا که ممکن است به حقیقت نزدیک تر کنند. بنا برای این هر چه تاثیر گذاری فیلم بیشتر باشد بینندگان با این فیلم بیشتر همدلی می کنند و در آن به اصطلاح غرق می شوند. به این ترتیب کاملا طبیعی است که بازیگر نقش مثبت یا منفی در انظار عموم  با همان نقش شناخته بشود و احیانا از او همان توقعی برود که از صاحب و حقیقت آن نقش انتظار می رفته است.

حاشیه هایی در این چند ساله تجربه کرده ایم و بعضا دیده ایم که بازیگران نقش های حساس پس از بازی در یک نقش خاص طبیعتا در زندگی فردی و یا در مسیر فعالیت حرفه ای شان رفتارهای متناقض با آن نقش را در پیش گرفته اند که موضوع را کمی حساس تر می کند.

آیا از نظر شما یک بازیگر می تواند در تمام دوران فعالیتش رفتار و مشی یکسانی را در پیش بگیرد؟

حق بدهید که غرق شدن در عوالم یک فیلم همیشه بد نیست و در بسیاری از مواقع احساسات مثبتی را در بیننده زنده می کند. شاید بد نباشد به پرسش بالا دقیق تر فکر کنیم. قطعا آن هایی که فیلم "مصائب مسیح" اثر مل گیبسون را دیده اند هرگز هنگام شکنجه ی حضرت توسط ماموران حکومتی روم از نمایش چهره ی پیامبر خدا خشمگین نشده اند.

تبصره: ممکن است کسی بگوید نمایش چهره مسیح (ع) موضوع تازه ای نیست و در فرهنگ مسیحیت پذیرفته شده و  سابقه دارد بنابر این بیننده مسلمان، هنگام تماشای فیلم با لحاظ کردن فرهنگ سازندگان اثر آن را تماشا می کند. اما در فرهنگ ما نمایش چهره انبیاء و اولیاء حکم دیگری دارد.

 با نمایش چهره پیامبران مانند حضرت یوسف، یعقوب نبی و یا حضرت مسیح موافق اید؟

گروهی از موافقان نمایش چهره انبیاء و اولیاء مدعی هستند که برای مخالفت با این موضوع کمی دیر شده و بهتر بود هنگام نمایش فیلم یوسف نبی(ع) ، آخرین منجی، مریم مقدس و ابراهیم خلیل و ... درباره این موضوع چاره جویی می شد. پاسخ ها در این زمینه متفاوت است مثل این که:  حضرت عباس ابن علی (ع) یکی از ارکان اعتقادی و یکی از نقاط ثقل باورهای دینی مردم است و اگر لازم باشد برای قداست آن حدی قائل شویم باید از این پرده دری ها و تصویر سازی های سلیقه ای پیش گیری شود.

 از نظر شما نمایش چهره معصومین (ع) در سینما وتلویزیون آن فیلم را جذاب تر می کند؟

بی شک بسیاری از مخالفان نمایش، هم نسبت به نمایش این موضوع کنجکاو هستند و هر چند اقرار می کنند که نمایش چهره به جذاب تر شدن فیلم کمک می کند اما هم چنان مصلحت را در این می دانند که این تصاویر هم چنان پخش نشود.

 حالا دیگر استفاده از هاله ی نور برای کاور کردن و پوشاندن چهره بازیگر این نقش ها بهترین تصمیم است. وقتی سریال تولید شده و سازندگان تمهیدی برای عدم نمایش چهره بازیگر این نقش در پیش نگرفته اند تنها راه برای جبران این اجتهاد هنرمندانه و یا سهل انگاری متعمدانه،  استفاده از هاله ی نور است، اما سوال دیگری که به دنبال آن مطرح می شود این است که:

از نظر شما نشان دادن بدن بازیگری که نقش پیامبر و امام را بازی می کند موجب اهانت به آن معصوم (ع) می شود؟

این هم پرسشی است که پاسخ دادن به آن کار را سخت می کند. شما اگر دوست یا یکی از افراد خانواده ی خود را از پشت سر ببینید به احتمال زیاد او را شناسایی می کنید چرا که شکل اندام و نحوه ی حرکات هر کس، یکی از عوامل هویتی و روش های شناسایی اوست. برای همین هم مشخصاتی مانند قد، وزن، رنگ مو و مشخصه های ظاهری دیگر را در فرم های تشخیص هویت ثبت می کنند. در کتاب های دینی هم روایت های بسیاری درباره مشخصه های فیزیکی  پیامبر اسلام و ائمه طاهرین نقل شده و در بسیاری از کتب هم روایاتی درباره کیفیت حرکات و سکنات ایشان آورده شده است.

با این حساب همان طور که نمایش چهره می تواند نوعی نسبت دادن امر غیر واقع به اولیاء دین محسوب شود نمایش پیکر بازیگران هم به همین سرنوشت دچار می شود جز این که بگوییم ماجرای چهره حساس تر است.

به هر حال موضوع نمایش چهره نقش انبیاء مکرم و ائمه هدی موضوع حساسی است که باید درباره ی آن بیشتر اندیشید. علاوه بر این که نمایش چهره ها می تواند به جذابیت فیلم ها و تاثیر گذارتر شدن تبلیغات دینی کمک کند کوچک ترین اشتباه می تواند آسیبی جبران ناپذیر به دنبال داشته باشد و تصمیم گیری غلط درباره این موضوع صدمات برگشت ناپذیری را می تواند به باورهای اعتقادی توده مردم وارد کند.

محد نبوی