در حاشیه و متن جشنواره موسیقی فجر

جشنواره موسیقی فجر هفته گذشته در تهران برگزار شد؛ با همه حواشی و حرف های درست و نادرستی كه درباره اش زده شد.

بیست و یكمین جشنواره موسیقی فجر برگزار شد، با همه آن حرف و حدیث هایی كه پیش از هر جشنواره و فستیوالی در ایران زده می شود، با وجود همه این حرف ها كه جشنواره موسیقی فجر برگزار نمی شود، بد و خوب است، این می آید و آن نمی آید، آوای انواع موسیقی (سنتی، نواحی، كلاسیك و ...) در هفته گذشته در گوشه گوشه تهران طنین انداخت.

پس از اعلام فراخوان جشنواره از سوی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، 130 گروه موسیقی برای حضور در جشنواره موسیقی فجر اعلام آمادگی كردند.

در اولین نام نویسی، استقبال گروه های موسیقی شهرستان ها بسیار چشمگیرتر بود و 66 گروه موسیقی استانی ثبت نام كردند. این استقبال به حدی بود كه مسئولان جشنواره موسیقی فجر در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تكاپو افتادند تا سالن های بیشتری برای این جشنواره فراهم یا كرایه كنند.

در سال های قبل، جشنواره موسیقی در سالن های رودكی، تالار وحدت، تالار فرهنگ، سالن مجموعه آزادی و سالن خلیج فارس فرهنگسرای نیاوران برپا می شد. امسال نیز برخلاف وعده هایی كه مسئولان درباره افزایش سالن ها داده اند، برنامه های جشنواره در تالارهای رودكی، وحدت، بنیاد آفرینش های هنری نیاوران و فرهنگسرای بهمن برپا شد.

آذربایجان شرقی، اصفهان، كرمانشاه، لرستان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، گلستان، كردستان، مازندران، فارس، گیلان، همدان، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، سیستان و بلوچستان، مركزی، خراسان شمالی و ایلام، استان هایی هستند كه گروه های آنان در این جشنواره برنامه اجرا كردند. تنوع موسیقی نواحی و محلی یكی از مایه های مسابقات فرهنگی و هنری در سرزمین ماست و حضور چندین گروه موسیقی از هر استان، غنای موسیقی نواحی را نشان می دهد. اجرای موسیقی نواحی با برنامه عاشیق های آذربایجان در اولین روز جشنواره در فرهنگسرای بهمن آغاز شد و تا آخرین روز جشنواره با اجرای دو یا سه برنامه از گروه های موسیقی نواحی ادامه داشت.

همزمان با نواخته شدن سازهای محلی در فرهنگسرای بهمن در مركز شهر، گرو ه های خارجی شركت كننده در جشنواره، موسیقی سرزمین خود را در تالار وحدت می نواختند و معرفی می كردند. در این بخش نیز از آنجایی كه حق تقدم با اقلیت های دینی مقیم ایران بود، گروه سمن بویان و گروه آوای مهربانی به ترتیب اولین و دومین برنامه در این بخش را اجرا كردند. اما موسیقی سنتی ایرانی برخاسته از فرهنگ و سنت ایرانی است و اگر همه گروه ها برای معرفی و ابراز وجود خود در این جشنواره شركت كرده اند، گروه های موسیقی سنتی برای ارتقا و رشد این موسیقی تلاش می كنند.

در نخستین روز جشنواره، گروه موسیقی خنیا به سرپرستی پری ملكی در دو بخش آواز اصفهان و ماهور و آواز دشتی و افشاری با عنوان شرح درد اشتیاق در فرهنگسرای نیاوران برنامه اجرا كرد. در تالار وحدت اركستر موسیقی سنتی هنرنمایی كرد.

حضور زنان در گروه های مختلف موسیقی در جشنواره را نیز نباید نادیده گرفت. علاوه بر گروه خنیا به سرپرستی پری ملكی ، سرپرستی گروه آواز را نیز نسرین ناصحی و شهلا میلانی برعهده داشتند. در سومین روز جشنواره، گروه پریرخ با صدای پری زنگنه در تالار وحدت روی صحنه رفت.

در بخش كلاسیك، قطعات موسیقی محلی ژاپنی با همخوانی پیمانه فولادوند و نازلی بخشایش اجرا شد و نمونه هایی از حضور فعال و هنرمندانه زنان را در بخش های مختلف جشنواره در هفته گذشته می شد دید.

سومین روز جشنواره در تالار وحدت، روز ملی ایران بود. اركستر موسیقی ملی به رهبری فرهاد فخرالدینی و تكنوازی تار رامیز قلی اف با اجرای قطعاتی به نام ای ایران با صدای سینا سرلك و فاضل جمشیدی روی صحنه رفت.

از سوی دیگر در بیست و پنجم و بیست و هفتم دی ماه با اجرای برنامه ویژه ای توسط اركستر سمفونیك تهران، حال و هوای جشنواره موسیقی فجر فراملی و جهانی شد.

این دو اجرا به ترتیب در فرهنگسرای بهمن و تالار وحدت برگزار شد و اركستر سمفونیك تهران به اجرای سوئیت ایرانی در شش قسمت از ساخته های دكتر حسن ریاحی پرداخت. این قطعه برای اركستر سمفونیك در شش پارت تنظیم شده و گروه كر مركز موسیقی و گروه كر بچه های 5ساله اركستر موسیقی پارس، اركستر سمفونیك تهران را همراهی می كردند. در آخرین بخش (پارت ششم) كودكان پارس با لباس های محلی سراسر دنیا روی سن آمدند.

این پارت كه به اجرای قطعه بنی آدم اعضای یكدیگرند از اشعار سعدی اختصاص داشت، با هدف صلح جهانی اجرا شد و همانند سمفونی شماره 9 بتهوون با محوریت صلح اقوام مختلف دنیا و همراهی كودكانی كه پرچم كشورهای مختلف را به دست داشتند، اجرا شد. رهبری این برنامه را كه از جذاب ترین برنامه های بیست و یكمین جشنواره موسیقی فجر بود، لوریس چكناواریان به عهده داشت.

از ده ها برنامه ای كه در طول یك هفته برپایی جشنواره موسیقی فجر اجراشد كه بگذریم، به بخش پژوهش جشنواره می رسیم كه همزمان و در كنار اجراهای اركسترها و گروه ها در حال پیگیری بود.

در بخش پژوهش، مباحث مورد نظر صاحب نظران و كارشناسان موسیقی كشور در 4 گروه نواحی، موسیقی ردیفی دستگاهی، موسیقی روز و موسیقی كلاسیك مطرح و بررسی شد.

در بخش نواحی كه زیر نظر دكتر حمیدرضا اردلان بود مقوله هایی نظیر منظومه های طبری، گیل و دیلمان، منظومه های خراسان (دری، تركی و كرمانجی)، منظومه های كردی، لری و بختیاری، منظومه های بلوچی، منظومه های آذری و تركمنی و منظومه های عربی (مذهبی، تغزلی و حماسی) بررسی شدند.

بخش موسیقی روز نیز روی دو بحث عمده یعنی نسل جوان و موسیقی روز، جاذبه ها و آسیب ها و روند تحول موسیقی روز و چشم انداز آینده متمركز شد كه دكتر محمدسریر ، مدیریت بحث ها را بر عهده داشت.

بداهه نوازی در موسیقی ایرانی از جمله مباحث مهمی است كه در سه روز از جشنواره به همراه موضوعاتی چون سبك های نوازندگی كمانچه (باقرخان) و شیوه های آوازی در موسیقی ایرانی در بخش موسیقی ردیفی دستگاهی با حضور داریوش پیرنیاكان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در بخش پژوهش موسیقی كلاسیك نیز وضعیت موسیقی كلاسیك در ایران، فعالیت های آهنگسازان موسیقی كلاسیك، موسیقی كلاسیك در جامعه ما، موسیقی و عرصه فعالیت های حرفه ای و امكانات اجرایی موسیقی كلاسیك زیر نظر دكتر شاهین فرهت بررسی شد. حضور پر رنگ و گسترده گروه های مختلف موسیقی سنتی، كلاسیك و نواحی و كارشناسان و صاحب نظران این حوزه ها در بیست و یكمین جشنواره موسیقی فجر مانع كنار رفتن هنرمندان موسیقی مذهبی شد و یادمان مرحوم رحیم مؤذن زاده اردبیلی به عنوان یكی از بخش های ویژه جشنواره موسیقی، بهانه ای برای پرداختن به موسیقی مذهبی بود.

در اولین برنامه این بخش، دكتر كزازی و آرش اوستا درباره سخنوری، آیین ها و نقل های كهن مذهبی سخنرانی كردند.

در این شب مصطفی سعیدی از بروجرد، حمله حیدری و منقبت خوانی و عاشق امیرحسین جدی فرد از منطقه قشقایی فارس با كمانچه نقل ابراهیم و اسماعیل را اجرا كردند. همچنین خیوه چی از گنبدكاووس با دوتار به محاكه خوانی، شوق علی از دزوكرد منقبت خوانی، درویش محمد عارفیان از كاشمر به پرده خوانی و مرشد احسان گلچین از اصفهان به زنگ و ضرب زورخانه پرداختند.

در روز دوم (22 دی ماه) موضوع زبان، معماری و موسیقی (اذان) با سخنرانی بهرنگ مجیدی، محمدرضا اصلانی، هادی سعیدی كیاسری و با اجرای سه تار محمد اسدی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

الحان، آواها و نواهای عبادی (منقبت خوانی، چاووش خوانی، بحر طویل، مناجات، ورد، مداحی، مولودی خوانی و...) با سخنرانی هوشنگ جاوید و حاتم عسكری روز سوم (23 دی ماه) بررسی شد. به علاوه در همین روز نورمحمد درپور از تربت جام با دوتار، معراج نامه خوانی كرد. در ادامه، عباس بهاری از منقبت خوانی و چاووش خوانی (آواز ستایشی و نیایشی) و محمد ایران بروجردی از گلدسته خوانی گفتند. غلام مارگیری و عباس سماعی از میناب هرمزگان با اجرای دف، نحله های فلسفی مولودی خوانی را به صحنه بردند. همچنین در پایان همین شب نیز حسام اگزارزاده با رباب، بیت خوانی عربی را اجرا كرد.

پایان بخش ویژه كه شنبه 24 دی ماه برگزار شد به موضوع بررسی ویژگی اذان موذن زاده اردبیلی اختصاص داشت كه علی معلم و هادی كیاسری درباره این موضوع سخنرانی كردند. توصیف و تشریح كامل و جامع جشنواره موسیقی فجر به آسانی مقدور نیست، زیرا از سویی ده ها برنامه شنیدنی و جذاب موسیقی را در دل خود جای داده كه هر فردی با هر سلیقه ای را راضی می كند و از طرف دیگر بزرگ ترین گردهمایی هنرمندان این حوزه در كشور محسوب می شود.

حضور علاقه مندان در تمام برنامه های جشنواره موسیقی فجر آزاد بود و حالا كه همه گروه ها روزهای استراحت را پشت سر می گذارند، حسرت برای آنهایی باقی می ماند كه از دیدن و شنیدن و لذت بردن از این هنرنمایی ها غفلت كردند.

ماهور نبوی نژاد