مقبره شیخ طبرسى و غسلگاه و قتلگاه مشهد

ابوعلى فضل بن حسن طَبْرَسى ملقب به امین الاسلام و مشهور به شیخ طَبَرسى از علماى بزرگ شیعه و مفسّر قرآن در سده هاى پنجم و ششم قمرى است. وى در سال 470 هجرى قمرى در شهر طَبْرَس ( بین كاشان و اصفهان ) یا تفرش زاده شده اما عمده عمرش را در مشهد گذرانده است. شیخ طبرسى صاحب چند تفسیر بر قرآن كریم است كه از آن میان تفسیر مجمع البیان وى شهرت بیشترى دارد. شیخ در سال 523 قمرى از مشهد به سبزوار رفته و در سال 548 كه معاصر فتنه قوم تركمانِ غُز در خراسان بوده در گذشته، یا به دست آن قوم مهاجم كشته شده است، بدین سبب در بعضى منابع از وى با عنوان شهید هم یاد شده است. گویا جسد شیخ را در همان زمانِ درگذشت به مشهد منتقل كرده و در یكى از گورستانهاى محترم مجاور حرم حضرت رضا، مشهور به « قتلگاه » و « مغتسل الرضا » یا « غسلگاه » دفن كرده اند. این محل در قرون بعدتر تنها به قتلگاه شهرت یافته و پس از احداث فلكه پیرامون حرم ( 1308 ـ 1312 ش ) و خیابان طبرسى، قبرستان مزبور تسطیح شده و بعداً در بخشى از آن صحنى به نام رضوان احداث گردیده كه در مشهد به باغ رضوان شهرت یافته است.

نوشته اند كه زمین غسلگاه مشهد را حضرت رضا علیه السلام از محل اُجرت كتابت قرآن كریم خریده و وقف بر قبور مؤمنین و مؤمنات كرده است. ظاهراً همین گورستان پس از قتل عام مردم مشهد توسط لشكریان عبد المؤمن خان ازبك در سال 997 قمرى و دفن اجساد ایشان در محل غسلگاه، به قتلگاه شهرت یافته است. رواج عموى اصطلاح قتلگاه عمدةً از اواخر قرن یازده قمرى براى گورستان مزبور ( واقع در شمال حرم ) روى داده است. با توجه به وجود مدفن شیخ در قبرستان قتلگاه، پس از احداث خیابان شمالى حرم ( در زمان رضا شاه پهلوى ) خیابان مزبور به نام « طبرسى » نامگذارى شده كه یكى از خیابانهاى مهم و مركز شهر مشهد است. گرچه باغ رضوان ضمن توسعه حریم حرم در سال 1370 تخریب شده اما گور شیخ با تزریق بتون بر اطراف آن جا به جا و بناى جدیدى براى آن ساخته شده است. اینك مقبره شیخ طبرسى در فضاى شمالى حرم واقع در ابتداى خیابان طبرسى بر جا و محترم است.

تنظیم برای تبیان: سمانه دولت آبادی