تبیان، دستیار زندگی
داستان بیژن و منیژه از داستان های زیبای شاهنامه ی فردوسی است.در این داستان، مهر و وفا و کینه و تنگ نظری، دوستی و دشمنی، نیکی و بدی ، دادگستری و بی عدالتی ، راستی و کژی، شادمانی و غم ، مردی و نامردانگی، روی در روی هم صف آرایی می کنند و سرانجام حق بر ناحق..
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگاهی به داستان بیژن و منیژه

بیژن و منیژه

دوران پادشاهی کیکاووس ، شاه خودکامه ی ایران زمین به پایان رسیده است و اکنون کیخسرو ، فرزند سیاوش بر تخت سلطنت تکیه زده.کیخسرو پادشاهی دادگستر، رعیت نواز و مهربان  است.

یکی از روزهای اردیبهشت به فرمان کیخسرو مجلسی ترتیب داده شد تا مردم رو در رو شکایت ها و صحبت هایشان را با پادشاه در میان بگذارند. گیو و پسرش بیژن ، گودرز، گرگین و پهلوانان دیگر نیز حضور داشتند. یکی از شکایت ها مربوط به پیرمردی از آرمانیان بود .آرمانیان در اطراف مرز شمالی ایران و توران زندگی می کردند. پیرمرد از وضع نابه سامان آن جا و حمله های رعدآسا و ویرانگر گرازان وحشی و حیوانات دیگر به مردم و مزارع شان سخن گفت.کیخسرو خشمگینانه به گرگین نگاه انداخت ؛ چون او مسئول رسیدگی به مرزها بود و پول های گزاف به بهانه ی این امر از پادشاه می گرفت. سکوت بر مجلس حاکم شد.همه ی سپهسالاران سر به زیر افکندند. ناگهان بیژن، جوان شیرمرد ایرانی برخاست و گفت:« پادشاها! اگر اجازه بفرمایید به آرمان زمین می روم و نسل خوکان دیو صفت را بر می اندازم.»همه به ویژه  "رُستم "به این جوان علاقه مند بودند. شاه اندیشید و تصمیم گرفت.

بیژن و گرگین این کار را به گردن گرفتند.گرگین مردی کارکشته ، نیرنگ باز و بلدِ راه بود؛ ولی بیژن، جوانی جویای نام و کم تجربه.گرگین به آبروی از دست رفته اش می اندیشید.آن ها پس از چهل شبانه روز به مرز ایران و توران رسیدند.سوارانی نیز از پشتشان راهی شده بودند.

شب بود. گرگین خوش حال بود و می پنداشت که بیژن جانش را خواهد باخت. در این صورت کسی نبود که خبر نامردی گرگین را به شاه برساند.وی از رو در رویی کنار کشید و خود را گم و گور کرد.بیژن یک تنه به ستیز با گرازان وحشی پرداخت و بیش تر آن ها را از پای درآورد.گرگین پیروزی بیژن را باور نمی کرد. باز به راه افتادند.گرگین پیشنهاد داد که از فرصت بهره ببرند و از باغ منیژه ، دختر افراسیاب پنهانی دیدن کنند. جوان کم تجربه کنجکاو شد و پذیرفت. به جلوی باغ رسیدند.نگهبانان مانع شدند.گرگین گفت که پدر و پسری مسافر و راه گم کرده اند و کمک می خواهند.آن ها اتاقی به مهمانان دادند تا استراحت کنند. شب صدای ساز و آواز شنیده می شد.گرگین ، بیژن را تحریک نمود که مخفیانه به مجلس آن ها نگاه کند؛ ولی در دل به بیژن خندید و با خود گفت: « خورشید و ماه هم حقّ ورود به مجلس دختر افراسیاب را ندارند چه رسد به بیژن ! کار او تمام است.» گرگین در حالی که بیژن پشت درختی پنهان شده بود از دیوار باغ گریخت. بیژن هم چنان دزدانه به بزمگاه منیژه می نگریست.منیژه حضور ناشناس را حس کرد. آخر چه کسی توانسته بود این قدر گستاخانه به محفل زنان دربار نزدیک شود؟ با دایه اش به سوی درخت رفت و بیژن را دید.گفت :« ای جوان دلاور !تو کیستی؟»بیژن نامش را گفت و افزود که برای تجارت به توران زمین آمده است.منیژه وی را می شناخت و دستمالی را به بیژن نشان داد که تصویر بیژن روی آن کشیده شده بود.سپس به بیژن گفت: « همراهت گرگین به تو خیانت کرده و گریخته است.»از آن پس بیژن و منیژه شیفته ی هم شدند.

عاشق و معشوق روزها را به شکار و شب ها را به بزم می پرداختند.خبرچین افراسیاب شبانگاه، پنهانی از باغ بیرون رفت تا راز دختر شاه و بیژن را به افراسیاب برساند. منیژه  هم فرمان داد تا بیژن را بی هوش و در صندوقی پنهان کردند . می خواست دور از چشم جاسوسان او را به باغش در توران ببرد. سحرگاه به راه افتادند.

افراسیاب، فرمان روای مستبدّ توران از شکست های پیاپی از ایرانیان دل چرکین و خشمگین بود. چندی پیش،" گیو" به توران آمده و پس از شکست لشکر افراسیاب، کیخسرو فرزند سیاوش را از چنگ او درآورده و به ایران برده بود.حالا افراسیاب فرصت انتقام داشت. او برادر خون خوارش "گرسیوز" را با پنج هزار سرباز راهی کاخ دخترش کرد تا بیژن را به دام بیندازند.از سویی بیژن کم کم به هوش آمد در حالی که نمی دانست چه سرنوشت تلخی در انتظارش است. گرسیوز و پهلوانان دیگر پنهانی وارد کاخ شدند و  دور بیژن حلقه زدند.گرسیوز می دانست که بیژن یک تنه همه ی آنان را حریف است .با او بساط دوستی ریخت.جوان کم تجربه و ساده دل، فریب خورد و تا به خود آمد، اسیر شد .منیژه مات و مبهوت نگاه می کرد. کاری از دستش بر نمی آمد. او پدرش را می شناخت و مطمئن بود که بیژن را می کشد.

بیژن را به کاخ افراسیاب بردند. افراسیاب بی درنگ فرمان قتل او را صادر کرد؛ ولی وزیر خردمندش نظری دیگر داشت. دل جویانه گفت :«مگر از یاد برده اید که  ایرانیان به بهانه ی خون خواهی سهراب و سیاوش چه گونه به توران حمله کردند! بهتر است بیژن را غل و زنجیر کنیم و به چاه ارژنگ بیفکنیم  و سنگی بسیار سنگین را روی چاه بگذاریم تا کسی نتواند آن را تکان دهد.» افراسیاب پذیرفت.

به فرمان افراسیاب ، بیژن را به چاه ارژنگ افکندند .سپس دستور داد که منیژه را نیز بدون سکه و جواهرات بر سر چاه رها کنند تا شاهد مرگ تدریجی معشوقش باشد.

لحظه های مرگ آسا دو دلداده را رنج می داد. منیژه روزنه ای بر روی چاه یافت و بیژن را صدا زد. بیژن به او گفت که نگران نباشد. با غذای کمی که به وی می رساند ، نگذارد او بمیرد. منیژه صبح و شب التماس کنان نزد دهقانان می رفت  و از آن ها تکّه ای نان می گرفت و ضجّه زنان به داخل چاه می انداخت.

از سوی دیگر، گرگین شتابان به بیشه ی گرازان رسید.سواران کیخسرو هم بودند. گرگین، روی خراشیده و گریان گفت که بیژن ناپدید شده است. سربازان کمی گشتند ولی بیژن را نیافتند.همه به سوی پایتخت به راه افتادند.خبر به کیخسرو و گیو رسید که گرگین بدون بیژن بازگشته است.گیو، خشمگینانه به استقبال گرگین رفت. گرگین بدنهاد و دسیسه ساز به پای گیو افتاد و گفت که با هم گرازها را کشتند ولی بیژن در پی گوری رفت و دیگر نیامد.گیو باور نکرد .از کیخسرو کمک خواست. پادشاه به زنده بودن بیژن ایمان داشت.به امر او گرگین را به زنجیر کشیدند.

بهار آمد .از بیژن خبری نشد.گیو از کیخسرو خواهش کرد که جامِ جهان بین را بیاورد تا با راه نمایی آن بیژن و جای او را بیابند. جام جهان بین نشان داد که بیژن در چاه ارژنگ گرفتارشده و دختری برهنه و گرسنه بالای چاه نشسته و می گرید.

کیخسرو به گیو گفت که این گره تنها به دست رستم باز می شود.گیو تاخت کنان به سیستان شتافت و رستم را خبر کرد. رستم که بیژن را بسیار دوست می داشت حاضر شد برای نجاتش هر کاری بکند؛پس با گیو به پایتخت رفت.از رستم استقبالی باشکوه شد.او نقشه ای حساب شده داشت. با گرگین و هفت دلاور و هفت صد تن دیگر و باری از زر و سیم، راهی سرزمین توران شد تا به رسم بازرگانی و تجارت، سر از کار افراسیاب و چاه ارژنگ درآورد.در شهر خُتن، وزیر افراسیاب را دید و جامی پر از گوهر برای او فرستاد.

منیژه از آمدن ایرانیان به توران خبر یافت. او خوب می دانست که آنان بیژن را در سرزمین بیگانه رها نخواهند کرد. به کاروان ایرانیان رفت و بدون این که بداند با چه کسی حرف می زند با رستم به درد دل پرداخت و از گرفتاری و بدبختی  خودش و بیژن سخن راند و گفت که دختر افراسیاب است.  به امر رستم  غذاهای رنگین و مرغ بریان آوردند.آن گاه نان نرمی به دور مرغ  بریان پیچید و بدون این که منیژه پی ببرد، انگشتر خود را در میان مرغ جاساز کرد و به منیژه داد. منیژه بی درنگ به سوی چاه دوید و بسته ی غذا را به درون چاه انداخت.بیژن مشغول خوردن شد تا این که انگشتر را زیر دندانش حس کرد.چون نقش روی آن را دید شادی کنان فریاد زد: « مهربان من ، منیژه ! دیگر نگران نباش .رستم در شهر است.»

روز بعد منیژه سرخوش نزد رستم رفت. رستم که منتظرش بود گفت که هیزم فراوان فراهم کند و شب در نزدیکی چاه، آتش بیفروزد تا رستم و یارانش به آن جا بروند.

شب شد. منیژه، آتش برافروخت. لحظاتی بعد رستم و دیگران از دور پیدا شدند. چند پهلوان کوشیدند که سنگ بزرگ را از روی چاه جا به جا کنند؛ ولی نشد.رستم جلو رفت و پهلوانانه در برابر چشمان مات مانده ی همه ، سنگ را از روی چاه به کناری انداخت. سپس با ریسمانی بیژن را بیرون کشید. چهره ی بیژن عجیب و غریب شده بود با این حال منیژه در پوست خود نمی گنجید. آن ها رهایی یافته بودند. رستم از بیژن خواست که گرگین را ببخشد.بیژن گفت :« باید شادی کرد و اهریمن را خجل نمود .»

همه شب را با خوش حالی گذراندند.رستم بر آن بود که به کاخ افراسیاب حمله کند.بیژن هم خواهش کرد که همراه او باشد.سرانجام رستم و یارانش به پادگان افراسیاب یورش بردند و لشکر او را تار و مار کردند .آن ها با غنایم جنگی بسیار ، راهی ایران ، سرزمین دلاوران و جوان مردان شدند.به دستور کیخسرو شهر را آذین بستند.یک ماه خوردند و نوشیدند و به جشن و پای کوبی پرداختند. رستم دست بیژن و منیژه را در دست هم نهاد و برای آن ها آرزوی سعادت کرد.کیخسرو به میمنت این پیوند به خزانه دار گفت که زوج عاشق را از زر و سیم و لوازم زندگی بی نیاز گرداند.

***

بکوشـید تا رنـج ها کـم کنید

دلِ غمگنان، شاد و بی غم کنید

به نیکی گرای ومیــــازار کس

ره ِ رستگاری همین است و بس

داستان بیژن و منیژه از داستان های زیبای شاهنامه ی فردوسی است.در این داستان، مهر و وفا و کینه و تنگ نظری، دوستی و دشمنی، نیکی و بدی ، دادگستری و بی عدالتی ، راستی و کژی، شادمانی و غم ، مردی و نامردانگی، روی در روی هم صف آرایی می کنند و سرانجام حق بر ناحق چیره می شود. پایان خوش داستان بر گیرایی آن افزوده است.از نگاه فردوسی ، پروردگار دادگستر که خود هدایتگر خلق است پیمودن راه راست را از همگان می خواهد؛ زیرا با اسباب عقل و دانش و دین ، آن را از راه کژ نمایان کرده است و کاری را در جهان بهتر از راستی نمی داند چنان که همه ی کاستی ها را از کژروی می داند:

به هر کار در ، پیشه کن راستی

چو خواهی که نگزایدت کاستی

به کـژّی ، تو را راه ، تاریک تر

سوی  راسـتی، راه ، باریک تر

ز خشنودی ایـزد  اندیـشه کن

خردمنـدی و راستی پیشه کن

جمشید صداقت نژاد ،نویسنده ی معاصر، داستان"بیژن و منیژه" را به نثر برگردان نموده است. از  دیگر آثار او است: پدرخوانده ، پهلوانِ مفرد قلندر، خون سیاوش ، دروازه های بهشت و عروس شیطان.


محمد خلیلی(گلپایگانی)- بخش ادبیات تبیان