به پیشگاه نازدانه سیدالشهدا(ع)
دختر خورشید است... رقیه (سلام الله علیها) از تبار نور و از جنس آبی آسمان است. رقیه (سلام الله علیها) جلوه دیگری از شكوه و عظمت حماسه عاشورا است. حضور این كودك خردسال در متن نهضت سرخ حسینی بی هیچ شك و شبهه‌ای اتفاقی ساده و ناچیز نبوده است ، بلکه همچون دیگر یاران عاشورایی حامل پیامی شگرف و شگفت بوده است .
به گواه تاریخ نگاران و مقتل نویسان رحلت شهادت گونه رقیه (سلام الله علیها) اندكی پس از واقعه خونین كربلا در سال شصت و یكم هجری رخ داده است و در این هنگام وی سه یا چهار ساله بوده است و نخستین نكته شگفت درباره حضرت رقیه (سلام الله علیها)، شاید همین باشد كه با چنین عمر كوتاهی، از مرزهای تاریخ عبور كرد و به جاودانگی رسید، آن گونه كه برادر شیرخوارش علی اصغر (علیه السّلام) به چنین مرتبه‌ای نایل شد.
مصائب و شدائدی را كه رقیه (سلام الله علیها) از كربلا تا كوفه و از كوفه تا شام متحمل می‌شود، آن چنان تلخ و دهشتناك است كه وجدان هر انسان آزاده و صاحبدلی را می‌آزارد و قلب و روح را متأثر و مجروح می‌سازد. تحمل گرمای شدید كربلا همراه با تشنگی ، حضور در صحنه شهادت خویشاوندان ، اسارت و ناظر رفتارهای شقاوت آلود بودن ، آزار و شكنجه های جسمی و روحی فراوان ، دلتنگی برای پدر در خرابه شام و ... نشانگر مصائب عظیمی است كه یك كودك خردسال با جسم و روح لطیف خود با آن مواجه شده است .
بر اساس نوشتههای بعضی کتابهای تاریخی ، نام مادر حضرت رقیه (علیهاالسلام)، امّ اسحاق است که پیشتر همسر امام حسن مجتبی (علیهالسلام) بوده و پس از شهادت ایشان ، به وصیت امام حسن (علیهالسلام) به عقد امام حسین (علیهالسلام) درآمده است .1 مادر حضرت رقیه(علیهاالسلام) از بانوان بزرگ و با فضیلت اسلام به شمار میآید . بنا به گفته شیخ مفید در کتاب الارشاد ، کنیه ایشان بنت طلحه است. 2
نام مادر حضرت رقیه (علیهاالسلام) در بعضی کتابها ، امجعفر قضاعیّه آمده است ، ولی دلیل محکمی در این باره در دست نیست . هم چنین نویسنده " معالی السبطین " ، مادر حضرت رقیه (علیهاالسلام) را شاه زنان ؛ دختر یزدگرد سوم پادشاه ایرانی ، معرفی میکند که در حمله مسلمانان به ایران اسیر شده بود . وی به ازدواج امام حسین (علیهالسلام) درآمد و مادر گرامی حضرت امام سجاد (علیهالسلام) نیز به شمار میآید. 3
این مطلب از نظر تاریخ نویسان معاصر پذیرفته نشده ؛ زیرا ایشان هنگام تولد امام سجاد (علیهالسلام) از دنیا رفته و تاریخ درگذشت او را 23 سال پیش از واقعه کربلا ، یعنی در سال 37 ه .ق دانستهاند . از این رو ، امکان ندارد او مادر کودکی باشد که در فاصله سه یا چهار سال پیش از حادثه کربلا به دنیا آمده باشد . این مسأله تنها در یک صورت قابل حل می باشد که بگوییم شاه زنان کسی غیر از شهربانو (مادر امام سجاد (علیهالسلام)) است.
نام گذاری حضرت رقیه (علیهاالسلام)
رقیه از «رقی» به معنی بالا رفتن و ترقی گرفته شده است .4 گویا این اسم لقب حضرت بوده و نام اصلی ایشان فاطمه بوده است ؛ زیرا نام رقیه در شمار دختران امام حسین(علیهالسلام) کمتر به چشم میخورد و به اذعان برخی منابع ، احتمال این که ایشان همان فاطمه بنت الحسین (علیهالسلام) باشد ، وجود دارد .5 در واقع ، بعض ی از فرزندان امام حسین (علیهالسلام) دو اسم داشتهاند و امکان تشابه اسمی نیز در فرزندان ایشان وجود دارد.
گذشته از این، در تاریخ نیز دلایلی بر اثبات این مدعا وجود دارد. چنانچه در کتاب تاریخ آمده است : «در میان کودکان امام حسین (علیهالسلام) دختر کوچکی به نام فاطمه بود و چون امام حسین (علیهالسلام) مادر بزرگوارشان را بسیار دوست می داشتند ، هر فرزند دختری که خدا به ایشان میداد ، نامش را فاطمه میگذاشت . همان گونه که هرچه پسر داشتند ، به احترام پدرشان امام علی (علیهالسلام) وی را علی می نامید ». 6
گفتنی است سیره دیگر امامان نیز در نام گذاری فرزندانشان چنین بوده است.
نام رقیه در تاریخ
این نام ویژه تاریخ اسلام نیست ، بلکه پیش از ظهور پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز این نام در جزیرة العرب رواج داشته است . به عنوان نمونه، نام یکی از دختران هاشم _ نیای دوم پیامبر (ص) _ رقیه بود که عمه حضرت عبداللّه، پدر پیامبر اکرم (ص) به شمار می آید. 7
امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) نیز یکی از دخترانش را به همین اسم نامید که این دختر بعدها به ازدواج حضرت مسلم بن عقیل (علیهالسلام) درآمد . این روند ادامه یافت تا آن جا که برخی دختران امامان دیگر مانند امام حسن مجتبی (علیهالسلام) ،8 امام حسین (علیهالسلام) و دو تن از دختران امام کاظم (علیهالسلام) نیز رقیه نامیده شدند . گفتنی است ، برای جلوگیری از اشتباه ، آن دو را رقیه و رقیه صغری مینامیدند. 9
از آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی (ره) در مورد حضرت رقیه (علیهاالسلام) و مرقد ایشان در دمشق و هم چنین داستان تعمیر قبر حضرت که به دستور خود ایشان ، به وسیله رویای صادقهای انجام گرفت ، پرسیدند . ایشان فرمود: این گونه مطالب که نقل شده است ، هیچ گونه محال بودنی از نظر عقلی ندارد ؛ لکن از اموری که اعتقاد به آن لازم و واجب باشد ، نیست
رقیه كه بود؟!
اصل وجود دختری چهار ساله برای امام حسین (علیه السلام) در منابع شیعی آمده است ، اما در بعضی منابع در این باره اختلاف وجود دارد .
در كتاب كامل بهایی نوشته علاءالدین طبری (قرن ششم هجری) قصه دختری چهار ساله كه در ماجرای اسارت در خرابه شام در كنار سر بریده پدر به شهادت رسیده ، آمده است، اما در مورد نام او كه آیا رقیه بوده یا فاطمه صغری و ... اختلاف است .
همچنین سید بن طاووس در كتاب « لهوف » خود می‌نویسد: « شب عاشورا كه حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) اشعاری در بی وفایی دنیا میخواند ، حضرت زینب (س) سخنان ایشان را شنید و گریست . امام (علیه السلام) او را به صبر دعوت كرد و فرمود: « خواهرم ام كلثوم و تو ای زینب ! تو ای رقیه و فاطمه و رباب ! سخنم را در نظر دارید [و به یاد داشته باشید] هنگامی كه من كشته شدم ، برای من گریبان چاك نزنید و صورت نخراشید و سخنی ناروا مگویید و خویشتن‌دار باشید.»
دیدگاه آیت الله العظمی گلپایگانی (ره)
از آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی (ره) در مورد حضرت رقیه (علیهاالسلام) و مرقد ایشان در دمشق و هم چنین داستان تعمیر قبر حضرت که به دستور خود ایشان ، به وسیله رویای صادقهای انجام گرفت ، پرسیدند . ایشان فرمود: این گونه مطالب که نقل شده است ، هیچ گونه محال بودنی از نظر عقلی ندارد ؛ لکن از اموری که اعتقاد به آن لازم و واجب باشد ، نیست .
فرآوری : زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشتها:
1 ـ الاربلی ، علی بن عیسی ، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج2 ، ص216 ؛ الطبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن ، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص251
2 ـ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، ج2، ص200 ؛ اعلام الوری ، ص251
3 ـ حایری، محمد مهدی، معالی السبطین، ج2، ص214
4 ـ ابن منظور، محمد بن مکرم، ج5، ص293
5 ـ نظری منفرد، علی، قصه کربلا، پاورقی ص518
6 ـ مجلسی ، محمد باقر، بحار الانوار، ج44، ص210
7 ـ همان، ج15، ص39
8 ـ الارشاد، ج2، ص22
9 ـ همان، ص343
