ماهیت کارتون های سیاسی

 وقتی صحبت از سیاست به میان می آید بالطبع تبعات و حواشی خاص خود را هم به دنبال خواهد داشت، همچنین نوع نگاه به کار نیز از هر جنبه که باشد برای مخاطب دارای گوشه ها و نادیده هایی است که شخص بیننده و شنونده را راغب به "ایکس ری" کردن  آن موضوع خواهد کرد.

به همین دلیل، فارغ از  مدیوم کالبدی قابل ارائه (ادبیات ،مجسمه ، هنرهای تجسمی و ...) ،سیاست دارای هویت وجودی  چند لایه است، و با اولین نگاه نمی شود به عمق موضوع و نمایه منقوش شده آن پی برد.

نقطه، خط، سطح، حجم  و... به خودی خود  عناصری هستند که وقتی با همنشینی مناسب در کنار هم قرار گیرند مفهوم  خاص را قالب نموده و در ارائه تفکرات خالق اثر به مخاطب ، تصویر مناسبی را بوجود خواهند آورد، در غیر این صورت کلیه عناصر یاد شده  تنها پسامانده تصویری هستند که رویکرد زمان را  در رویی ترین سطح خود معنا می کنند.

برای ارائه یک مظروف، می باید ظرف مناسب داشت. ارائه نیز، خود نیاز به  روشی دارد که شاید نوع انتخاب نامناسب آن  مخاطب را دچار یک چالش و برخورد ذهنی بدور از مفهوم ارائه شده نماید،حال ممکن است این ظرف یکی از شمایل گفتمانی ارائه شده (ادبیات ،مجسمه ، هنرهای تجسمی و ...)  از جانب جوامع مختلف کنونی باشد.

در این میان؛ کارتون و کاریکاتوردر طول سالیان گذشته یکی از ابزارهای مناسب ارائه  مفهوم بوده و هست.در ساده ترین تعریفی که می شود از کارتون و کاریکاتور ارائه داد این است که: درهر چیز معنوی و یا مادی افراط شود ،مبدل به كاریكاتوریا کارتون خواهد شد.

در یک نگاه دقیق تر  باید گفت نوع کارکرد و رویکرد جوامع در ارتباط با یکدیگر می باشد که، مفهوم یک کارتون یا کاریکاتور را شکل می دهد و درحقیقت مظروف مورد نظر ظرف را شکل می دهد.

همین عامل خاص بودن است که این گونه از هنرهای تجسمی را شکل داده و  شاخص تر کرده است.

اشاره ای به دو مفهوم کارتون و کاریکاتور داشته باشیم؛ شاید با روشن تر شدن مفاهیم روایی این  دو کلمه ما را در رسیدن به هدف مورد نظر کمک کند.

«كارتون»  اغراق و آگراندیسمان شده تمامی هست وجودی بشری است كه مورد نكوهش یا  ارزش قرار گرفته می شود. اما: «كاریكاتور» اغراق و  تغییر یافته یك چهره است  كه شاید آثار روحی- روانی شخص مورد نظر را  متبلور می کند.

كارتون و كاریكاتور مفهومی بسیار نزدیك به همدیگر دارند، آنچه كلمه طرح و كاریكاتور بدان اطلاق می شود ممكن است تنها یك طرح تمثیلی یا كنایه ای باشد ، یا این كه هدف به جای خنداندن، بیننده را به تفكر وادارد. آنچه از كارتون برمی آید این است.

یك اثر  كارتون معمولا مقداری تخیل و اغراق را در خود نهفته داشته و مهمتر اینكه در بیان هدف خود از اصطلاحات روزمره و عامه و به همان شكل متداول بهره می گیرد.گاهی هدف كاریكاتور یا کارتون این است كه می خواهد طرح سوال كند.

کارتون از دو وجه متمایز برخوردار است: یکی جنبه عوام پسند و مناسب حال و ذوق توده مردم  و دیگری، جنبه اجتماعی و بین المللی آن است.

کارتون تنها از عناصر «اغراق موضوع از شکل اصلی»  و «مبالغه و بزرگ نمایی» استفاده نمی کند. بلکه از کلیه تضاد ها و عدم تجانسها نیز بهره می گیرد.

عجین شدن با سیاست و نمایاندن  روند کاربست های سیاسی یک جامعه در قالب کاریکاتور، ابعاد و نمایه تازه ای را برای یک نقد و چالش فکری،برای ارائه ناگفته بوجود می آورد.

کارتون های سیاسی مطبوعاتی

معمولا  «كارتون» به دو شكل بدون شرح و با شرح در لابه لای نشریات مختلف خودنمایی می كند كه مقوله با شرح آن به خاطر عجین بودن با نوشتار نزد مردم راحت الحلقوم تر به نظر می رسد. چراكه پیش از اینكه شخص بیننده خودش را به زحمت بیندازد و در مورد مساله فكر كند، نوشتار اثر خود را انتقال می دهد.

ولی در کارتون های بدون شرح؛ مخاطب با توجه با مقدار آشنایی با مفاهیم مختلف عناصر بصری و سمبل ها، شناخت با  جریانات روز سیاسی روز و همچنین نوع نگاه طراح و مطبوعه مورد نظر ، برداشت های ذهنی خود را خواهد داشت.

همچنین ناکافی بودن سطح سواد بصری مخاطب، سیاست زدگی ذهنی جامعه ، اجرای نامناسب در ارائه مفهوم از جانب کارتونیست، خود از عوامل موثر دیگری می باشد که یک مخاطب را دچار توارد ذهنی کرده و بازخوردهای نامناسبی در جامعه با خود همراه خواهد کرد.

در یک کارتون سیاسی ضمن آگراندیسمان کردن جامانده های  ذهنی  در  روند یک جامعه برای مخاطب، وی را طی یک فرایند زیرکانه لبخند یا تلخند، وادار به بازگشت وخودگشت درونی  نموده و  برای یک بازگشایی فکری دوباره با خود همگام می کند.

معمولا کارتون های مطبوعاتی دارای یک تاریخ مصرف زمانی هستند و در صورتی که در زمان خود مورد استفاده قرار نگیرند مانند خبر های همان روز سوخت خواهد شد. این عامل مصرف زمانی هم می تواند منفی باشد، هم مثبت.

در نگاه منفی، یک اثر کارتونی بخصوص در مواردی که دارای بالن های گفتگو باشدیا اینکه عنوان و موضوعی که به آن پرداخته شده در بالای اثر تیتر شده باشد، درصورتی در زمان خلق اثر استفاده نشود ، حتی شاید نشود بعدها جایی برایش در گوشه ای از مطبوعه پیدا کرد.در حقیقت این گونه کارتون های مطبوعاتی مانند داروهایی هستند که برای از بین بردن عفونت در بدن توصیه می شود که می بایستی در زمانهای مشخصی مورد استفاده قرار گیرند تا اثر شفا بخشی خود را نشان دهند.

امادر نگاه مثبت؛ شاید بشود گفت همین خاص و دقیق بودن در راستای یک موضوع، اثر گذاری بیشتری را نزد بیننده به همراه خواهد داشت.

در این میان دو مبحث پیش می آید؛ یکی اینکه محتوا در قالب یک طرح کاریکاتور و یا کارتونی خلق شده یا برعکس کاریکاتور و کارتون در قالب محتوا به و جود آمده است. اول اینکه موضوع مورد نظر به خودی خود قابلیت پرداختن و تبدیل شدن به یک اثر کارتونی را نداشته، بلکه کارتونیست است که با عاریه گرفتن موارد طنز ،هزل ،هجو ،استعاره و....یا کلام  موضوع را به سمت یک اثر کارتونی موفق نزدیک می نماید .

ولی در مورد دوم  وقتی کاریکاتور و کارتون در قالب محتوا به و جود  می آید؛ در این  حالت موضوع و اتفاق یاد شده خودش بقدری طنز آمیز است که طراح تنها به عنوان یک تصویر گرو دفرماسیون  عمل کرده و اثر یاد شده را به وجود می آورد.

در هر دوصورت هدف غایی کارتونیست در این کوران تصویرو کلام وارد شده به ذهن مخاطب، به شیواترین روش تصویری مناسب اثری ماندگار با شاکله های قوی وهمسنگ با دلخواسته های وی ارائه دهد.

یک کارتون سیاسی  هرچه توانسته باشد ؛ سه عنصر  زمان مکان و  مفهوم را به خوبی با خود درآمیزد و با شیرازه ای از غلودر طنز ،هزل ،هجو استعاره و.... خوب ارائه دهد، توانسته مخاطب گزینی کند و پاشنه آشیل مخاطب که دریافت پیام است، مورد هدف قرار دهد.

وقتی نقطه ،خط، رنگ و... مفهومی از زمان کارکردی یک گروه از جامعه را در کسری از ثانیه نقش می زند، زمان عامل شکل گیری و ساختار مفهومی یک کارتون مطبوعاتی خواهدبود.

مکاننمایان منطقه و جغرافیای ترسیمی است که ادبیات، زبان، فرهنگ و برداشت خاص مخاطب خود را به همراه دارد.

مفهوم نیز جا مانده اشارت، روح دمیده شده در  ثابت تصویر  است وقتی  به خودی خود کالبدی ندارد

منبع: پایگاه خبری آرتنا

بخش هنری تبیان