آیا حق قرآن را ادا کرده ایم؟

تلاوت چیست؟!

مسلمانان نسبت به كتاب الهى ، داراى سه وظیفه مهم هستند :

1 ـ قرائت قرآن

 2 ـ فهم قرآن

3 ـ عمل به قرآن

و این سه وظیفه از آیه 121 سوره بقره و آیاتى مشابه آن به طور صریح استفاده مى شود:

« الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْكِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِهِ أُولئِكَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ یَكْفُرْ بِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ؛ كسانى كه كتاب [ آسمانى ] به آنان داده ایم ، آن را به طورى كه شایسته آن است [ با تدبّر و به قصد عمل كردن ] مى خوانند ; آنانند كه به آن ایمان مى آورند و كسانى كه به آن كفر می ورزند آنانند كه زیانكارند. »

شناخت قرآن

بسیار واضح و روشن است که قرآن شاهدی زنده بر پیامبری رسول اکرم (ص) و نیز قوی ترین برهان بر حقانیت او و دلیل همیشگی و حجّت جاودانه به شمار می آید و برای یک مسلمان مهم ترین سرمایه معنوی است که با ارج نهادن و فراگیری و عمل به آن از هر بیگانه ای بی نیاز خواهند بود و هیچ گاه دست به سوی دیگران دراز نخواهند کرد.

با انس به قرآن انسان هیچگاه احساس تنهائی نخواهد نمود و مسیر زندگی را آن گونه که شایسته است خواهد شناخت و با عمل به اصول و قوانین فردی و اجتماعی به سعادت دنیا و آخرت دست پیدا خواهد نمود ؛ زیرا قرآن در هر شرایطی راهنما و راهگشا زندگی انسان خواهد بود .

پیامبر اکرم (ص) همواره مسلمانان را به فراگیری ، تلاوت و ژرف نگری قرآن فرا می خواندند و می فرمود : "هرگاه بلاها و شدت ها مانند پاره های شب تاریک در هم آمیخت و شما را فرو پوشید به قرآن چنگ زنید و به آن پناه برید، زیرا قرآن شفیعی است درباره کسانی که به آن عمل کرده باشند.¹

اولین و مهم ترین مسئولیت ما نسبت به قرآن شناخت مفاهیم قرآن است و باید به ابعاد مختلف فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی، عقیدتی، تجاری و اقتصادی آن آشنائی لازم را پیدا کنیم .

از اینرو است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: "برای هر چیزی پایه ای است و پایه و زیربنای اسلام فهم دین یعنی قرآن است . زیرا یک انسان آگاه در برابر شیطان و موانع کمال از هزار عابد محکم تر است . "²

اگر بنا باشد که در موقع تلاوت قرآن ، هیچ نوع درک و فهمی از قرآن نداشته باشیم و فقط به قرائت و تلاوت اکتفا کنیم ، به تعبیر پیامبر اکرم (ص) " چنین فردی  مانند کسی است که در شب ظلمانی ، چراغ را پشت سر خود قرار داده و در بیابان پرفراز و نشیب حرکت کند . آیا یک چنین انسانی چراغ برایش سودی دارد؟ آیا او با چنان موقعیتی به مقصد می رسد؟ "³

پس باید از این مرحله گذر کرد و در این مرحله توقف نداشت و به تلاوت صرف فخر و افتخار نکرد ، زیرا قرآن کتاب حیات و زندگی است و باید آنرا بکار برد و در تمام شئوون زندگی به آن عمل کرد .

آداب و شئونات قرآن

این طور نیست که جایگاه قرآن منحصر به سفره ی عقد و فیلم برداری ، بالای سر مسافر و... باشد ، بلکه قرآن شئونات والایی دارد ، به طوری که بشر در هر مسئله که بن بستی می رسد ، می تواند قرآن را رهنمای خود قرار داده و چراغ راه خود کند.

قرآن در هر مسئله‌ای که بشر به آن نیاز دارد ، حرف تازه دارد ، این وظیفه ی ما است که آنها رافراگیریم و عمل کنیم .

پیامبر اکرم (ص) همواره مسلمانان را به فراگیری ، تلاوت و ژرف نگری قرآن فرا می خواندند و می فرمود : "هرگاه بلاها و شدت ها مانند پاره های شب تاریک در هم آمیخت و شما را فرو پوشید به قرآن چنگ زنید و به آن پناه برید ، زیرا قرآن شفیعی است درباره کسانی که به آن عمل کرده باشند

چرا هنگام قرائت قرآن به خداوند پناه می بریم؟

 « فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیمِ » ⁴

در ابتدای قرائت قرآن به خدا پناه می بریم تا خداوند ما را از کج فهمی ها و انحرافاتی که در راه تأمل در قرآن به وسیله ی شیطان پدیدار می شود ، محفوظ باشیم .

تا می توانیم ، قرآن بخوانیم

«فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ؛ هرآنچه می ‌توانید قرآن بخوانید. » ⁵

امام حسین علیه السلام در دعای عرفه می فرماید: «مَا ذَا وَجَدَ مَنْ فَقَدَكَ وَ مَا الَّذِی فَقَدَ مَنْ وَجَدَكَ ؛ کسی که تو را پیدا کند ،چه چیز را گم کرده و هر آن کس که تو را گم کند ،به دنبال چه چیزی است !»⁶

در یک جمله می توان گفت :هرآنچه بخواهیم ، در لسان قرآن یافت شدنی است .

یادگیری و یادهی قرآن

قرآن عالم ربانی را این گونه معرفی می کند : « وَ لكِنْ كُونُوا رَبَّانِیِّینَ بِما كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتابَ وَ بِما كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ »⁷

عالم ربّانی کسی است که سر وکارش با وحی و قرآن و تدریس آن باشد.

قال على (ع) : « تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب ؛ قرآن را فرا بگیرید كه برترین كلام است. و در آن بیندیشید كه بهار قلبهاست. "⁸

در قرآن تفکّر وتدبر کنیم

از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معناى آن است و خداوند نیزفلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است : «كتاب انزلناها مباركاً لیدبروا آیاته و لیتذكروا اولوالالباب ؛ قرآن كتاب مباركى است كه ما آن را نازل كردیم تا همه در آیاتش اندیشه كنند و دانایان ازآن پندگیرند....»⁹

تدبر در قرآن از امور لازم و ضرورى است وچون در راستاى درك معناى قرآن می باشد ، زمنیه را براى عمل به آن فراهم مى‌سازد .

قال على (ع) : « تدبروا آیات القرآن و اعتبروا به فانه ابلغ العرابه ؛در آیات قرآن تدبر كنید و از آن عبرت بگیرید كه همانا برترین و شیواترین كلام عرب است .»¹⁰

مسئله تدبرنكردن در آیات ، حكایت كسانى رادارد كه خداوند درباره آنها مى‌فرماید : « افلا یتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها ؛ آیا درآیات قرآن اندیشه نمى كنندیا بردلهایشان مهر(جهل و نفاق) زده اند. »¹¹

عمل به قرآن

اصل برجسته و هدف غایى نزول قرآن و تعلم و قرائت وتدبر در آن ، همه و همه براى عمل است ؛ چنانكه خداوند مى‌فرماید : « هذا الكتاب انزلناه مباركاً فاتبعوه ؛  این كتاب را مبارك نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمائید..».¹²

امام صادق (ع) درباره نتیجه كار کسانی که قرآن را بدون عمل و تدبر ، تنها تلاوت می کنند ، مى‌فرماید : « رب تالى القرآن و القرآن یلعنه ؛ چه بسا تلاوت كننده قرآن كه قرآن لعنتش مى‌كند .»¹³

وقتى از حضرت سئوال شد :آنان چه کسانی هستند ؟ حضرت فرمود :« كسانى كه قرآن را مى‌خوانند اما به آن عمل نمى‌كنند .»

به تعبیر امام صادق (ع) قرائت قرآن بدون عمل بمثابه تمسخر نسبت به آیات آن است ، چنانكه مى‌فرماید: « من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن كان یتخذ بآیات الله هزوا ؛كسى كه قرآن رابخواندولى به آن عمل نكندبه آتش دوزخ دچار خواهد شد چرا كه گوئى در دنیا به تمسخر قرآن مشغول بوده است. »¹⁴

هویت ما وابسته به رشته ی الهی بودن است

قرآن می ‌فرماید: « قُلْ یا أَهْلَ الْكِتابِ لَسْتُمْ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ حَتَّى تُقیمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ ؛  ‌ای اهل کتاب! (ای یهودیها و مسیحی ‌ها!) شما به خودی خود ، هیچ نیستید ،مگر آنکه کتاب آسمانی را محور و راهنمای خود قرار دهید .»¹⁵

ودر جای دیگر می فرماید :« وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِم ؛ اگر کتب الهی  را محور کارهای خود قرار دهید ، آن وقت است که از هر طرف نعماتی است که به سوی شما روانه خواهد شد ! »¹⁶

تنها کافی است که نخ شناسایی خود را فراموش و رها نکنید ، درست مثل نخ اسکناس که ارزش اسکناس به همان نخ باریک است .

کلام قرآن را باور کنیم!

لازم به ذکر نیست که انس با قرآن و ارتباط مستمر با این کتاب آسمانی لازمه زندگی و دست‌مایه نیل به سعادت برای هر مسلمان واقعی در دنیا و آخرت است، چرا که همانا تنها نسخه نجات دهنده بشریت و تغذیه‌کننده معنوی روح انسان‌ها و نجات دهنده آن‌ها از انحطاط و سرگردانی امروز و هر روز دنیا، قرآن کریم است. و اگر این باور در دل هرکدام از ما نهادینه گشته و با عمق وجود آن را قبول کنیم، بی‌شک در پی عمل به دستورات این کتاب انسان‌ساز برآمده و زندگی خویش را براساس آموزه‌های آسمانی آن بنا خواهیم کرد.

جفا چرا؟!

با تمام این اوصاف جای این سوال گلایه آمیز وجود دارد که آیا با زینت ساختن این نسخه شفابخش بشریت و نگهداشتن آن در قالب‌های زرین و برخورد زینتی با آن، به ساخت مبارک قرآن جفا نکرده‌ایم؟! و حال آن که سخن خداوند با ما این است ؛ « و این کتابی است پربرکت که فرو فرستادیم تا از آن پیروی کنید و پرهیزگار باشید؛ باشد که رحمت خداوند شاملتان گردد .» ¹⁷

پیامبر اعظم(ص) نیز می‌فرماید: « با تلاوت قرآن خانه‌هایتان را نورانی کنید ، همانا در خانه‌ای که قرآن بسیار تلاوت می‌شود ، خیر فراوان وجود دارد و اهلش از آن بهره می‌برند ».¹⁸

فرآوری : زهرا اجلال – گروه دین واندیشه تبیان

پی نوشت ها :

1- اصول کافی ، ج4 ، ص 398 ، حدیث 2

2- نهج الفصاحه ، حدیث 90

3- همان ،حدیث 4

4- نحل ،98

5- مزمل ،20

6- اقبال العمال ،ص 349

7- آل عمران ،79

8- اصول كافى ، ج  2، ص 603 و نهج‌البلاغه ، خ 110 ، ص 164

9-  سوره ص ، 29

10- شرح غرر ، ج 3 ، ص 284

11- سوره محمد ، ‌ 24

12- سوره انعام ، 155

13- بحارالانوار ،ج11 ،ص223

14- جامع‌الاخبار ،ص 56

15- مائده ،68

16- همان ،66

17- انعام ،155

18- اصول كافى ، ج 2 ، ص 607

منابع :

1- مقاله  حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا رمضانی

2- مقاله حجت الاسلام قرائتی