پراش
امواج همانند اجسام متحرّك میتوانند انرژی حمل كنند. اما امواج به شكل متفاوتی انرژی را به ما میرسانند.
اگر شما در كنار درخت یا كنار دیوار بایستید و شخصی توپی به سمتتان پرتاب كند، در برخورد توپ به شما، انرژیاش به شما میرسد. اگر شما در پشت درخت یا پشت دیوار بایستید توپ به شما برخورد نمیكند بنابراین انرژی اش به شما نمیرسد.
اگر شما در پشت درخت یا پشت دیوار باشید و همان شخص فریاد بكشد شما صدایش را میشنوید.
موج صدا این قابلیت را دارد كه در حوالی درخت یا دیوار خمیده شود. اما ظاهراً نور نمیتواند در نزدیكی درخت خمیده شود.
![]() |
در درس تداخل خواندیم كه وقتی عرض شكاف كوچك و كوچكتر میشود آنگاه پدیده تداخل با وضوح بیشتری بر روی پرده به وجود میآید. در آن جا ما پدیده خمش نور را ندیدیم. یك تفاوت عمده و اصولی بین تداخل و پراش وجود دارد. تداخل به معنی برهم نهی دو یا چند چشمه موج است. همانند آنچه كه در تداخل نور عبوری از دو شكاف دیدید اگر یك منبع نور بتواند پدیده تداخلی همانند بالا را حاصل كند آنگاه به این پدیده پراش گفته میشود.
چنین پدیدهای در هنگام عبور موج و خمش آن از كناره های مانع مشاهده میشود، همانطور كه ملاحظه میكنید مقدار خمش بسته به ابعاد شیء و طولِموج، میتواند متفاوت باشد.
در عمل، هر دو پدیده پراش و تداخل با هم روی میدهند.
در تصویر زیر تیغ ریش تراشی را میبینید که در اطراف آن پدیده پراش به وضوح دیده میشود. دقت كنید:

همچنین در اطراف آن نواحی روشن و تاریك دیده میشود.
البته وجود سایه برای ما بدیهی است. اما چرا در نواحی نزدیك كناره، نواحی روشن و تاریك دیده میشوند؟
در هنگام عبور نور از شكاف باریك، پدیده پراش نیز مشاهده میشود.
پدیده پراش حاصل در یك شكاف نازك وقتی حاصل میشود كه پهنای شكاف # در حدود طولِموج نور باشد. (چنین شرطی برای پراش حاصل از دو شكاف نازك نیز صادق است)
نواحی روشن و تاریك بر اثر تداخل سازنده و ویرانگر امواج نوری حاصل شدهاند.
با این حال دو تفاوت مهم بین پراش حاصل از یك شكاف و تداخل دو شكاف وجود دارد.
١- پهنای ناحیه روشن میانی در پراش حاصل از یك شكاف بزرگتر است.
٢- شدّت نواحی روشن و تاریك در پراش حاصل از یك شكاف به سرعت ضعیف میشود.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: محسنی
تنظیم: مریم فروزان کیا