تبیان، دستیار زندگی
هر اثر ادبی در بافت خود نشانه‌ای از منشاء اجتماعیش دارد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فرهنگ اجتماعی عصر مولانا

تاثیر اوضاع اجتماعی در اشعار مولانا

فرهنگ اجتماعی عصر مولانا

«فرهنگ اجتماعی عصر مولانا» كتابی به كوشش محبوبه مباشری است كه با هدف نشان دادن چگونگی بازتاب اوضاع اجتماعی روزگار و محیط پیدایش و زایش غزلیات مولانا سعی در ارایه نگرشی تازه از ساحت اجتماعی به غزلیات شمس دارد.

كتاب «فرهنگ اجتماعی عصر مولانا» از خلال اشعار مولانا در «دیوان شمس» به رشته تحریر درآمده است كه علاوه بر پیشگفتاری به قلم مباشری و مقدمه‌ای پیرامون موضوع «مختصری درباره هنر و ارتباط آن با جامعه به عنوان خاستگاه واقعی آن» پنج بخش كلی را شامل می‌شود.

این كتاب همچنین به مباحثی چون شعر و هنر، ادبیات و اجتماع، ارتباط شعر با تاریخ و جامعه‌شناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ، جامعه‌شناسی و شعر، انگیزه انتخاب دیوان كبیر یا كلیات شمس تبریزی، شیوه انجام این پژوهش، جغرافیای تاریخی آسیای صغیر، قونیه در روزگار مولانا، كشور روم و زبان فارسی در روزگار مولوی و خاندان مولوی و زبان فارسی پرداخته شده است.

مباشری معتقد است هر اثر ادبی در بافت خود نشانه‌ای از منشاء اجتماعیش دارد. محیطی اجتماعی كه اثر در آن نضج گرفته در سبك و شیوه بیان و نیز فحوای كلام صاحب اثر منعكس شده است و گاه می‌توان ارزیابی جوامع را به آثار ادبی همان جامعه تعمیم داد.

این کتاب با هدف نشان دادن چگونگی بازتاب اوضاع اجتماعی روزگار و محیط پیدایش و زایش غزلیات مولانا سعی در ارایه نگرشی تازه از ساحت اجتماعی به غزلیات شمس دارد

به‌طور كلی و در بسیاری از موارد بازتاب شرایط و مقتضیات و اوضاع اجتماعی یك دوره در اشعار یك شاعر كاملا مشهود است و ما برای شناخت اوضاع اجتماعی آن دوره و تعیین درجه این انعكاس اغلب به كمك مورخ اجتماعی نیازمندیم. به این ترتیب پیوند میان تاریخ، جامعه‌شناسی، ادبیات و حتی نقد ادبی به خوبی آشكار می‌شود.

مباشری در مقدمه‌اش به این موضوع اشاره دارد كه در باب اشعار مولانا، تفاسیر و شروح و حتی فرهنگ‌ لغات بسیاری نوشته‌اند اما اقیانوس عظیم آثار مولانا همگان را بر پژوهش‌های جدید در این آثار وامی‌دارد.

بخش نخست با عنوان «اعتقادات» به بررسی موضوعات آداب و اصطلاحات فقهی و مذاهبی رایج، اندیشه‌ها، عقاید و فرقه‌های مذهبی و كلامی و اصطلاحات آن، باورها و عقاید عامه و پیامبران و بعضی اشارات و اعتقادات در باب آن‌ها اختصاص دارد.

در بسیاری از موارد بازتاب شرایط و مقتضیات و اوضاع اجتماعی یك دوره در اشعار یك شاعر كاملا مشهود است و ما برای شناخت اوضاع اجتماعی آن دوره و تعیین درجه این انعكاس اغلب به كمك مورخ اجتماعی نیازمندیم

در بخش دوم مباحثی چون مولانا و طرح مسایل جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی در غزلیات، اصطلاحات اداری و حكومتی، آداب و رسوم و سنت‌های اجتماعی، بازی‌های مرسوم و رایج، پادشاهی و حكومت، القاب و عنوان‌های پادشاهی رایج، شكار و روش‌های مرسوم آن، مكان‌های اجتماعی و عمومی، موسیقی و جشن‌ها و سورها مطرح شده است.

در بخش «پراكنده‌ها» موضوعات انواع پرندگان، حیوانات و اعتقادات در باب آن‌ها، زر، سیم، اصطلاحات، انواع و وسایل، انواع درخت، گل، گیاه و شیوه استفاده از آن‌ها، ابزار و وسایل جنگی، ابزار و وسایل خانه، ابزار و وسایل زراعت، و دیگر ابزارهای كاربردی در زندگی پرداخته شده‌اند.

اما در بخش چهارم با عنوان «زبان» مولف به تشریح مباحث تاثیر متقابل زبان و جامعه در یكدیگر، لغات برساخته مولانا با استفاده از پیشوندها و پسوندها، افعال تاریخی متروك و افعال برساخته مولانا، لغات تركی و لغات مغولی و لغات و واژه‌های یونانی پرداخته است.

روش مولف در این كتاب، اتخاذ موضعی توصیفی و نه معیاری است. یعنی هدف این نبوده است كه اصول و معیارهایی برای شناخت اوضاع و شرایط اجتماعی انتخاب و تبلیغ شود كه آنان را بتوان برای شناخت شرایط و اوضاع اجتماعی هر دوره و در هر اثر ادبی به‌كار گرفت

در بخش پنجم كه «ضرب‌المثل‌های رایج» نام دارد فهرستی از این ضرب‌المثل‌ها و نمونه اشعار مولانا درباره آن‌ها ارائه شده است.

شیوه كار در این فرهنگ بدین‌گونه است كه ابتدا بیت یا ابیاتی از غزلیات كه در آن‌ها به سنت یا حادثه و واقعه‌ای تاریخی اجتماعی اشاره شده، ذكر شده و پس از ارائه توضیحات لازم در باب آن سنت یا حادثه، شواهد مثالی در همان مورد از مثنوی و دیگر آثار منظوم و منثور مولانا، شمس تبریزی، سلطان ولد (فرزند مولانا) و یا بهاء ولد(پدر مولانا) نقل شده است.

از سوی دیگر روش مولف در این كتاب، اتخاذ موضعی توصیفی و نه معیاری است. یعنی هدف این نبوده است كه اصول و معیارهایی برای شناخت اوضاع و شرایط اجتماعی انتخاب و تبلیغ شود كه آنان را بتوان برای شناخت شرایط و اوضاع اجتماعی هر دوره و در هر اثر ادبی به‌كار گرفت.

مولف حدود سه سال سرگرم انجام این پژوهش بوده است و كتاب حاضر را كه از آن با عنوان «فرهنگ» یاد می‌كند، نگرشی تازه از ساحت اجتماعی به غزلیات شمس می‌داند

به عبارت دیگر در این كتاب به توصیف شرایط، مناسبات و واقعیات اجتماعی قرن هفتم از خلال اشعار غزلیات دیوان شمس پرداخته شده است و هدف به دست دادن معیاری كه ملاك و میزانی برای تعیین ارزش پسندیده و مطلوب یا نامطلوب بودن اوضاع آن دوران باشد نیست.

مولف حدود سه سال سرگرم انجام این پژوهش بوده است و كتاب حاضر را كه از آن با عنوان «فرهنگ» یاد می‌كند، نگرشی تازه از ساحت اجتماعی به غزلیات شمس می‌داند و امیدوار است این پژوهش بتواند در مطالعات جامعه‌شناسی ادبیات و نقد جامعه‌شناختی به‌كار آید.

كتاب «فرهنگ اجتماعی عصر مولانا» در 752 صفحه و قیمت 15 هزار تومان توسط انتشارات سروش منتشر و راهی بازار كتاب شده است.


بخش کتاب‌خوانی تبیان - محمد بیگدلی