من می ترسم!
فوبیا؛ وامانده از خود ( بخش اول)
کمتر پیش می آید که رفتارها و حساسیت هاى افراد در زندگى روزمره را بیمارى بدانیم. اما زمانى كه این حساسیت ها زندگى فردى و اجتماعى افراد را مختل مى سازد آدمى را وامى دارد كه در حل آن كوشا باشد. لابد بارها این صحنه را دیده اید كه اشخاص حاضرند از ده ها پله بالا روند اما از آسانسور استفاده نكنند. آیا كودكى را دیده اید كه به دنبال سوسكى مى دود، اما مادر از ترس مفرط فریاد مى كشد و ده ها نمونه بارز دیگر كه هر روز مشاهده مى كنیم.
«هراس» ها جزء شایع ترین اختلالات روانى محسوب مى شوند. هراس (فوبى) ترس غیرمنطقى است كه به اجتناب هشیارانه از شىء، فعالیت یا موقعیت ترس آور منجر مى شود و عملكرد فرد را براى زندگى مؤثر و راحت مختل مى سازد. هراس مى تواند به صورت مشخص و خاص یا به صورت اجتماعى متجلى شود. ترس آشكار و مستمر از اشیاء یا موقعیت هاى قابل مشاهده و محدود است كه در معرض محرك هراس آور تقریباً همیشه بلافاصله منجر به واكنش اضطرابى مى شود. اگرچه نوجوانان و بزرگسالان مبتلا از افراط و غیرمنطقى بودن ترس خود آگاهند، اما این امر ممكن است در مورد كودكان صادق نباشد و اگرچه فرد از محرك هراس آور اجتناب مى كند ولى گاهى نیز آن را همراه با وحشت و اضطراب متحمل مى شود. این تشخیص تنها زمانى رواست كه اجتناب، ترس یا انتظار توأم با اضطراب براى رویارویى با محرك هراس آور، به طور قابل ملاحظه اى با فعالیت هاى روزمره، كاركرد شغلى یا زندگى اجتماعى شخص تداخل كند یا موجب پریشانى شود. فرد مبتلا، در موقع حضور یا انتظار رویارویى با یك شىء یا موقعیت مشخص، دچار ترس قابل ملاحظه، مستمر، مفرط و نامعقول مى شود و كانون این ترس ممكن است انتظار آسیب یا صدمه دیدن از یك شىء یا موقعیت باشد. مثلاً از سگ بترسد، چرا كه می ترسد او را گاز بگیرد. این ترس و اضطراب تقریباً همیشه بلافاصله در مواجهه با محرك ترس آور احساس مى شود. به همین دلیل فرد مبتلا از این گونه موقعیت ها اجتناب مى ورزد. هر چند ترس از اشیاء یا موقعیت هاى معین به ویژه در كودكان بسیار متداول است، اما باید توجه داشت كه اگر این ترس ها به طور قابل ملاحظه اى مزاحم كاركردهاى فرد نباشد یا منجر به پریشانى آشكار نشوند، لزومى براى این تشخیص مطرح نمى شود. مثلاً در مورد فردى كه به شدت از مار مى ترسد و در عین حال در منطقه خالى از مار زندگى مى كند، و در اثر ترس از مار فعالیت هایش محدود نمى شود، و از داشتن ترس از مارها ناراحت نیست، تشخیص هراس مشخصى لزومى نمى یابد. از طرف دیگر مسئله سن در نوع ترس عادى یا غیرعادى دانستن آن، نقشى اساسى در تشخیص ایفا مى كند. به همین دلیل بیشتر متخصصان ترس هایى را كه با سن كودك تناسب دارد، جزء هراس هاى كودكى به حساب نمى آورند، مگر همان گونه كه گفته شد این ترس ها بسیار شدید باشند، یا پس از سنى انتظار نمى رود ادامه یابند چرا كه از یك طرف بسیارى از ترس ها ناپایدارند و مربوط به سن خاصى است و از طرف دیگر دگرگونى های ناشى از رشد ادراك كودكان نیز در فهم ما از ترس هاى آنان مؤثر است. مثلاً آشكار شدن اختلاف بین واقعیت هاى درونى و واقعیت هاى عینى مى تواند به توجیه این موضوع كمك كند كه چرا كودك خردسال از هیولا مى ترسد، حال آنكه كودكان بزرگتر به ترس هاى واقعى تر دچارند.
این اختلال براساس تقسیم بندى كانون ترس یا اجتناب پنج طبقه دارد:
1 - نوع حیوانى 2 - نوع محیط طبیعى 3 - نوع خون و تزریق - آسیب 4 - نوع موقعیتى 5 - سایر انواع.
نوع حیوانى: معمولاً در كودكى شروع مى شود و طى آن كودك از حیوانات و حشرات مى ترسد. معمول ترین این ترس ها ترس از مار، موش، قورباغه، مارمولك، سگ، گربه، اسب و حشرات است.
نوع محیط طبیعى: این هراس هم معمولاً در دوران كودكى شروع مى شود. در این گونه كودك مبتلا از اشیاء یا رخدادهاى موجود در محیط طبیعى مانند توفان ، گردباد، سیل ، زلزله ، رعد و برق ، تاریكى، آب و همانند آنها در هراس است. تقریباً ترس هاى دیگر نظیر ترس از رودخانه، ارتفاع، آتش، تنهایى، موجودات فضایى، هیولا و نظایر اینها جزء این دسته از فوبیاها است.
نوع خون - تزریق - آسیب: عمدتاً خانوادگى است و در دوران كودكى شروع مى شود. اغلب براساس واكنش شدید عصب واگ مشخص مى شود و در واقع ترسى است كه كانون آن دیدن خون یا زخم و سایر تدابیر دردناك پزشكى است.
نوع موقعیتى: در این نوع از اختلال هراس كه یك مرحله از اوج آن در كودكى و دیگرى در اواسط دهه سوم زندگى است فرد مبتلا از یك موقعیت خاص همچون مسافرت با وسایل عمومى، تونل، آسانسور، پرواز، رانندگى، فضاى بسته، توالت، اشكاف و نظایر آنها هراس دارد.
ادامه دارد...
سپیده یوسفى
لینک ها
بچه ها از چه چیزهایی می ترسند؟!
کتاب های « روان شناسی » ، « کودکان »، « خانواده » و « متفرقه » در فروشگاه اینترنتی تبیان
