فرق اکمال و اتمام در دین چیست؟

در پی اثبات جانشینی حضرت علی علیه السلام به وسیله روایات مورد قبول عموم مسلمین استاد شهید در اینجا درصدد اثبات این مهم با توجه به آیات شریفه قرآن می باشند. آیه مورد بحث فرازهایی از  آیه شماره 3 سوره مائده است.

«دو قسمت که هر دو با " الیوم" شروع می شوند ضمن یک آیه و قدر مسلم این است که هر دو مربوط به یک مطلب است ... کلمه یوم یعنی روز؛ وقتی با "الف و لام " ذکر می شود گاهی به معنی آن روز است وگاهی به معنی امروز. به معنی آن روز در جایی یه کار می رود که قبلا یک روزی را نام برده اند بعد می گویند در آن روز . ولی اگر بگوییم فلان کس الیوم وارد شد یعنی همین امروز وارد شد.

الیوم یئس الذین کفروا... در آن روز (یا امروز) کافران از دین شما مأیوس شدند فلا تخشوهم پس،  از آنها دیگر بیم نداشته باشید. مأیوس شدند که بر دین شما پیروز و فائق شدند و آن را از میان ببرند. چون مأیوس شدند دست از آن روشی که قبلا علیه اسلام داشتند برداشتند. جمله بعد خیلی عجیب است می فرماید: و اخشون اما از من بترسید... حال این چه مفهومی می تواند داشته باشد که بعد از این از کفار بر دین خودتان نترسید از من بترسید بعد عرض می کنیم که مقصود چیست. الیوم اکملتُ لکم دینکم آن روز ( امروز) دین شما را کامل کردم،  به حد کمال رساندم و أتممتُ علیکم نعمتی و نعمت خودم را به پایان رساندم. (امامت و رهبری، شهید مطهری،ص87 و ص 88)

«تمام در جایی گفته می شود که یک چیزی اجرایش باید پشت سر یکدیگر بیاید؛ تا وقتی که هنوز همه اجزایش مرتب نشده می گوییم ناقص است؛ وقتی آخرین جزئش هم آمد می گوییم تمام شد... اما در مسئله "کامل " این طور نیست که [ شیء غیر کامل ] جزء ناقص دارد بلکه ممکن است هیچ جزء ناقص و ناتمامی نداشته باشد ولی هنوز کامل نباشد... در واقع اختلاف کامل و تمام با یکدیگر اختلاف کیفی و کمی است. قرآن از یک طرف می گوید : در این روز دین شما را به حد کمال رساندم و از طرف دیگر می گوید: نعمت خودم را هم به حد اتمام رساندم و رضیتُ لکم الاسلام دینا در امروز من اسلام را یرای شما یه عنوان یک دین پسندیدم. ... مقصود این است که چون اکنون اسلام به حد کمال و حد تمام رسید این همان دین مرضی الهی است. (همان،ص 88 و 89)

«مفسرین اعم از شیعه و سنی در تلاش هستند که معنی الیوم را به دست آوردند. این کار دو راه دارد. یک راه این است که ما از قرائن بفهمیم؛ یعنی از قرینه، مضمون به چه روزی می خورد؛ دیگر اینکه از تاریخ و حدیث بفهمیم که شأن نزول این آیه چیست.» (همان، ص 90)

1. روز بعثت: «می گویند وقتی روزی را آنچنان توصیف می کند که در این روز من اسلام را برای شما به عنوان یک دین پسندیدم قاعدتا این روز باید همان روز بعثت پیغمبر باشد. جواب داده اند این درست است در صورتی که جملات قبلش نبود زیرا صحبت این است که من امروز دین را به پایان رساندم و نعمت را به حد اتمام رساندم حال آنکه روز بعثت روز شروع این نعمت بوده است. پس " الیوم " نمی تواند روز بعثت باشد.» (همان، ص 91)

2. روز فتح مکه : «گفته اند یک روز دیگر هم در تاریخ اسلام، روز خیلی مهمی است و آن روز فتح مکه است. بعد از عام الفیل د داستان اصحاب فیل که به مکه حمله کردند و به آن وضع عجیب شکست خوردند تمام مردم جزیرةالعرب یک اعتقاد عظیمی به کعبه به عنوان معبد بزرگ پیدا کرده بودند ... از آن هنگام مردم اعتقاد پیدا کردند که محال است کسی بر کعبه قدرت پیدا کند و مسلط شود. پیغمبراکرم مکه را بدون خونریزی، بدون هیچ ناراحتی و بدون اینکه کوچکترین آسیبی به کسی برسد فتح کرد... این بود که فتح مکه از نظر روانی اثر فوق العاده در مردم جزیرة العرب گذاشت ... پس در اینکه روز فتح مکه روز پیروزی عظیمی برای اسلام است هیچ بحثی نیست. این سخن هم گذشته از اینکه هیچ قرینه و تاریخی آن را تأیید نمی کند، صدر آیه نیز آن را تأیید نمی کند چون آیه می گوید: نعمت خودم را به پایان رساندم یعنی چیزی باقی نمانده که نگفته باشم همه چیز را گفتم و حال آنکه ما می دانیم بسیاری از دستورات اسلام بعد از فتح مکه نازل شدهاست... چطور می تواند این آیه که جزء سوره مائده است مربوط به فتح مکه باشد که در سال هشتم هجری بوده در حالی که سوره مائده در اواخر سال دهم هجری نازل شده است... ایراد دیگری نیز هست : درست است که این فتح اثر عظیم داشت ولی آیا آن روز روزی بود که دیگر کافران به کلی از اینکه این دین از بین برود مأیوس شدند؟ نه. » (همان، ص92 تا 95 )

3. روز قرائت سوره برائت : « درسال نهم هجری سوره برائت نازل شد. بعد که این سوره نازل شد قرار شد که امیر المؤمنین برود این سوره را در منا در مجمع عمومی بخواند که از تین پس دیگر مشرکین حق ندارند در مراسم جج شرکت کنند و این مراسم خاص مسلمین است و بس... روز اعلام سوره برائت هم برای مسلمین روز فوق العاده ای بود... مشرکین فهمیدند که دیگر نمی توانند به وضع شرک زندگی کنند، اسلام شرک را تحمل نمی کند... در پاسخ گفته اند که این مطلب با اتممتُ علیکم جور در نمی آید چون بسیاری از دستورات بعد از آن روز رسیده است . این روز حتما باید از روز های آخر عمر پیغمبر باشد که دیگر بعد از آن دستور جدیدی نرسیده باشد. (همان، ص 95 و96)

در ادامه بیان شیعه درباره شأن نزول آیه مورد نظر خواهد آمد که نظر صحیح همین است.

سید روح الله علوی – کارشناس گروه دین و اندیشه