ویژگی تفریح در اسلام

تفریح و تفرّج از جمله مؤلفه هایی است که از گذشته تا به امروز از نظر معنا و محتوا تغییرات بسیاری کرده است. گفتگو درباره این مقوله مهم و چگونگی و چیستی آن کمک خواهد کرد تا اوقات مفرّح و شاداب تری را داشته باشیم. در این نوشتار به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

میل به تنوع در ذات

تفریح و سرگرمی در زندگی بشر یک ضرورت حیاتی است که در کودکی به صورت «بازی» انجام می شود و در بزرگسالی به اعتبار تفاوت تربیت های خانوادگی و شرایط محیط اجتاعی به شکل های مختلفی تحقق می پذیرد.

میل به تفریح یک خواهش طبیعی است که با سرشت انسان آمیخته شده و از آغاز زندگی تا پایان عمر همواره ثابت و پایدار است. به وسیله تفریح نیاز جسم و روح برآورده می شود و لذت آن مایه خشنودی و آرامش خاطر می گردد.

امام علی علیه السلام می فرمایند: السرور یبسط النّفس و یُشیرُ النّشاط؛ فرح و شادمانی باعث بهجت و انبساط روح و مایه تهییج و جد و نشاط است.

اهمیت تفریح

سرگرمی و تفریح، انسان را از ملالت کارهای یکنواخت و خسته کننده زندگی خلاص می کند و برای مدت کوتاهی بار سنگین مسئولیت و مشغله های فکری را می زداید. به همین خاطر تفریح برای استراحت بدن و جبران خستگی های ناشی از کار یک نیاز اساسی و اجتناب ناپذیر است. از این رو در دستورات دینی توصیه اکید به پرداختن به تفریح و سرگرمی شده است. زیرا در آئین مقدس اسلام تمایل به تفریح مانند سایر خواهش های طبیعی بشر مورد توجه واقع شده و به شایستگی ارضاء می شود.

امام رضا (علیه السلام) فرمودند: إجعلوا لانفسکم حظّاً من الدنیا باعطائها ماتشتهی من الحلال و ما «تُثلم المُروّه و لاسرف فیه و استعینوا بذلک علی امور الدنیا؛ از لذائذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راههای مشروع برآورید، مراقبت کنید در این کار به مردانگی و شرافتان آسیب نرسد و دچار اسراف و تندروی نشوید. تفریح و سرگرمی لذت بخش شما را در ادامه زندگی یاری می کند و با کمک آن بهتر به امور دنیایی خویش موفق خواهید شد.

موضوع تفریح و سرگرمی در زندگی از چنان اهمیتی برخوردار است که در برخی از روایات دست یافتن به لذائذ مشروع در ردیف امور مربوط به معاش و معاد قرار گرفته و خاطر نشان شده است که مسلمان شایسته قسمتی از وقت خود را به جلب لذت های مباح اختصاص می دهد و موجبات بهجت و انبساط خود را فراهم می سازد و برای انجام وظایف دینی و دنیوی آماده می شود. امام رضا علیه السلام می فرمایند: کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت باشد. ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای آمیزش و مصاحبت برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به تفریحات و لذائذ خود اختصاص دهید و از مسرّت و نشاط ساعت تفریح نیروی انجام وظایف ساعات دیگر را تأمین نمایید.

تفریح از دیروز تا امروز

براساس آنچه از روایات و آموزه های دینی برمی آید تفریحات سالم و سرگرمی ها بخشی از ساعات انسان را پر می کنند مطلوب آن است که این تفریحات اولاً مشروع از نظر دینی باشند و ثانیاً از آنها برای کسب انرژی و تجدید قوا برای انجام سایر وظایف دنیوی و اخروی بهره مند شد. از این رو تفریحات را پس از تأمین معاش و خلوت با پروردگار و انجام وظایف اجتماعی مطلوب می شمارند.

اکنون با پیشرفت علم و تکنولوژی مشاهده می شود که در بسیاری از موارد ماشین ها جایگزین نیروی انسانی شده اند و کارهایی را که دیروز بوسیله دست و قوت بازو و صرف نیروی کارگر انجام می شد امروز بوسیله ماشین انجام می شود و از این رو ساعات فراغت مردم بیشتر شده است.

در واقع، در گذشته نقطه اصلی و هدف اساسی زندگی اجتماعی در نظر مردم کار و فعالیت بود و تفریح و تفرج را یک امر فرعی و غیرضروری می شناختند. در حالی که در دنیای کنونی تفریح و تفرّج و جلب لذت نقطه اصلی و هدف اساسی زندگی بسیاری از مردم شده است و چند ساعت کار وسیله ای است که در مواقع فراغت به تفریح بهتری دست یابند!

لذت جویی و کامرانی هدف تفریحات روزگار ما

به همین ترتیب مشاهده می شود که لذت جویی و کسب کامرانی هدفی اساسی در زندگی انسانها شده است و شاید در بسیاری از موارد مشروع بودن آن نیز اساساً مورد نظر نباشد!!

لذت جویی و به دنبال لذت بودن هدفی است که به گفته ویکتورهوگو کار جانوران است و بدین صورت متأسفانه مشاهده می شود که سطح زندگی انسانها به سطح زندگی حیوانات تنزل پیدا کرده است! کار می کنیم، کوشش می کنیم برای آنکه در ساعات بیکاری لذت بیشتری ببریم! به همین خاطر کار کردن دیگر برای ما تفریحی به حساب نمی آید و بدنبال آن می گردیم که به نوعی زودتر کارمان تمام شود و به ساعات بیکاری مان برسیم. به همین دلیل دیگر عجیب نیست که معنای سخن امیرالمؤمنین علیه السلام را درک نکنیم که می فرمایند: «بزرگترین تفریح، کار است»!

نتیجه گیری

تفریح و سرگرمی از جمله نیازهای اساسی زندگی است اما مسأله مهم آن است که چگونه انجام شود و هدف از آن چه باشد تا مبادا سطح زندگی مان به سطح زندگی جانوران تنزّل نیابد!!

نوشته رادفر - گروه دین و اندیشه تبیان

فهرست منابع و مآخذ

1- گفتار فلسفی (جوان از نظر عقل و احساسات)

2- مجموعه سخنرانی های علامه جعفری درباره هدف زندگی

3- بحارالانوار

4- نهج البلاغه

5- شرح نهج البلاغه- علامه جعفری