شعر آسان ِ مشکل یا شعر مشکل ِ آسان؟

عزیزم!

همسایه می‌گوید "شعر نباید شنونده را در فهمیدن معنی آن معطل کند." یقین کنید، دوست عزیز من! قدیمیترین حرفی که من در زندگانی شاعری خود شنیده‌ام، این است. مثل این‌که در گهواره، زیر گوش من تلقین می‌شد.

یکی از شعرای فرانسه، که درست در نظرم نیست (و شاید بوآلو در آر پوئه‌تیک) ⁽¹⁾ می‌گوید: "آسان ِ مشکل"، یعنی آسان فهمیده شود ولی ساختن این آسان، مشکل باشد، یعنی هرکس نتواند. اگر شما "با خون" گورکی را خوانده باشید می‌دانید مقصود از آسان ِ مشکل چه چیز خواهد بود. اما این هنری است در پیش قدما. من نمی‌توانم این کار را هنر بدانم. سراسر اشعار بدوی در تاریخ ادبیات دنیا همین حال را دارد. آثار دوره‌های رئالیستی (شعرهای خالی از عمق و خیال و حس دقیق) سراسر آسان فهمیده می‌شوند. اما از من چیزی باید بشنوید "مشکل ِ آسان"، یعنی مشکل فهمیده شود و آسان گفته شده باشد. شعر و موسیقی و نقاشی در دوره‌ی ما به این مرحله‌ی باریک و عمیق رسیده‌اند. پابه‌پای همه چیز، همه چیز تکامل پیدا کرد. نمی‌توان منکر بود امروز شعر آسان، شعر هومر، فردوسی و بوستان سعدی است. دیروز شعر مشکل بود. اساس شعر هندی در ادبیات ما نمونه‌ی آن اشکال است، یعنی شعر مرحله‌ای از تکامل خود را پیمود. امروز شعر- و فرق ندارد، هنر- برای خواص است (در مرحله‌ی اعلای خود). این قسم هنر مشکل است. پیش از انس و عادت به طرز کار برای عموم مردم و برای کسانی تنبل که نمی‌خواهند به خود زحمت فعالیت دماغی بدهند، فهم این قبیل اشعار مشکل است. اما فهم این نکته آسان است که تکامل ذوق و فکر انسانی را احمقانه است انکار کردن.

این بود آن‌چه من در این خصوص می‌دانستم. شعر امروز از حیث عمق و موشکافی معتبر شده است. مع‌الوصف اگر شما برای عوام کاری بکنید که این هنر را انکار نمی‌کنند و به‌جای خود ارزشی دارد اما اگر منکر مرحله‌ی عالی باشید به فکر و ذوق شما کسی ارزشی نمی‌دهد.

آذر 1323

( از یادداشتهای "حرفهای همسایه"- نیما یوشیج)

پی نوشت:

1- بوآلو شاعر، منتقد و نظریه‌پرداز ادبی فرانسوی در قرن هفدهم میلادی می‌زیست. او خالق آثاری چون "هجویات"، "رقعه‌ها"، "حماسه‌های طنزآمیز"، "قصیده در فتح نامور"، "فن شعر" و "بحث" است. "فن شعر" (L"Art Poetique) که نیما در این نوشته به آن اشاره کرده، اثری گرانقدر، شامل چهار منظومه است و در آنها بوآلو به بحث درباره‌ی فن شعر و روشهای آن و انواع شعر پرداخته است.

تهیه و تنظیم: مهسا رضایی- ادبیات تبیان