تبیان، دستیار زندگی
امام علی علیه السلام می‌فرماید: زبانت را حفظ کن، به درستی که کلمه در سرا و حریم آدمی است، پس هر گاه آن را رها کند، آدمی در گرو کلامش خواهد بود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آداب سخنوري 2

آداب سخنوری 2

در ادامه مطالب گذشته به ادامه بحث آداب سخنوري خواهيم پرداخت. مواردي همچون خطابه و معاني بيان و حساسيت خطابه، بحث خواهيم کرد.

در ضمن به بررسي گام‌هاي علمي در اين باره خواهيم پرداخت. مطمئن باشيد که به کارگيري و تمرين مطالب اين مقاله مي‌تواند به قدرت بيان و گيرايي سخنراني شما، بيفزايد.

ب ـ خطابه و معانی و بیان

خطابه با علم فصاحت و بلاغت نیز رابطه ی عمیقی دارد زیرا این دو علم عهده دار شیوه های درستی سخن و رسایی کلام است و آگاهی از آن ها به خطابه زیبایی و تأثیر بیشتر می بخشد.

سئل الصادق علیه السلام : «ما البلاغه؟» فقال: «من عرف شیئا قل کلامه فیه و انما سمّی البلیغ لانه تبلغ حاجته باهون سعیه»(1)

از امام صادق عليه السلام پرسيده شد که بلاغت چيست؟ آن حضرت فرمود: هر کس چيزي را بشناسد، کلامش در باره او کم مي‌شود و بليغ را فقط از آن جهت، بليغ ناميده اند که او حاجتش را با کمترين تلاشي که انجام مي‌دهد به ديگران مي‌رساند.

از امام صادق عليه السلام پرسيده شد که بلاغت چيست؟ آن حضرت فرمود: هر کس چيزي را بشناسد، کلامش در باره او کم مي‌شود و بليغ را فقط از آن جهت، بليغ ناميده اند که او حاجتش را با کمترين تلاشي که انجام مي‌دهد به ديگران مي‌رساند.

علی علیه السلام می فرماید:

«احسن الکلام ما زانه حسن النظام و فهمه الخاص و العام»(2)

امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: بهترين سخن، سخني است که حسن نظام داشته باشد و خواص و عامه مردم آن را بفهمند.

شناخت این «حسن نظام» و قابل فهم برای خواص و عوام بودن از مطالبی است که در علم بلاغت و فن خطابه روشن می گردد.

«انسان از هر چیز خوب و زیبا و متناسب خوش می گردد و به سوی آن جذب می شود. یکی از این چیزها، لفظ فصیح و شیرین و کلام بلیغ و متناسب است. این جعل و آفرینش الهی است که لفظ خوب در جان ها و دل ها می نشیند و اثر می کند و برعکس، لفظ ناهنجار و کلام غیر بلیغ کمترین نقش و تأثیری ندارد و خستگی و بیزاری می آورد.»(3)

ج ـ حساسیت خطابه:

آنچه درباره ی تبلیغ گفتاری، به ویژه خطابه مهمّ است، حساسیت آن می باشد زیرا مبلّغ در «تبلیغ نوشتاری» فرصت لازم را برای تنظیم مطالب و بازنگری و تجدید نظر در محتوا و قالب آن دارد؛ در مقابل نیز مخاطبان کارهای مکتوب چنانچه مطلب را به خوبی در نیافتند، می توانند با مرور مجدد روی نوشته نکات مورد نظر خود را بیابند امّا در «تبلیغ گفتاری» کار برای گوینده و شنونده حساس تر است، چرا که سخنران در همان حال که اراده می کند سخن بگوید، کلمات را القا می کند و فرصت تجدید نظر و بازنگری مطالب خود را ندارد. و مخاطب نیز همان گونه جملات را دریافت و برداشت می کند.

از این جهت خطیب باید برای گفته های خود از لحاظ قالب و محتوا برنامه داشته باشد تا بتواند در کمترین فرصت بدون این که شنوندگان را دچار کج فهمی و بی حوصلگی کند، مطلب خود را بیان نماید.

قال علی علیه السلام : «احفظ لسانک فان الکلمة اسیرة فی وثاق الرجل فان اطلقها صار اسیرا فی وثاقها»(4)

امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: زبانت را حفظ کن، به درستي که کلمه در سرا و حريم آدمي است، پس هر گاه آن را رها کند، آدمي در گرو کلامش خواهد بود.

این حدیث نورانی گویای این حقیقت است که گوینده باید در بیان مطالب کمال دقت را به خرج دهد زیرا وقتی سخنی نسنجیده را بر زبان آورد، شنوندگان برداشتی انحرافی پیدا می کنند. گوینده دیگر در گرو سخنان گفته خود خواهد بود و همیشه خود همراه مردم نیست تا دریافت غلط آنان را تصحیح و گفته خود را توجیح کند.

امام علي عليه السلام مي‌فرمايد: زبانت را حفظ کن، به درستي که کلمه در سرا و حريم آدمي است، پس هر گاه آن را رها کند، آدمي در گرو کلامش خواهد بود.

گامهای عملی

«در این قسمت به برخی از تمرین های عملی اشاره می شود که به کاربستن آن ها، توانایی نطق و خطابه و مهارت بر سخنوری را افزایش می دهد یا برای آغازگران و مبتدیان می تواند به صورت شیوه های عملی مفید باشد:

1 ـ متنی، مقاله ای یا بخشی از یک کتاب را مطالعه کنید، سپس آن را کنار گذاشته به بازگو کردن آن بپردازید.

2 ـ درسی را که آموخته اید، مثل یک معلم برای دیگری (یا برای خودتان) بازگو کنید.

3 ـ در تنهایی به تمرین بپردازید و سخنرانی کنید و جلوی آینه ایستاده، نحوه حرکات و چهره و بیان خود را به دقت کنترل کنید.

4 ـ سخنرانی های تمرینی یا اصلی خود را در نوار ضبط کنید. بعدا گوش کنید تا ضعفها و نارسایی های آن را شناخته، اصلاح کنید.

5 ـ نسبت به رسایی صدای خود و خوش آهنگی آن و فراز و فرود لحن و آهنگ صدا تمرین کنید.

6 ـ کلمات را فصیح، محکم، واضح و روشن ادا کنید، نه جویده جویده یا ناقص.

7 ـ از حرکات دست و اندام و تغییر در چهره و شیوه نگاه بهره گیری کنید.

8 ـ متن سخنرانی های مهمّ خطبای نامدار را از نوار بدقت گوش کنید یا اگر نوشته است، بخوانید و از جهت مختلف دقت کنید تا عوامل جاذبه و گیرایی آن ها را شناخته، شما هم به کار ببندید.

9 ـ برای رسایی صدا، در صحرا و جنگل و فضای آزاد با صدای بلند سخن بگویید یا متنی و شعری را بخوانید تا صدایتان صاف و شفاف گردد.

10 ـ گاهی پیش نویس نطق خود را روی کاغذ بیاورید و تدوین کنید، سپس طبق آن به تمرین بپردازید، البته مانعی ندارد که سر فصل های مطالب را یادداشت کنید تا هنگام سخنرانی از یادتان نرود.

11 ـ خود را برای نطق های کوتاه و سخنرانی های 5 دقیقه ای هم آماده سازید تا دور از حواشی و مطالب غیر لازم در حداقل زمان، حداکثر مطالب را بتوانید به اطلاع شنوندگان برسانید، این در پیام رسانی یا ارائه ی گزارش بسیار مهمّ است.

12 ـ برای تقویت نطق و بیان، گاهی موضوعات معمول را (مثلاً: باغچه، کوه، قلم، آب، معلم، اسراف، شهید و ...) در نظر بگیرید و بدون مقدمه شروع کنید به سخنوری پیرامون آن و هرچه به فکرتان رسید در همان لحظه بگویید. این تمرین ذهن را خلاق و بیان را گویا می سازد.»(10)


منبع:

1ـ میران الحکمة، ج 1، ص 462.

2ـ همان، ص 463.

3ـ ادبیات و تعهد در اسلام، محمدرضا حکیمی، ص 2.

4ـ میزان الحکمة، ج 8، ص 442.

5ـ روش ها، جواد محدثی، ص 183 ـ 184.

ف. خسروي - پايگاه حوزه

تهيه و فرآوري: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه