بازدید :

تاریخ : شنبه 1389/10/18

مشمشه، بیماری مشترک بین انسان و دام

Glanders

مشمشه که از جمله بیماری‌ های مهم مشترک بین انسان و دام است، یکی از بیماری های باکتریایی مُسری خطرناک است که اغلب سبب ابتلاء تک سمی ‌ها می ‌شود.

این بیماری به شدت کشنده است و از اهمیت بالایی در جمعیت ‌های اسب برخوردار است.

عامل بیماری

عامل بیماری باکتری گرم منفی غیر متحرک فاقد کپسول و غیر هاگزا به نام سودومناس مالئی (Pseudomonas mallei) است که گاهی در مراجع جدید به نام بورخولدریا مالئی (Burkholderia mallei) نیز نامیده شده است.

دوره ی کمون بیماری

در انسان 1 تا 4 روز و در حیوانات از چند روز تا چند ماه متغیر می باشد.

اپیدمیولوژی

سودومناس مالئی یک انگل اجباری است که به سهولت توسط نور، حرارت و ضدعفونی کننده ‌های معمولی از بین می رود و به نظر نمی ‌رسد در یک محیط آلوده بیش از شش هفته باقی بماند. اسب‌ ها، قاطرها و الاغ ها از گونه‌ های معمول درگیر با این انگل هستند.

حیواناتی که تغذیه ی بدی دارند و یا در محیط نامناسب نگهداری می ‌شوند از حساسیت بیشتری برخوردار هستند.

انسان نیز در زمره ی جانداران حساس به این عامل عفونی است که معمولا بیماری در انسان منجر به مرگ می شود.

حیوانات آلوده و یا حاملینی که در ظاهر سالم هستند واز بیماری جان سالم بدر برده ‌اند عمده‌ ترین منابع عفونت به شمار می ‌آیند.

نحوه ی انتشار آلودگی بدان صورت است که آسیب ‌ها و ضایعات ریوی(آبسه مانند) پاره شده و عامل بیماری به درون برونشیول ‌ها راه یافته و موجب عفونی شدن مجاری تنفسی فوقانی می ‌گردد که در نتیجه سبب دفع ارگانیسم از بینی و دهان خواهد شد.

انتشار بیماری اغلب از طریق بلع مواد غذایی آلوده با منشا ذکر شده اتفاق می ‌افتد که در این زمینه آبشخورهای مشترک آلوده، نقش بسزایی خواهند داشت.

تماس مستقیم پوست با پوست آلوده و وسایل تیمار مانند غشو، اگر چه می ‌تواند خطر آفرین باشد لیکن به ندرت ایجاد بیماری پیشرونده می ‌کند. همچنین انتشار بیماری از طریق استنشاقی نیز می تواند اتفاق بیافتد اما این شکل آلودگی احتمالا تحت شرایط طبیعی نادر است.

مشمشه هم‌ اکنون از کشورهایی همانند آمریکای شمالی ریشه کن شده است اما مناطقی از جهان مانند آسیای صغیر، آسیا و آفریقا همچنان آلوده هستند. از آن جا که اخیرا پرورش و نگهداری اسب به ویژه به صورت متراکم در حال رشد است و جا به جایی دام ها در این شرایط بیش از گذشته و به مقاصد مختلف صورت می‌ گیرد، بروز و شیوع بیماری مشمشه در این جمعیت ‌ها دور از انتظار نیست. در چنین شرایطی میزان مرگ و میر بسیار بالا خواهد رفت و در تعداد کمی از حیوانات که به ظاهر بهبود می یابند(حاملین) بیماری ابقاء می ‌یابد و به ندرت ممکن است حیوانات به طور کامل بهبود یابند.

گوشتخوارانی همانند شیر ممکن است با خوردن گوشت آلوده به بیماری مبتلا شوند. همچنین آلودگی در گوسفند و بز نیز دیده شده است. با وجودی که انسان ها به بیماری خیلی حساس نیستند اما از طریق جراحات پوستی ممکن است به بیماری، به شکل گرانولوماتوز و پیسی مبتلا شوند. مرگ و میر موردی از میزان بالایی برخوردار است.

به طور کلی اسب دارها که در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با اسب ‌ها هستند و به ویژه دامپزشکانی که بدون دقت عمل لازمه اقدام به کالبد گشایی حیوانات آلوده می‌ کنند در معرض خطر قرار دارند.

هجوم و حمله جرم اغلب از طریق دیواره روده اتفاق افتاده و در نتیجه ی آن یا به صورت سپتی سمی(شکل حاد بیماری) و یا به صورت باکتریمی(شکل مزمن بیماری) اتفاق می‌افتد. عامل بیماری همواره در ریه، موضعی شده اما پوست و مخاط بینی نیز در زمره مواضع معمول قرار دارند.

علایم بیماری

در انسان با علائمی از قبیل تب، دردهای عضلانی و مفصلی، ذات الریه، وجود چرک در خون، سلولیت با ندول های دردناک در پوست و مخاط بینی به همراه ترشحات چرکی قابل مشاهده است. اگر بیماری به موقع درمان نشود در عرض 3 هفته به مرگ می انجامد.

این بیماری به دو شکل حاد و مزمن نمایان می گردد:

در شکل حاد بیماری

تب بالا، سرفه، آب ریزش بینی همراه با انتشار سریع زخم هایی روی مخاط بینی و همچنین ندول هایی بر روی پوست قسمت تحتانی دست ها و یا شکم بروز می نماید. مرگ در اثر سپتی سمی ظرف چند روز اتفاق می ‌افتد.

در شکل مزمن بیماری

فرم مزمن بیماری در حیوانات به سه نوع بالینی مشاهده می گردد؛ در این حالت از بیماری علایم بستگی به محل هایی قابل پیش بینی که ضایعات در آن ها شکل گرفته اند خواهد داشت.

1- مشمشه ریوی:

هنگامی که موضعی شدن اصلی در ریه اتفاق بیفتد سرفه مزمن، تنفس دردناک و خونریزی های مکرر از بینی اتفاق خواهد افتاد. مراحل پیشرفته ی تنگی نفس همراه با خس خس سینه دیده می شود.

افسردگی و کاهش وزن هم از دیگر علایم آن می باشد.

2- مشمشه بخش فوقانی دستگاه تنفس:

ضایعات مربوط به بینی بر روی قسمت های تحتانی دیواره میانی و قسمت غضروفی میانی، شکل می‌ گیرند. ضایعات ذکر شده در ابتدا به صورت ندول هایی با قطر یک سانتیمتر هستند که به تدریج زخمی شده(رنگ زخم ها خاکستری است) و ممکن است به یکدیگر متصل شوند. در مراحل اولیه ترشحات بینی به صورت سروزی است که ممکن است یک طرفی باشد و بعدا به صورت چرکی و نهایتا به صورت خون آلود تظاهر یابد که به طور معمول این وضعیت بینی؛ توام با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر فکی خواهد بود.

3- مشمشه جلدی:

شکل پوستی بیماری سراجه یا FARCY با ظهور ندول های زیر جلدی(به قطر 12 سانتیمتر) که سریعا زخمی شده و واجد ترشحات چرکی به رنگ عسل تیره(قهوه ای) خواهد شد تشخیص داده می ‌شود. در بعضی موارد ضایعات، عمقی ‌تر بوده و ترشح از طریق فیستول های ایجاد شده خارج می ‌شود.

عروق لنفی به صورت فیبروزی، قطور و شعاعی از ضایعات خارج شده و با همدیگر ارتباط می ‌یابند. عقده ‌های لنفاوی زه کشی کننده ناحیه درگیر شده و ممکن است ترشحات خارجی داشته باشند.

محلی که می ‌توان برای ضایعات پوستی پیش بینی کرد قسمت میانی مفصل خرگوشی است اما این گونه ضایعات در هر قسمت از بدن می تواند ایجاد شود.

اشکال مزمن پوستی و بینی معمولا با هم اتفاق می‌افتند.

حیوانات درگیر با فرم مزمن بیماری معمولا تا چندین ماه بیمار بوده و مکررا بهبودی را نشان می ‌دهند اما عاقبت یا از پا در آمده و یا با یک بهبود ظاهری به عنوان موارد مخفی باقی می ‌مانند.

تشخیص

قطعی ‌ترین راه تشخیص هر بیماری جداسازی عامل بیماری است.

در شکل حاد بیماری مشمشه جداسازی پزودومناس مالئی از بافت های آلوده چندان مشکل نیست. این باکتری از رشد نسبتا آهسته و خوبی بر روی اکثر محیط‌ های کشت آزمایشگاهی برخوردار است.

جداسازی جرم از مواردی که درگیر شکل های مزمن و مخفی مشمشه هستند به سادگی میسر نیست و در چنین حالاتی می ‌بایست از تست هایی همانند تست های آلرژیک به منظور تشخیص بهره جست.

مهم ترین و اصلی ‌ترین روش تشخیص بیماری، تست آلرژیک با تزریق بین جلدی در پلک پایین با مایه مالئین است.

مایه مالئین از کشت باکتری مشمشه در محیط آزمایشگاه به دست می ‌آید که تزریق در حیوان سالم بی ‌ضرر است ولی در حیوانات آلوده سبب تورم و ترشح چرک از گوشه چشم می ‌گردد.

پیشگیری و کنترل بیماری

متاسفانه این بیماری واکسن و روش پیشگیری از طریق ایمن‌ سازی ندارد و بهترین روش ‌های کنترل بیماری عبارت هستند از:

* رعایت شرایط قرنطینه ‌ای کامل و پیشگیری از هر گونه تردد دام؛ منظور از دام، دامی است که وضعیت آن از نظر سلامتی دقیقا مشخص نیست.

* انجام تست مالئین به صورت مداوم به فاصله ی هر 3 هفته تا هنگامی که جمعیت مورد نظر در 3 تست متوالی هیچ گونه موردی از راکسیون مثبت و یا مشکوک نداشته باشد.

* جداسازی و اعدام هر چه سریع تر دام های آلوده. که بدین منظور اقدامات بهداشتی زیر باید متعاقب تشخیص دام آلوده انجام گیرد:

- وسایل انفرادی و تیمار دام مبتلا به طور کلی سوزانده و معدوم شود.

- جایگاه حیوان با مواد ضد عفونی کننده(مناسب ترین ضد عفونی کننده سود سوز آور است) پس از سوزاندن و دفن بهداشتی فضولات و کود، گند زدایی شده و حداقل به مدت 6 هفته مورد استفاده قرار نگیرد.

- معدوم کردن حیوان آلوده با توجه به خطرات احتمالی، به گونه ای انجام پذیرد که تماس با حیوان به حداقل ممکن برسد.

- محل دفن لاشه باید قبل از معدوم کردن دام آلوده آماده شده باشد، این محل باید به دور از کانال آب، چشمه، قنات و سایر مسیرهای عمومی باشد.

فرآوری: مریم مرادیان نیری – سایت تبیان

منابع:

* پورتال سازمان دامپزشکی کشور

* اداره کل دامپزشکی آذربایجان غربی - دکتر قلیزاده کارشناس

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.