آگاه كردن شیعیان از حوادث ناگوار آینده
وساطت براى شیعیان
از دیـگـر تـلاشـهاى امام كاظم (علیه السلام) در ارتباط با شیعیان وساطت از آنان براى برآمدن حاجاتشان مـى بـاشد. به عنوان نمونه محمدبن سالم مى گوید: زمانى كه سرورم موسى بن جعفر(علیه السلام) را نزد هارون بردند، هشام بن ابراهیم خدمت آن حضرت رسید و گفت : سرورم ! در ارتباط با كار من عریضه اى به فضل بن یونس نوشته شده است ؛ از او بخواه تا حاجت مرا برآورد.
امـام (علیه السلام) پـذیـرفـت و تـصـمـیـم گـرفـت نـزد او رود. دربـان جـریـان آمـدن امـام را بـه فـضـل بـازگـفـت . فـضـل كـه از شـنـیـدن ایـن خـبـر بـسـیـار خـوشـحـال شـده بـود بـه دربـان گـفـت اگـر راسـت بـگـویـى در راه خـدا آزادى ؛ و نـیـز وعـده اموال زیاد به وى داد. سپس پابرهنه به استقبال امام (علیه السلام) رفت . هنگامى كه امام را دید بر روى پـاهـاى آن گـرامـى افـتـاد و شـروع بـه بوسیدن آنها كرد. آنگاه امام (علیه السلام) را بر سر سفره غذا دعـوت كـرد. امـام پـذیـرفـت . در پـایان امام (علیه السلام) از وى خواست حاجت هشام را برآورد. او نیز چنین كرد.1
ایـن رفـتـار امـام (علیه السلام) نـشان دهنده اهمیّت برآوردن حاجت مؤمن از دیدگاه امامان (علیه السلام) است . برخورد فـضل بن یونس با مساله آمدن امام (علیه السلام) نزد او، گویاى آن است كه این دیدار به دور از انتظار وى بوده است .
آگاه كردن شیعیان از حوادث ناگوار آینده
امام كاظم (علیه السلام) نه تنها براى رفع گرفتاریهاى موجود شیعیان تلاش مى كرد، بلكه گاهى از حـوادث نـاگـوارى كه در آینده ممكن بود براى آنان پیش بیاید جلوگیرى مى نمود كه در اینجا به دو نمونه اشاره مى كنیم .
امـام كـاظـم (علیه السلام) بـراى ابـراهـیـم بـن عـبـدالحـمـیـد نـوشـت : از خـانـه ات بـه خـانـه دیـگـرى مـنـتقل شو. ابراهیم در آغاز از شنیدن این خبر اندوهگین شد؛ چون خانه اش بین بازار و مسجد و در جاى مناسبى بود.
بـا خـوددارى ابـراهـیـم از جـابه جایى ، پیك امام (علیه السلام) دوباره نزد او آمد و از وى خواست خانه را تـرك كـند. ولى او همچنان بود كه پیك براى بار سوّم آمد و همان دستور را با تاكید به وى ابلاغ كرد.
ابـراهـیـم بـه فـكـر جـا بـجـایـى افـتـاد. مـنـزلى را پـیـدا كـرد و بـدانـجـا منتقل شد. به محض انتقال ، منزل قبلى اش فرو ریخت و ویران گشت .2
ابـراهـیـم بـن عـبـدالحـمـیـد بـه طـرف مـحـله قـبـا مـى رفـت تـا طـبـق معمول هر ساله خرماى باغهاى آنجا را خریدارى كند كه در میان راه با موسى بن جعفر (علیه السلام) دیدار كرد. امام پس از آگاهى از هدف او به وى فرمود: آیا از شرّ آفت ملخ خیالتان آسوده است ؟
ابـراهـیـم بـا شـنیدن این هشدار، از تصمیم خود بازگشت . با گذشت پنج روز از این ماجرا حمله ملخ ها آغاز شد، چندانكه همه آنچه را كه در نخلستانها بود خوردند.3
امامان (علیه السلام) اساس و محور تلاشها و رهنمودهاى سیاسى جامعه خود بودند. نكته در خور تامل اینكه تلاشها و موضع گیریهاى سیاسى ائمه (علیه السلام) به خاطر اختلاف شرایط سـیـاسـى اوّلا یـكـسـان نـبـود و ثانیا بیشتر سرّى و مخفیانه انجام مى گرفت ؛ در نتیجه ماهیت و ابعاد آن براى بسیارى از افراد پوشیده و ناشناخته مى ماند
این بود نمونه هایى از تلاشها و كوششهاى امام كاظم (علیه السلام) در ارتباط با شیعیان. مـطالعه و تامل در مجموع این فعّالیتها نشان دهنده عنایت و توجه خاص موسى بن جعفر(علیه السلام) به امـور مـربـوط بـه شـیـعـیـان است . نكته در خورد تامل در این داستانها بهره گیرى امام (علیه السلام) از ابـزار و امـكـانـات مختلف براى دستیابى به این هدف مهم است . حتى جایى كه لازم بود خود آن حـضـرت شـخـصـا اقـدام مـى كـرد و ایـن درس بـسـیـار بـزرگى است براى همه مسئولان و دست انـدركـاران نـظـام مـقدس جمهورى اسلامى ایران . در شرایطى كه موسى بن جعفر(علیه السلام) با آن همه مـحـدودیـتـهـا و اعـمـال فـشـارهـا از سـوى حاكمان عباسى ، آن عنایت ویژه را به یاران و پیروان خودداشت ، مسئولان ما كه به بركت انقلاب اسلامى بحمداللّه دستشان باز و امكاناتشان فراوان است مى باید عنایت بیشترى به این مهمّ داشته باشند آنگونه كه بحمداللّه دارند.
خط مشى سیاسى امام كاظم (علیه السلام)
از آنجا كه امامان علیهم السّلام از سوى خداوند مسئولیّت رهبرى و هدایت و انذار امّت اسلامى را پـس از رسـول خـدا(صلی الله علیه و آله) بـر عـهـده داشـتـنـد، نـاگـزیـر نـسـبـت بـه مـسـائل مـخـتـلف جـامـعـه خـویش از جمله مسائل سیاسى نمى توانستند بى تفاوت و بدون موضع بـاشـنـد. بـارزتـریـن دلیـل ایـن مـطلب ، حساسیّت خلفاى اموى و عباسى معاصر آنان نسبت به ایـشـان و مـوضـعـگـیـرى حـادّ عـلیـه آن بـزرگـواران اسـت . اگـر امـامـان (علیه السلام) نـسـبـت بـه مـسـائل سـیاسى جامعه خویش نظر نداشتند معنا نداشت خلفا از آنان این همه بیم داشته باشند و آنـان را سـرسـخـت ترین رقیبان و دشمنان خود بدانند. منشاء بیشتر گرفتاریهاى اجتماعى و در نهایت شهادت ائمه (علیه السلام) همین مساله مهمّ بود. این سخن آنان كه :
(ما مِنّا اِلاّ مَقْتُولٌ اَوْ مَسْمُومٌ).4 هیچ یك از ما نیست كه به قتل نرسد یا مسموم نشود
بـیـانـگـر ایـن حـقـیـقـت است كه امامان (علیه السلام) اساس و محور تلاشها و رهنمودهاى سیاسى جامعه خود بودند.
نكته در خور تامل اینكه تلاشها و موضع گیریهاى سیاسى ائمه (علیه السلام) به خاطر اختلاف شرایط سـیـاسـى اوّلا یـكـسـان نـبـود و ثانیا بیشتر سرّى و مخفیانه انجام مى گرفت ؛ در نتیجه ماهیت و ابعاد آن براى بسیارى از افراد پوشیده و ناشناخته مى ماند.
زنـدگـى و خـط مـشـى سـیاسى امام كاظم (علیه السلام) از این قاعده كلّى مستثنى نبود. ما در این درس ، خط مشى سیاسى آن گرامى را در برابر دستگاه خلافت عباسى در دو محور (تقیّه ) و (نفوذ) ترسیم مى كنیم.
تهیه و تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت ها:
1 - حـیـاة الامـام مـوسـى بـن جـعـفـر(علیه السلام) ، ج 2 ، ص 296 و مـعـجـم رجـال الحـدیـث ، ج 13 ، ص 318 . در درس سـوم به نمونه دیگرى از این نوع تلاش امام (علیه السلام) اشاره شده است .
2 - قرب الاسناد ، ص 195 .
3 - احقاق الحق ، ج 12 ، ص 321 .
4 - سیرة الائمة الاثنى عشر ، ج 2 ، ص 529 .
