ابزار شبه‌یارانه‌ای، بله یا خیر؟
سبد کالایی، کالابرگ، توزیع نقطه ای، توزیع عمده و چندین روش دیگر، از جمله ابزارهای شبه یارانه ای برای تنظیم بازار است که به نوعی می توان آن‌را دخالت در بازار نام گذاشت.پیش از اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها شاید هر کدام از این موارد به امری بدیهی برای تنظیم بازار به شمار می رفت اما پس از اجرای این قانون، اختصاص یارانه برای این ابزارها شاید علامت سؤال بزرگی برای اجرای این قانون باشد.
ظاهرا به رغم اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها تمام این ابزارها هنوز در دستان وزارت بازرگانی قرار دارد، هر چند که پیش و پس از اجرای این قانون، مسئولین وزارت بازرگانی از همیاری اصناف نام می بردند و در واقع مجری اصلی این طرح را صنوف اعلام می کردند و می گفتند بازار به اصناف سپرده می شود.
فارغ از اینکه با گذشت نزدیک به 30سال از کنترل یارانه ای بازار، این کار درست است یا خیر، پرداختن به این موضوع که آیا هنوز این ابزارها کارایی و جذابیت لازم را دارد یا نه، مهم است. مهم تر اینکه آیا تجربیات سایر کشورها هم نشان دهنده استفاده از ابزارهایی از این دست است؟
به زعم مسئولین وزارت بازرگانی، کالابرگ تا پایان سال ادامه دارد و حتی با توجه به شرایط ممکن است در سال آینده نیز مورد استفاده قرارگیرد.
بحث توزیع نقطه‌ای هم که بیشتر در ایام پایانی سال و در خصوص میوه شب عید صورت می گیرد همچنان به قوت خود باقی است و مباشرین ذخیره‌سازی سیب و پرتقال تولید داخلی قراردادهای خود با وزارت بازرگانی را امضا کرده‌اند و با کاهش تعرفه این دو کالا از 90درصد به 4 درصد هم امکان واردات به وجود آمده است.
برگزاری نمایشگاه‌های عرضه مستقیم کالا هم گویی امسال با رشد تعداد غرفه مواجه خواهد شد و به رغم همه این موارد برگزاری جشنواره‌ها و فروش‌های فوق‌العاده نیز از ابزارهای دیگر وزارت بازرگانی برای کنترل بازار است. البته اخیرا سازمان تعاون روستایی هم اقدام به برگزاری جشنواره عرضه محصولات کشاورزی در بازار کرده است.
پیش از اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها هم صحبت استفاده از سبد کالایی کارگری و کارمندی به میان آمده بود. یدالله صادقی، مدیرکل تأمین و توزیع وزارت بازرگانی گفته بود: "به اتحادیه‌های کارمندی و کارگری اعلام کرده‌ایم درصورت تمایل، کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم را به قیمت تمام شده و بدون یارانه از طریق مباشرین خود در قالب سبدهای کالایی کارگری و کارمندی عرضه کنند."
سید محمد یاراحمدیان، عضو شورای‌عالی کار نیز با بیان اینکه کانون‌های عالی کارگری به‌دنبال مطالبه و دریافت بسته های حمایتی برای کارگران هستند، گفته بود:" مسئولان دولت تأکید می کنند که برای جامعه کارگری بسته های حمایتی در قالب سبد کالا تهیه کرده‌اند و ما نیز به دنبال عملیاتی کردن آن هستیم".
حال که بیش از 3 هفته از اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها می گذرد و انتظار ظهور و بروز وعده‌های مسئولین وزارت بازرگانی برای سبد کالایی کارگری و کارمندی می رود اما از این بسته‌ها خبری نیست. محمدعلی ضیغمی، معاون وزیربازرگانی در این خصوص می گوید: " استفاده از سبد کالایی هنوز قطعی نشده است و به شرایط بستگی دارد". وی ادامه می دهد:" ما از سبد کالایی هم مثل کالابرگ با توجه به شرایط استفاده می کنیم و حتی ممکن است از سایر ابزارها هم استفاده کنیم. هر کدام از ابزار تنظیم بازار شانس یکسانی برای اجرا دارند و اینکه کدامیک استفاده می‌شود، وابسته به شرایط است".
به‌نظر می رسد کاهش یارانه این سبدهای کالایی هرگونه جذابیت و تقاضا از سوی تشکل‌های کارگری و کارمندی را کاهش داده است البته محمدعلی ضیغمی، معاون وزیر بازرگانی به‌صورت تلویحی این موضوع را تأیید کرده و می گوید:"ممکن است سبد کالایی به لحاظ قیمت یا ترکیب کالاها جذابیت داشته و در بازار تأثیر گذار باشد." واقعیت این است که آنچه برای مصرف کننده نهایی ایجاد جذابیت می کند یارانه سبد کالایی است نه خود سبد کالایی با قیمت‌های سطح شهر چرا که اگر چنین باشد نیازی به این همه تبلیغات نیست و هر شهروندی از نزدیک ترین فروشگاه محل خود و به انتخاب خود اقدام به خرید می کند. در سال جاری یارانه تنظیم بازار در بودجه وزارت بازرگانی 150میلیارد تومان بود که گویا بودجه نویسان وزارت بازرگانی بدون هر گونه کاهش در این بخش مقدمات آن را برای بودجه سال آینده هم ترتیب داده‌اند. ضیغمی در این خصوص می گوید: " به معاون نظارت و راهبردی پیشنهاد داده‌ایم تا یارانه تنظیم بازار به همان مقدار سال 89 یعنی 150میلیارد تومان باشد".
به نظر می رسد مسئولین وزارت بازرگانی به دنبال آن هستند تا در ماه‌های اول اجرای این قانون با هر ابزار ممکنی اقدام به کنترل بازار کنند تا در ماه‌های آتی به ندرت از این کار دست بکشند. امید می رود تا روزی برسد و مسئولین به جای کنترل هر مقوله‌ای اقدام به مدیریت آن کنند.
رضا کیمیایی/ همشهری
بخش اقتصاد
