تبیان، دستیار زندگی
کوچکترین مرتبه اظهار حسد بدگوئی و غیبت است . اگر حسود نتوانست به مقصود خود برسد پا فرا نهاده و تهمت و افترا می بندد و اگر در این مرحله هم موفقیتی به دست نیاورد به سوی جنایت و غارت می رود و در مقام نابودی او گام بر می دارد . پیامبر اکرم صلی الله علیه و
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آشنایی و علاج صفتی خانمان سوز!

حسد

یكی از رذایل اخلاقی که علماء اخلاق از آن نهی كرده اند؛ رذیله حسادت است .


حسد چیست؟

حسد، آرزومندی دور شدن نعمتی از کسی و رسیدن آن به خود حسود است. البته قسمت دوم تعریف در برخی مواد قابل تعمیم نیست. اصولاً هنگامی که نعمتی به دیگری می رسد و خود شخص از آن محروم می ماند چهار حالت مختلف برای او پیدا می شود:

1- آرزو می کند همان گونه که دیگران دارند او هم داشته باشد و این حالت غبطه است و قابل ستایش.

2- آرزو می کند آن نعمت از دیگران سلب شود و برای این کار به تلاش و کوشش بر می خیزد و این حالت از موارد حسدهایی است که بسیار نکوهش شده است. در این حالت، حسد انسان را به تلاش مخرب درباره دیگران وا می دارد.

3- آرزو می کند خودش دارای آن نعمت شود و دیگران از آن محروم بمانند این حالت همان بخل و انحصار طلبی است.

4-دوست دارد دیگران در نعمت باشند هر چند خودش در محرومیت به سر برد و حتی حاضر است هر چه دارد در اختیار دیگران قرار دهد و از منافع خود چشم بپوشد، این حالت، صفت والای ایثار است.

قرآن در این باره می فرماید :«  أم یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله ؛ آیا حسد می ورزند بر مردم برای آنچه خداوند از فضل خود به آنها عطا فرموده است.» (نساء/54)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمودند: «خداوند موسی بن عمران را از حسد نهی کرد و به او فرمود : ان الحاسد ساخط لنعمی ، صاد لقسمی الذی قسمت بین عبادی و من یک کذلک فلست منه و لیس منی ؛ شخص حسود در مورد نعمت های من بر بندگانم خشمناک است و از قسمت هایی که میان بندگانم قائل شده ممانعت می کند، هر کس چنین باشد نه او از من است و نه من از اویم.»(اصول کافی، ج 2، ص 307)

در تعریف حسد راغب اصفهانی در مفردات می‌گوید: «حسد آرزوی زوال نعمت از كسی است كه سزاوار داشتن آن نعمت است و شخص حسود علاوه بر آرزوی قلبی چه بسا كوشش در زوال آن نعمت نیز می‌كند .»(راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص118)

جایگاه حسادت در قرآن و روایات

حسادت به روح و روان انسان ضربات جبران ناپذیری وارد كرده و تأثیرات منفی در رفتار و كردار آدمی می‌گذارد و این صفت ممكن است سال ها و شاید تا آخر عمر انسان را با مشكلات و خطرات روحی و روانی همراهی كند و به سادگی از وجود او خارج نشود تا جایی كه دوست دارد دیگران را نیز منحرف كند. در این باره در جایی از قرآن، حسد به عنوان دستاویزی برای اهل كتاب جهت انحراف مؤمنان قلمداد شده است. آنجایی كه خداوند می‌فرماید :

« بسیاری از اهل كتاب به خاطر حسد دوست داشتند شما را بعد از اسلام و ایمان به كفر بازگردانند با اینكه حق برای آنها كاملاً آشكار شده است.»(بقره ، 109)

علاوه بر آیات فراوانی که در قرآن كریم دربارۀ نهی از حسادت آمده است، روایات زیادی نیز در زمینه نكوهش از حسد، از ائمه معصومین(ع) نقل شده است كه به برخی از آنها اشاره می‌كنیم ؛

امام صادق (ع) در حدیثی ریشۀ كفر را حسادت معرفی كرده و فرموده اند :

«از حسادت كردن به یكدیگر بپرهیزید؛ زیرا كفر ریشه‌اش حسادت است.» (محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمة، ج 3، ص 1186 – 1187)

و در حدیثی دیگر از امام صادق (ع) آمده است که فرموده اند: آفت دین سه چیز است ؛

«حسد، عجب و فخر »(حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 11، ص 294)

حسادت علاوه بر اینكه آفت دین و ایمان آدم محسوب می‌شود، ضرر و زیان‌های جسمانی فراوانی نیز به همراه دارد كه اگر معالجه نشود انسان را از بین خواهد برد. در این باره امام علی (ع) می‌فرمایند:

«حسادت تن را فرسوده و علیل می‌كند .»(محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 3، ص 1188 – 1189)

پس از این كه فهمیدیم حسد صفت بسیار زشت و ناپسندی است، حال چگونه شخص حسود را بشناسیم تا از شرش در امان باشیم ؟!

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند :« که حسد حسنات را می خورد چنانکه آتش هیزم را می خورد»

ویژگی فرد حسود

حسد از ضد ارزش‌هاست(2)

پیامبر اكرم (ص) در این باره غیبت كردن، چاپلوسی كردن و شاد شدن از گرفتاری‌های دیگران را از جمله نشانه‌های حسود می‌شمارند .(همان)

عواملی که حسد را ایجاد می کنند

و اما آنچه كه موجبات حسد را فراهم می‌كنند، چند عامل اساسی است كه بطور خلاصه به آنها اشاره می كنیم:

1- پلیدی نفس و بخل نسبت به خیر و صلاح بندگان خدا

2- كینه ورزی و دشمنی

3- حب شهرت و ریاست

4- ندیدن پیشرفت و برتری دیگران

5- بیم از نرسیدن به مقصود

6- خود بزرگ بینی

حسد اختصاص به کدام گروه دارد؟

حسد در تمام طبقات موجوداست واختصاص به دسته ای مخصوص نیست اما در دو دسته از مردم حسد، بسیار یافت می شود:

یکی رجال سیاست و دیگر رجال علم. حسودان دسته دوم از لحاظ موقعیتی که دارند نمی توانند دلیرانه و آشکارا حسد خود را اعمال نمایند و پیوسته منتظر فرصت می باشند و گاه تقوا از آنان جلو گیری کرده و خودداری می کنند.

ولی دیده می شود بسیاری از سیاستمداران حسود که حسد خود را به طور آشکارا و جسورانه اعمال می کنند و با شدتی هر چه تمام تر زبان انتقاد می گشایند.

مراتب حسد

کوچکترین مرتبه اظهار حسد بدگوئی و غیبت است. اگر حسود نتوانست به مقصود خود برسد پا فرا نهاده و تهمت و افترا می بندد و اگر در این مرحله هم موفقیتی به دست نیاورد به سوی جنایت و غارت می رود و در مقام نابودی او گام بر می دارد .

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: « که حسد حسنات را می خورد چنانکه آتش هیزم را می خورد.» (بحار الانوار ج70ص 256)

این آتش چنان در وجود آدمی زبانه می کشد که امام صادق علیه السلام می فرمایند : « که سه عادت است که کمتر انسان از آنها نجات پیدا می کند: بدگمانی، حسادت، فال بد زدن (سفینة البحار ج 2، ص 102)

امام صادق (ع) در حدیثی ریشۀ كفر را حسادت معرفی كرده و فرموده اند:

«از حسادت كردن به یكدیگر بپرهیزید ؛ زیرا كفر ریشه‌اش حسادت است.»

راهكار علمی و عملی معالجۀ حسد

ایمان و معنویت

1-  راهكار علمی

بسیاری از مفاسد اخلاقی ناشی از این است كه ایمان در قلب آدمی جای نگرفته است و دل بی خبر از نهی كلام الهی و امامان معصوم (ع) است.

آن كس كه حسد می‌ورزد؛ بداند كه ایمان ندارد كه خداوند طبق مصلحت نعمتی را به بنده‌اش داده است و او بی خبر از این مصلحت است.

چنین فردی به عدل خدا نیز ایمان ندارد، چرا که ایمان به عدل با حسد منافات دارد. اگر انسان خداوند را عادل می‌داند باید تقسیم و کارهای او را نیز عادلانه بداند .

2-  راهكار عملی

و آن به این صورت است كه با محسود اظهار محبت كند. نفس امر می‌كند كه دیگری را اذیت كن، توهین كن و دشمن داشته باش، ولی برای علاج چنین بیماری، باید به خلاف میل نفس اماره عمل کرد.

به عبارتی هرچه که نفس دستور می دهد، ما بر خلاف آن را عمل کنیم، به فرد محسود ترحم كنیم و از او قدردانی نماییم، خوبی‌های او را برای خود و دیگران بازگو كنیم و صفات خوب او را یادآوری كنیم.

این امور گرچه در مرحله اول سخت است ولی كم كم، این رذیله حسادت از بین خواهد رفت و برای نفس عادی می‌شود.

فرآوری: زهرا اجلال

گروه دین و اندیشه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.