زندگی‌نامه تاریخی امام علی

چاپ نخست کتاب «زندگی‌نامه تاریخی امام علی(ع)» نوشته علی کریمی و با اهتمام موسسه شیعه‌شناسی از سوی انتشارات شیعه‌شناسی منتشر و روانه بازار نشر شد.

به گزارش ایبنا، این اثر برای ارایه تحلیل‌های جدیدتر از زندگی و شیوه‌های حکمرانی حضرت علی(ع) برای علاقه‌مندان به تاریخ اسلام تدوین شده است.

علی(ع) از پدر و مادری‌ هاشمی به نام‌های ابوطالب‌بن عبدالمطلب‌بن عبدمناف و فاطمه بنت اسدبن ‌هاشم‌بن عبدمناف و همزمان با 30 سالگی رسول اکرم(ص) متولد شد. قول مشهور شیعه، تولد آن حضرت را در روز جمعه سیزدهم رجب سال سی‌ام بعد از عام‌الفیل یعنی 10 سال پیش از بعثت و 23 سال قبل از هجرت پیامبر(ص) می‌داند.

درباره مکان تولد علی(ع) دو دیدگاه وجود دارد، در حالی که بنا به خبری از محمدبن عبدالله‌بن ‌المؤمل مخزومی، آن حضرت در شعب بنی‌هاشم متولد شده است. اکثر علما و محققان شیعی و برخی مورخان، ولادت ایشان را در خانه کعبه می‌دانند و در این باره بنا به روایتی از یزیدبن قعنب، به نقل داستان مشهور درد زاییدن فاطمه بنت اسد در حال زیارت کعبه و تولد علی(ع) در آن مکان اشاره دارند. دیدگاه اخیر به سبب قدمت، تواتر تاریخی و ملاحظات سیاسی موجود در منابع (مانند گرایش ابن‌عساکر به امویان) درست‌تر می‌نماید.

کنیه‌های مشهور علی(ع)، «ابوتراب»، «ابوالحسن»، «ابوالحسین» و «ابوالسبطین» و از جمله القابش «اسد‌الله»، «حیدر»، «مرتضی»، «ولی‌الله» و «امیر‌المؤمنین» است.

به گزارش منابع «سیره» و دیگر متون تاریخی مانند چند سال بعد از تولد علی(ع) به سبب وقوع خشکسالی و قحطی، ابوطالب به دلیل داشتن فرزندان زیاد، برای پرداخت نفقه آنان در تنگنا قرار گرفت. محمد(ص) برای جبران خدمتی که عمویش در کودکی و نوجوانی به او کرده بود، به سراغ وی رفت و سرپرستی علی(ع) را تقبل كرد و او را به خانه خود آورد و از وی محافظت کرد و در تربیتش کوشید و چیزهای بسیاری به وی آموخت.

متاسفانه به درستی نمی‌دانیم که علی(ع) به هنگام ورود به خانه رسول چند ساله بود، ولی با توجه به گزارش‌هایی که درباره زندگانی حضرت در متون تاریخی وجود دارد، می‌توان گفت كه علی(ع) در کودکی و خردسالی (حداقل سه سالگی و حداکثر شش سالگی) به خانه رسول(ص) رفت و حتی با اندکی تسامح شاید بتوان پنج یا شش ساله بودن علی(ع) را مطرح کرد، به حدی که بنابر اخباری از بلاذری، طبری، ابوالفرج اصفهانی، ابن‌شهرآشوب و ابن‌ابی‌الحدید، حضرت در شش سالگی وارد خانه محمد(ص) شد و هفت سال، تحت تربیت ایشان قرار داشت.

به نظر می‌رسد یکی از بهترین گزارش‌ها درباره وضعیت زندگی علی(ع)، قبل از اسلام آوردن ـ ‌در آن هنگامی که در خانه محمد(ص) زندگی می‌کرد‌ـ در خطبه «قاصعه» نهج‌البلاغه انعکاس یافته باشد. بر این اساس می‌توان گفت كه حضرت در دوران کودکی وارد خانه محمد(ص) شد و در عصر تحنث یا گوشه‌گیری ایشان، در بعضی وقت‌ها همراه او بوده است.

امام علی در این باره می‌فرماید: «آنگاه كه كودك بودم. مرا در كنار خود نهاد و بر سینه خویش جایم داد و مرا در بستر خود می‌خوابانید. چنان كه تنم را به تن خویش می‌سود و بوی خوش خود را به من می‌بویاند. گاه بود كه چیزی را می‌جوید، سپس آن را به من می‌خورانید. از من دروغی در گفتار و خطایی در كردار ندید. من در پی او بودم ـ ‌در سفر و حضر ‌ـ چنان كه شتربچه در پی مادر. هرروز برای من از اخلاق خود نشانه‌ای برپا می‌داشت و مرا به پیروی آن می‌گماشت. هر سال در حراء خلوت می‌گزید، من او را می‌دیدم و جز من كسی وی را نمی‌دید.»

بنابراین، حضور علی‌بن ابی‌طالب(ع) (با تمام استعدادهایش) از همان دوران كودكی و طی مراحل رشد در خانه محمد(ص) نقش به‌سزایی در تكوین شخصیت آن حضرت داشته است، به گونه‌ای كه بنا به گزارشی از حسن‌بن زید، علی(ع) در كودكی نیز هرگز بت نپرستید: «لم یعبد الاوثان قط لصغرة.»

هنگامی كه رسول خدا(ص) پس از رسیدن به منصب پیامبری، اسلام را بر علی(ع) عرضه كرد، بی‌درنگ آن را پذیرفت. البته منابع در سال آن اختلاف نظر دارند. اخبار زیادی از سن پنج تا شانزده سالگی را زمان اسلام آوردن آن حضرت می‌دانند.

علی(ع) علاوه بر خدمات فراوانی كه به پیامبر(ص) در مكه كرد، در مدینه نیز همراه رسول(ص) بود و در تمام غزوات (بجز تبوك) و برخی سریه‌ها و سایر امور اجتماعی و سیاسی، نقش فعالی ایفا كرد. به حدی كه می‌توان حضرت را برجسته‌ترین چهره نظامی در میان یاران رسول(ص) و یكی از فعال‌ترین حامیان سیاسی و مذهبی محمد(ص) در دوران رسالتش دانست.

پیامبر(ص) اندكی بعد از ورودش به مدینه، با كمك مهاجر و انصار به بنای مسجدی اقدام كرد كه علی(ع) در ساختن آن شركت فعال داشت و چون ملاحظه كرد برخی افراد در انجام كار سستی می‌ورزند، رجزی این‌چنین خواند: «برابر نباشد ثواب و درجه كسی كه در مسجد كار كند، رنج برد و خسته شود با كسی كه به نزدیك نیاید و هیچ كار در آن نكند تا غباری بر وی ننشیند.»

بنا به گزارشی، پیامبر(ص) قریب پنج یا شش ماه بعد از ورود به مدینه، در جریان پیمان اخوت، علی(ع) را برادر خود خواند و به او گفت: «تو برادر منی كه از من ارث می‌بری و من از تو». گفته می‌شود كه محمد(ص) با این اقدام خود می‌خواست تا هم از معضل تحریك عواطف دو گروه انصار (اوس و خزرج) و بروز بحران و تعصبات جاهلی ممانعت به عمل آورد و هم بر انحصار همتایی خود با علی(ع) تاكید كند كه در آن شرایط با توجه به تمام مسائل، ایشان بهترین گزینه موجود برای بستن پیمان برادری بود.

چندی بعد از پیمان برادری، علی(ع) با دختر رسول(ص) ازدواج كرد كه در زمان آن اختلاف است. در منابع تاریخی درباره زمان ازدواج علی(ع) و حضرت فاطمه(س) از دو ماه پس از هجرت تا دو سال بعد از آن خبر وجود دارد كه در این میان، به نظر می‌رسد ازدواج آن دو در سال دوم هجرت بود، هرچند در ماه و روز آن میان مورخان و محققان كماكان بحث وجود دارد، به گونه‌ای كه ارائه نظر واحد در این خصوص را، سخت كرده است.

پس از ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)، رسول خدا(ص) از آنان خواست نزدیك او باشند و هم از این‌رو است كه می‌گویند: خانه علی(ع) در كنار بیت پیامبر(ص) بود. بنا به گزارش‌هایی، زمانی كه پیامبر(ص) در ربیع‌الاول سال دوم هجری در جریان غزوه بدر اولی به تعقیب كرزبن جابر فهری كه گله‌های مدینه را غارت می‌كرد، رفت، علی(ع) پرچمدار او بوده است.

در بازگشت از حجةالوداع در روز هجدهم ذی‌الحجه در محلی به نام جحفه براساس جریانی معروف به غدیر خم، پیامبر(ص) دست علی(ع) را گرفت و به مردم گفت: آیا من از خود مومنان به ایشان سزاوارتر نیستم؟ گفتند: چرا ‌ای پیامبر، سپس گفت: پس هركه من مولای او هستم، علی(ع) نیز مولای وی است. خدایا! دوستی كن با هركه او را دوست بدارد و دشمنی كن با هركه وی را دشمن ورزد».

علی(ع) در سال یازدهم هجری در جریان بیماری پیامبر(ص) هم، همراه ایشان بود و نقل كرده‌اند: هنگام مرگ رسول خدا(ص)، وقتی رنجوری ایشان زیاد شد، حضرت دستی را بر دوش علی(ع) و دستی دیگر را بر دوش فضل‌بن عباس گذاشته و به خانه ‌آمد و چون صحابه از علی(ع) درباره حال محمد(ص) ‌پرسیدند، ‌گفت: بهتر است. مقارن چنین اوضاعی، عمویش عباس با درك فرا رسیدن مرگ رسول خدا(ص) از علی(ع) خواست تا از پیامبر(ص) درباره جانشینی او سوال كند، كه علی(ع) فرمود: مرا با این پرسش كاری نیست. زیرا اگر سید(ص)، ما را منعی كند، پس از وی، كسی چیزی به ما ندهد، هرچند وصیت ما را كرده باشد.

گفته می شود كه «چون در صفر سال یازدهم هجری به هنگام بیماری پیامبر(ص)، مقرر شد اسامةبن زید با سپاهی به همراه بسیاری از صحابه روانه شام شود، علی(ع) در كنار محمد(ص) باقی ماند و چون ایشان در مسجد از مردم خواست حقشان را از وی بستانند، حضرت همراه او بود و با كمك فضل‌بن عباس، رسول خدا(ص) را به خانه بازگرداند.»

علی(ع) در هنگام مرگ پیامبر(ص) نیز در كنار ایشان بوده است، به طوری كه خود در این باره می‌نویسد: «رسول خدا(ص) جان سپرد، در حالی كه سر او بر سینه من بود.» مرگ حضرت محمد(ص) برای علی(ع) حادثه‌ای سخت بود كه ایشان را سخت بی‌تاب كرد، اما با وجود این مصیبت نیز، علی(ع) به همراه عباس، فضل‌بن عباس، قثم‌بن عباس، اسامةبن زید و شقران در كفن و دفن رسول خدا(ص) نقش مهمی ایفا كرد و او را شست و گفت: پدر و مادرم فدای تو باد كه هم در حیات و هم در ممات خوش بویی.

پژوهش حاضر با عنوان «زندگی‌نامه تاریخی امام علی(ع)» در سه فصل، عمدتا با توجه به منابع اولیه تاریخ اسلام، نهج‌البلاغه و آثار تحقیقی موجود در این زمینه، به اختصار، با رویكردی تاریخی و به شیوه‌ای علمی، زندگی آن حضرت، از تولد تا شهادت را بررسی می‌كند.

چاپ نخست كتاب «زندگی‌نامه تاریخی امام علی(ع)» در شمارگان 1500 نسخه، 296 صفحه و بهای 38000 ریال از سوی انتشارات شیعه‌شناسی راهی بازار نشر شد.