سودان در سودای نفت

مردم سودان پس از سالها مشکل بر سر مسایل جنوب این کشور سرانجام در یک همه پرسی سرنوشت کشور را رقم زده و تکلیف منطقه نفت خیز جنوب این کشور را با وساطت سازمان ملل متحد روشن می کنند. 

جمهوری دموکراتیک سودان، وسیع ترین کشور جهان اسلام و بزرگ ترین کشور آفریقایی از نظر مساحت می باشد  که در شمال شرقی آفریقا و در غرب دریای سرخ و جنوب مصر قرار دارد. نواحی شمالی آن از صحرا و بیابان پوشیده شده ، ولی در جنوب غربی و شرقی ،جنگل های استوایی و باتلاقی دیده می شود. آب و هوایش در شمال ، گرم و خشک و سوزان، ولی در جنوب، گرم و مرطوب  است.

مردم سودان شمالی در قرن ششم بعد از میلاد قبطی، و در قرن پانزدهم با فتوحات مسلمانان در این سرزمین مسلمان شدند. از اوایل قرن نوزدهم  میلادی، مصریان  که پیش تر (چند قرن پیش از میلاد) سودان را تصرف کرده بودند، دوباره برای به دست آوردن طلا، سودان شمالی را اشغال کردند. سودانیان از سال 1881 میلادی به رهبری محمد احمد بن عبدالله، معروف به مهدی سودانی بر ضد استعمار گران مصری و انگلیسی قیام کردند، ولی قوای مشترک مصر و انگلستان، در سال 1898 میلادی قدرت پیروان مهدی را در هم شکستند.

سرانجام در سال 1956 میلادی، به سودان استقلال داده شد و این کشور دارای حکومت جمهوری شد. دو سال بعد نظامیان به رهبری ژنرال ابراهیم عبود کودتا کردند و قدرت را در دست گرفتند. وی با انحلال مجلس، قانون اساسی را ملغی کرد و دیکتاتوری نظامی را در سودان حاکم ساخت.

در سال 1968میلادی، یک مجلس جدید تشکیل شد و یک شورای فرماندهی که اسماعیل ازهری ریاست آن را عهده دار بود، مسئولیت اداره ی سودان را پذیرفت. در کودتای نظامی سال 1969میلادی، ژنرال جعفر نمیری حکومت سودان را در دست گرفت. او در سال 1971 میلادی بر اثر قیام عده ای از افسران بر کنار شد، ولی سرانجام جنبش آنان را سرکوب کرد و دوباره روی کار آمد.

هنگامی که جعفر نمیری برای جلب کمک های آمریکا به این کشور سفر کرد، در غیابش ژنرال عبدالرحمان سواری الذهب، وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک ارتش سودان، زمام امور را در دست گرفت. اما این جابه جایی موثر واقع نشد و اختلاف های شمال و جنوب سودان همچنان ادامه داشت. این وضع، سواری الذهب را وادار کرد در برقراری قوانین اسلامی تامل کند و انتخابات سال 1986 میلادی را به مردم قول دهد. در انتخابات آوریل همین سال، صادق المهدی از حزب الامه روی کار آمد که از برقراری شریعت اسلامی حمایت کرد، اما در زمان نخست وزیری وی، آشوب بر کشور حاکم شد.

در فوریه سال 1990میلادی، ژنرال عمر البشیر رئیس جمهور را بر کنار کرد و خود قدرت را به دست گرفت. وی در سال 1996 میلادی با کسب 76 درصد آرا در پست ریاست جمهوری ابقا شد.

سودان حدود سی میلیون نفر سکنه دارد که 75 درصد آن مسلمان، و بقیه مسیحی و آنیمیست هستند. هشتاد درصد مردم از نژاد سامی (عرب) و بقیه سیاه پوست اند. زبان رسمی و خط متداول آن عربی است.

موضوع شورشیان به رهبری جان گارانگ و دارفور یکی از معضلات بزرگ این کشور است که ریشه در مسایل دینی، سیاسی و اقتصادی دارد. شورشیان جنوب سودان حاکمیت دولت مرکزی را بر نمی تافتند و به لحاظ این که غالبا ً مسیحی اند، از پذیرفتن فرمانروایی مسلمانان اکراه داشتند. منابع نفتی سودان نیز در نواحی جنوبی است و شورشیان، بخشی از منابع رودخانه نیل را که از جنوب سودان به سوی شمال جاری است، در اختیار گرفته بودند. در صورت دادن خود مختاری و استقلال به آنان ، این تجزیه می توانست به دولت سودان ضربه بزند.سرانجام در سال 2005 میلادی پس از سال ها در گیری و جنگ های داخلی و خشونت های خونین، دولت مرکزی با شورشیان جنوب موافقت نامه صلح امضا کرد و جان گارانگ به عنوان معاون رئیس جمهوری سودان برگزیده شد و این کشور صاحب قانون اساسی جدید گردید. بدین گونه، شورشیان جنوب در دولت مرکزی حضور می یافتند، اما طولی نکشید که با کشته شدن گارانگ در یک سانحه هوایی، این آرامش از سودان رخت بر بست و خشونت های ناراضیان جنوب، موجب کشته شدن عده ای از مسلمانان گردید و نیز تعداد قابل توجهی از آنان زخمی شدند. گرچه عمر البشیر، سالواکایر، معاون جان گارانگ را به عنوان جانشین وی برگزید، ولی نا آرامی ها در نقاط گوناگون سودان ادامه یافت و امنیت، اقتصاد و فرهنگ این کشور را تهدید می کند.

اوضاع دارفور نیز مشکل دیگر موجود بر سر راه این کشور است. منطقه دارفور در غرب سودان قرار دارد و با لیبی، چاد و آفریقای مرکزی همسایه است. این منطقه، پانصد هزار کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای هفده فرمانداری و 95 شهرداری است. دولت سودان آن را به سه منطقه تقسیم کرد تا  بتواند بهتر آن را اداره کند. تحریکات قدرت های استکباری، موقعیت جغرافیایی و گستردگی منطقه، موجب گردیده تا تأمین امنیت آن با مشکل مواجه شود. در گیری شورشیان دارفور (گروه جنجوید) با حکومت مرکزی، تا کنون سیصد هزار کشته بر جای گذاشته و بیش از یک میلیون نفر را آواره کرده است . دو جنبش آزادی بخش سودان، و جنبش عدالت و برابری که رهبری شورش های دارفور را عهده دارند، خواستار توسعه اقتصادی و اجتماعی این منطقه و توزیع بهتر منابع آن هستند. دارفور از فوریه 2003 میلادی، دستخوش درگیری های مسلحانه خونین بر ضد خارطوم است. این درگیری ها میان ارتش سودان و گروه شبه نظامی جنجوید  در مقابل جدایی طلبان است که تاکنون سازمان ملل متحد موفق به فرستادن صلحبان به این منطقه نشده و با مخالفت شدید دولت مرکزی سودان روبرو شده ‌است. اکنون امنیت این منطقه تنها به دست ده هزار صلحبان اتحادیه آفریقا است که به خاطر محروم بودن از امکانات کافی عملاً کارایی چندانی ندارند. هم اکنون وضعیت پناهندگانی که موفق شده و خود را به کمپ‌های حفاظت شده توسط صلح بانان اتحادیه آفریقا رسانده‌اند بسیار دردآور است. در همین رابطه شورای امنیت سازمان ملل متحد در رابطه با بحران دارفور، چند قطعنامه صادر کرده که از از آن‌جمله می‌توان به قطعنامه ۱۷۰۶ و قطعنامه ۱۵۶۴ اشاره کرد.

ادامه این روند و دخالت های بیگانگان رای دادگاه بین‌المللی لاهه  در تاریخ ۴ فوریه ۲۰۰۹ میلادی را به دنبال داشت. این دادگاه در اقدامی بی‌سابقه حکم بازداشت عمر البشیر، رئیس جمهور سودان را به اتهام ارتکاب «جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت» در نزاع دارفور را صادر کرد. این برای اولین بار در تاریخ است که دادگاه لاهه حکم بازداشت یک رهبر سیاسی در قدرت را صادر می‌کند. در پی تصمیم دادگاه بین‌المللی لاهه به صدور حکم دستگیری عمر البشیر، دولت سودان «سیزده» سازمان عمده بین‌المللی امدادرسانی را که در منطقه دارفور به کمک‌رسانی به مردم جنگ‌زده می‌پرداختند، از آن کشور اخراج کرد. خوشبختانه سران کشورهای عضو اتحادیه عرب، در پایان نشست سالانه خود در دوحه، پایتخت قطر، با صدور بیانیه‌ای از عمر البشیر، رئیس‌جمهور تحت تعقیب سودان، در برابر حکم بازداشت بین‌المللی که توسط دیوان بین‌المللی کیفری، برای استرداد او صادر شده‌است، حمایت کردند. جمهوری اسلامی ایران نیز همواره بر مخالفت با این اقدام و دخالت های بیگانگان در  امور داخلی این کشور تاکید کرده است.

متاسفانه در سال های اخیر آمریکا و کشورهای غربی از بحران دارفور برای فشار به دولت سودان استفاده کرده اند و به این ترتیب درصدد استحاله ساختار حکومت اسلامی سودان از درون برآمده اند. طی سالهای اخیر سودان یکی از مناطق مورد نظر آمریکا برای برانگیختن جنگ داخلی در این کشور بوده است. آمریکا مرتب در امور داخلی این کشور مداخله می کند و بر تشدید بحران های این کشور دامن می زند، به صورتی که این کشور را با خطر تقسیم و تجزیه روبه رو کرده است.

یکی از مهمترین اهداف آمریکا از گسترش نفوذ در سودان، ایفای نقش برجسته در دارفور، اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی به دولت مرکزی این کشور و رایزنی های وزارت خارجه آمریکا به منظور پایان دادن به درگیری های قومی و قبیله ای در دارفور، دستیابی این کشور به منابع نفتی و گازی در این منطقه از سودان است. آمریکا همچنین تلاش می کند تا با سیطره و تسلط بر این منابع نفتی و ارتباط دادن منافع خود در شرق و غرب آفریقا، از سیاست های بلند پروازانه فرانسه که سعی در ورود به منطقه دارفور را دارد جلوگیری کند. حضور آمریکا در دارفور بخشی از سیاست های کلان این کشور به منظور حضور در کشورهای درحال توسعه بویژه کشورهای آفریقایی دارای منابع نفتی است و با توجه به این که امنیت منطقه آفریقا کمتر از امنیت منطقه خاورمیانه نیست ، این کشور با اجرای این سیاست می تواند نفت آفریقا را از طریق اقیانوس هند به بازارهای داخلی خود انتقال دهد.

یکی دیگر از مهمترین اهداف نهایی آمریکا برای کنترل دارفور بخشی از سناریویی است که از آن به عنوان سناریوی تجزیه گام به گام سودان یاد می کنند. بر اساس این سناریو سودان به عنوان پهناورترین کشور قاره آفریقا و تحت حاکمیت اسلامگراها باید تجزیه شود تا اسباب نگرانی ابرقدرتها و در راس آنها آمریکا را فراهم نیاورد. تجزیه سودان که پیش از این با امضای توافقنامه صلح و خود مختاری جنوب جلوه ای عینی و عملی به خود گرفته است، بخشی از پازل خاورمیانه بزرگ واشنگتن نیز می تواند باشد.

مردم سودان پس از سالها مشکل بر سر مسایل جنوب این کشور سرانجام در یک همه پرسی سرنوشت کشور را رقم زده و تکلیف جنوب این کشور را با وساطت سازمان ملل متحد روشن می کنند.  از روز یک شنبه دفاتر اخذ رای باز شده و عملیات اخذ رای به مدت یك هفته ادامه خواهد یافت.  تا چند هفته پیش نیز تردیدهای زیادی درباره احتمال برگزاری این همه‌پرسی به دلایل لجستیكی و سیاسی وجود داشت اما اظهارات مقامات مسئول شمال و جنوب و تاكید آن‌ها بر برگزاری همه‌پرسی به ویژه سفر اخیر عمر البشیر، رئیس جمهور سودان به جنوب این كشور و دیدارش با سالوا كر، رئیس دولت جنوب این تردیدها را كاهش داد. حدود سه میلیون و 930 هزار تن برای مشاركت در همه‌پرسی نام‌نویسی كردند. این همه‌پرسی هم‌چنین به شدت مورد توجه بین‌المللی به ویژه توجه ویژه واشنگتن قرار گرفته است تا جایی كه علاوه بر سفر جان كری، رئیس كمیته خارجی سنای آمریكا به سودان جورج كلونی، هنرپیشه مشهور هالیوود نیز به جنوب این كشور سفر كرده است.

سخنگوی كمیسیون همه‌پرسی سودان هم‌چنین اعلام كرد كه ناظرانی از سازمان ملل متحد، اتحادیه عرب، ‌اتحادیه آفریقا و هیات‌های جامعه مدنی برای نظارت بر همه‌پرسی مشاركت خواهند كرد.

از سوی دیگر ساكنان شمالی جنوب سودان نیز اعلام كردند كه پس از برگزاری همه‌پرسی و پس از اعلام جدایی جنوب این منطقه را ترك نخواهند كرد.

بان كی مون، دبیر كل سازمان ملل متحد از تلاش‌های دولت مركزی سودان و دولت جنوب سودان جهت برگزاری همه‌پرسی برای تعیین سرنوشت این كشور به صورت مسالمت‌آمیز تمجید كرد.

به نظر می رسد ادامه این روند با توجه به مشکلات سال های اخیر این کشور، جدایی منطقه نفت خیز جنوب را در پی خواهد داشت. این همان دندان طمع استعماری امریکاست که این بار برای سودان تیز شده است. در این راستا همکاری و همیاری همه کشورهای اسلامی با سودان می تواند با گسترده فشارهای غرب بر این کشور را کاهش دهد.

بخش سیاست