4 گزینه اصلی پادشاهی در عربستان

کارشناسان حاضر در نشست "بررسی تحولات سیاسی و جابجایی قدرت در عربستان" با تشریح وضعیت کنونی هیئت حاکمه آل سعود، ریشه های سست شکل گیری این رژیم را در تحولات آتی تاثیرگذار دانستند.

نشست بررسی تحولات سیاسی عربستان با توجه به افزایش گمانه زنیهای منابع آگاه درباره مسئله جانشینی "ملک عبدالله" (پادشاه عربستان) با حضور کارشناسان آگاه مسائل خاورمیانه در خبرگزاری مهر برگزار شد که در آن به بررسی موضوعی این مسئله پرداخته شد.

"خاک رند" ادامه با اشاره به بازگشت ناگهانی "بندر بن سلطان" به ریاض که از سه سال پیش با سرطان دست و پنجه نرم می کند، اظهار داشت :  این مسئله اوراق بازی را در عربستان به هم ریخت. این مسئله سبب شد کمی تحلیل ها و برداشتهای سیاسی تغییر کند.

بندر گزینه آمریکا برای جانشینی ملک عبدالله

وی افزود: انتخاب شاهزاده "متعب" (فرزند سوم ملک عبدالله) توسط ملک عبدالله به عنوان رئیس گارد ملی و عضو ارشد حکومتی سبب شد ناظران سیاسی تاکید کنند که همچنان رقابت بر سر قدرت در عربستان وجود دارد و وی می خواهد "متعب" را به جای خودش بنشاند.

این کارشناس آگاه خاورمیانه تاکید کرد: در این میان باید متذکر شد که مسئله انتخاب شاهزاده متعب به عنوان رئیس گارد ملی که نهادی حکومتی نظامی و بسیار تاثیرگذاری است سبب ایجاد شبهاتی شد. لازم به ذکر است که گارد ملی عربستان حداقل 130هزار نیروی تمام حرفه ای دارد و این گارد مسئولیتش حفظ رژیم است و انتخاب متعب نشان می دهد که ملک عبدالله یک اقدام پیشگیرانه ای را انجام داد که قدرت در نسلش باقی بماند که این خود مسئله مهمی است.

وی افزود: البته درون هیئت حاکمه عربستان رقابتهای مختلفی وجود دارد. "بندر" فرزند "سلطان" (ولیعهد فعلی) است. وی 22 سال در دستگاه دیپلماسی عربستان مشغول به کار بود که بیشتر این مدت را در آمریکا به عنوان سفیر مشغول به فعالیت بوده است. وی ارتباطات تنگاتنگی با سرویسهای اطلاعاتی غرب به ویژه سازمان سیا دارد. بندر مدتی پیش پس از پایان ماموریتش به عنوان سفیر در آمریکا به عربستان بازگشت در آن زمان اعلام شد که وی قصد کودتا داشته است. پس از آن مورد غضب قرار گرفت و دور رانده شد.

به گزارش مهر، خاک رند اظهار داشت : بندر پس از سفر ملک عبدالله به آمریکا برای درمان دوباره به ریاض بازگشت. این مسائل سبب شده بحث و ابهامات درباره مسئله جابجایی قدرت در عربستان جدی شود. آمریکا روی بندر برای پادشاهی در عربستان نظر مثبتی دارد تا پس از ملک عبدالله به تخت حکومت تکیه زند.

وی افزود: در حال حاضر می توان گفت عربستان کشوری با چهار پادشاه است؛ یکی از آنها ملک عبدالله است، دیگری ولیعهد وی "سلطان"، سومی شاهزاده "سلمان" (امیر ریاض) و چهارمی بندر است. بنابراین همانطور که گفته شده اختلافی طایفه ای میان صدیریها و نجدیها در مسئله قدرت در عربستان وجود دارد، علاوه بر این اختلاف گرایشی دیگری نیز  بین محافظه کاران سنتی و غرب زده های اصلاح طلب و مدرن وجود دارد که مسئله قابل بحثی است. در این میان بندر بن سلطان سر دسته غرب زده های اصلاح طلب است و در مقابل، نوادگان ملک فهد (پادشاه قبلی) از محافظه کاران سنتی محسوب می شوند. این رقابت میان این دو جریان هم اکنون شدید شده که آن را از چندجهت می توان تحلیل کرد.

انگلیس و شکل گیری رژیم آل سعود

در ادامه این نشست "حسن هانی زاده" کارشناس مسائل خاورمیانه اظهار داشت : در ابتدا لازم است به شکل گیری این نظام در شبه جزیره عربستان اشاره کنم. عربستان سعودی عجیب ترین نظامهای دنیاست جامع سنت و مدرنیته یعنی شما یک مظاهر و نمادهایی همچون ساختمانهای بسیار مدرن چند ده طبقه می بینید که در آنها مغزهایی مربوط به دوران جاهلیت اعراب زندگی می کنند.

هانی زاده تاکید کرد: آنان حاضر نیستند هیچ گاه دیگران را به رسمیت بشناسند و در یک ساختار فکری عقب مانده سیر می کنند. در واقع رژیم آل سعود برآیند یک سلسله تحولات ناشی از جنگ جهانی اول بود. در جنگ جهان اول یک اتفاقاتی رخ داد . قدرتها در آن زمان انگلیس و فرانسه بودند که غنایم و قدرت را در منطقه تقسیم کردند. در آن زمان آمریکا قدرتی نداشت. در دوران پس از جنگ جهانی اول دو اتفاق رخ داد یکی پیمان بالفور در زمینه تاسیس رژیم صهیونیستی و  دیگری طرح سایکس پیکو بود که به موجب آن خاورمیانه میان انگلیس و فرانسه تقسیم شد.

وی خاطرنشان کرد: در این تقسیم بندی انگلیسها بخشی از شمال آفریقا و خاورمیانه شامل عراق و اردن، فلسطین را آاز ن خود کردند. فرانسویها هم سوریه و لبنان و قسمتهایی از غرب آفریقا را از آن خود کردند. عربستان در آن زمان وضعیت خاصی داشت و وجود عثمانی ها یکی از مشکلات دو ابرقدرت آن زمان بود. عثمانی ها یک مانع بزرگ برای اجرای وعده بالفور بودند.  به همین دلیل انگلیسها به این فکر افتادند که آنان را از میان برداشته و به جای آنها رژیمی قبیله ای را حاکم کنند که دارای یک زیرساختار فکری عقب مانده باشد و با محیط مجاور خود همچون ایران و عراق (کشورهای شیعه) سازگار نباشد.

وی تاکید کرد: در واقع آنها در پی نظامی بودند که جامع سنت فکری بوده و در عین حال به دلیل منابع نفتی عربستان حافظ منافع انگلیسیها در این منطقه باشند. اما عثمانی ها مانع شکل گیری رژیم صهیونیستی بودند "سلطان عبدالحمید" در آن زمان هرگز زیربار تشکیل دولت یهودی در فلسطین نرفت. پس در سال 1916 انقلاب بزرگ عربی را به راه انداختند که علیه عثمانیها بجنگند. آنان پایه حکومتی در عربستان را می خواستند بر مبنایی بگذارند که تفکرات آن با محیط مجاورش در تعارض باشد. در همین راستا وهابیها توسط انگلیس انتخاب شدند. یعنی آبشخور فکری خاندان آل سعود وهابی ها بودند. این بهترین گزینه برای آن بود که عراق و ایران شیعه مهار شوند.

هانی زاده افزود: البته یکی دیگر از موانعی که انگلیسها در راستای تشکیل کشور یهودی با آن برخورد کردند مخالفت شیعیان بود. برخی شاید ندانند که سالها پیش رئیس کمیته دفاع از بیت المقدس یک ایرانی بود و نخستین کسی که نماز جماعت 10 هزار نفری را در بیت المقدس اقامه کرد مرحوم شیخ "محمد حسن کاشف الغطاء" مرجع عالیقدر شیعیان در عراق بود. آنان شیعیان را مانع تاسیس رژیم صهیونیستی می دانستند. به همین دلیل انگلیسها درصدد ایجاد گروهی برای منزوی کردن و مهار قدرت شیعیان بودند، بهترین گزینه برای آنها هم آل سعود با زیربنای وهابیت بود. در آن دوره انگلیسها از مسائل زیادی از شیعیان زخم خورده بودند. از جمله اینکه کمیته قدس به ریاست "سیدضیاء الدین طباطبایی" رجل سیاسی ایران تشکیل می شود که اجازه شهرک سازی در نزدیکی بیت المقدس را به یهودیان نمی دهند.

وی تاکید کرد: بر همین اساس نظام آل سعود بنیان نهاده شد، یک نظام با تفکرات کاملا ضد شیعی و رژیمی که با مظاهر امروزی سازگاری داشته باشد، دربست در اختیار غربیها باشد. در نهایت رژیم آل سعود با رهبری "ملک عبدالعزیز" در شبه جزیره عربستان حکمرانی را آغاز کرد و از همان ابتدا موافقت خود را با تشکیل دولت یهودی در فلسطین اعلام کرد. این باعث شد انگلیسیها با یک تیر دو نشان بزنند هم شیعیان را محدود کنند و هم اینکه نظامی قبیله ای و خشونت طلب را بر سر قدرت بیاورند که از منافع انگلیسیها در منطقه شامل منابع نفتی و کشتیرانی در دریای سرخ احفاظت کند.

هانی زاده در ادامه مسئله ذخایر هنگفت نفتی عربستان را مهمتر از مسائل سیاسی در این کشور برای بازیگران خارجی دانست و افزود: به طور کلی برآیند جنگ جهانی اول را می توان تشکیل دولت آل سعود و برآیند جنگ جهانی دوم را می توان تاسیس رژیم صهیونیستی در سال 1948 دانست.

تحرکات شاه مهره سیا در شبیه جزیره

کارشناس آگاه مسائل خاورمیانه در ادامه این نشست تاکید کرد: در واقع قدرتهای غربی هر گاه در منطقه جنگی به راه انداخته اند درصدد تقسیم غنایم و مستعمره خود برآمده اند. همانطور که در عراق در پی این کار بودند و البته در آخرین مورد شاهد رخ دادن این مسئله در تجزیه کشور سودان هستیم که در پی برگزاری همه پرسی تمام مراحل آتی آن چینش شده است.

وی افزود: مرحله بعد تقسیم مصر است، یکی از کشورهایی که در کانون بحران قرار دارد و هم اکنون آرامش قبل از طوفان در این کشور حکمفرماست. مسیحیان (قبطیها) این کشور از زمان "جمال عبدالناصر" با کمک آمریکاییها در پی تشکیل دولت بوده اند.

وی در در ادامه با اشاره به 6 هزار شاهزاده خاندان آل سعود تاکید کرد: خیلی از آنها هم اکنون در عربستان حضور فیزیکی ندارند، اما در بسیاری از کشورهای جهان سرمایه گذاریهای گسترده داشته اند. 50 درصد از درآمدهای نفتی بین همین 6 هزار نفر تقسیم می شود. آنان ثروتهای مردم عربستان را می بلعند و بدترین ستمها را بر مردم به ویژه شیعیان در القطیف، الاحساء و ... روا می دارند.

این کارشناس حوزه خاورمیانه گفت : در حال حاضر جمعیت شیعیان در عربستان قریب به 6 میلیون نفر است، اما آل سعود حتی اجازه تجمع به آنها را هم نمی دهند. حتی در زمان ملک فهد تلاش می شد شیعیان را از مناطق نفتی که در آن سکونت دارند بیرون رانده و به دیگر مناطق کشور روانه کنند، اما شیعیان توانستند در برابر این طرحها مقاومت کنند. در برهه کنونی با توجه به اجرای طرح اصلاحات که با فشارهای آمریکا توسط ملک عبدالله به اجرا گذاشته شده شیعیان کمی آزادی عمل پیدا کرده اند و توانسته اند مراسم مذهبی خود را تا حدی برگزار کنند.

وی افزود: به طور کلی من نظام عربستان را یک رژیم خطرناک برای جهان اسلام و به ویژه اعراب می دانم. حکومت آل سعود خطرناک ترین نظامی است که بعد از رژیم صهیونیستی در منطقه کاشته شده است. در حوادث لبنان،ف عربستان نقش تخریبی فوق العاده ای دارد. در جنگ لبنان (2006) اطلاعاتی وجود دارد که نشان می دهد عربستان سعودی به رژیم صهیونیستی کمک هایی داشته است.

هانی زاده تاکید کرد: تا کنون مقامات سعودی 500 میلیون دلار برای بقای دادگاه ترور رفیق حریری پرداخت کرده اند، آمریکا این دادگاه را شکل داده، اما هزینه ای در این مسئله متحمل نشده و نمی شوند. تا در آینده نزدیک در راستای تضعیف حزب الله احکامی درباره بازداشت برخی از رهبران مقاومت لبنان صادر شود که این خواسته سعودیها است.

وی ادامه داد: سعودیها هم اکنون حداقل 100 شبکه ماهواره ای دارند که علیه شیعیان فعالیت می کند. در ماه گذشته نیز پس از تشکیل دولت عراق تنها کشوری که از این مسئله استقبال نکرد و تبریک نگفت عربستان سعودی بود. چون نگاهی طایفه ای و قومی به مسائل دارد. عربستان هم اکنون روی دو محور استوار است؛ دلارهای نفتی و رسانه و دیگر هیچ. آنان با وجود جنایاتی که در این کشورعلیه مردم خود شامل گردن زدن و محدودیتهای شدید علیه زنان اعمال می کنند به هیچ وجه مورد بازخواست مجامع بین المللی و موسسات حقوق بشری قرار نمی گیرند چون در این میان توافقی مالی وجود دارد.

هانی زاده در ادامه در پاسخ به سئوالی درباره جنگ قدرت در عربستان سعودی اظهار داشت : با توجه به جایگاهی که عربستان سعودی هم اکنون برای غرب در منطقه بازی می کند مطمئن باشید غربیها این کشور را از لحاظ سیاسی در صورت جابجایی قدرت نگه داشته و حفظ می کنند، اما در مسئله جنگ قدرت داخلی علاوه بر طایفه سدیریها (که موسسات دینی مذهبی را در اختیار دارند) و نجدیها که به آنها اشاره شد. طایفه شمریها نیز هستند. آنها رقابت شدیدی در مسئله تقسیم قدرت با سدیریها دارند. به ویژه اینکه در بین شمریها که امتدادشان به عراق باز می گردد افراد شیعه نیز وجود دارند. نجدیها هم اکنون در قدرت حضور جدی دارند. البته ملک عبدالله هم مادری شیعه از طایفه شمریها دارد.

عربستان دارای طوایف و عشایر بسیار خشن است که برخی از آنان کینه های فرو خفته چند ده ساله از هم دارند که در صورت وقوع جنگ داخلی در مسئله قدرت به شدت با هم درگیر شده و جنگهای خونین بسیار طولانی همچون اوس و خزرج آغاز می کنند. اما در اینجا آمریکاییها با توجه به منابع نفتی شرق عربستان، پایگاههای مهم نظامی شان در این کشور و وجود یک نیروگاه اتمی در ساحل دریای سرخ (شرق عربستان) که به طور محرمانه برای عربستان برق تولید می کند و توسط آمریکایی ها اداره می شود و سعودیها حق نزدیک شدن به آن را ندارند این موضوع سبب می شود اجازه ندهند این ساختار شکننده قدرت دچار تزلزل شود. اما اگر شیرازه کار از دست آمریکا رها شود عربستان شاهد جنگ داخلی 40 تا 50 ساله می شود.

در ادامه هانی زاده درباره شانس بندر بن سلطان برای پادشاهی در عربستان اظهار داشت : با وجود اینکه بندر مهره سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا(سیا) به شمار می رود، اما بر اساس عرف حاکم چون فرزند یک زن برده بوده است هرگز شانسی برای پادشاه شدن ندارد. در واقع شانس بندر برای رسیدن به پادشاهی صفر است، اما وی هم اکنون با توجه به ارتباطاتی که با واشنگتن دارد تاثیرگذارترین فرد در عربستان سعودی است که می تواند حکومت را برای پدرش سلطان (ولیعهد فعلی) حفظ کند.

وی در توضیح چگونگی تولد شاهزاده بندر بن سلطان اظهار داشت: در بین اعراب جاهلی این رسم وجود داشته است که اگر زنی چند بار پی در پی دختر به دنیا می آورده، شوهر وی  یکی از کنیزان را به همسری می گرفته تا پسر داشته باشد. بندر نیز به این شیوه متولد شده است. بر این اساس، خاندان پادشاهی آل سعود بندر را شاهزاده حقیقی نمی دانند و روی او به عنوان پادشاه نمی شود حسابی باز کرد.

اما به طور کلی می توان بر این مسئله تاکید کرد که خاندان آل سعود در مسئله جابجایی قدرت در این کشور هرگز تا حد زدن ضربه به اصل نظام پیش نمی روند و آن را خط قرمز خود می دانند. نظام آل سعود باقی خواهد ماند، اما احتمال دارد در صورت جابجایی قدرت تغییرات و اصلاحات خاصی در آن انجام شود.

منبع: مهر

بخش سیاست