مُسَکِنی که همیشگی شد!

• بخش اجتماعی_کارشناسان معتقدند برای رفع مشکل آلودگی هوا و ترافیک پایتخت تنها روشهای سلبی همچون اعمال محدودیتهای ترافیکی به تنهایی نمی تواند راهگشای چنین معضلاتی باشد بلکه ابتدا باید با روشهای ایجابی بستر لازم را برای تغییر الگوی استفاده از حمل و نقل عمومی فراهم کرد.

هر سال با سرد شدن و وارونگی دما نفس گرفته شهر تنگ تر می شود، تا جایی که شهر و شهروندان چند روزی به تعطیلات اجباری می روند. در این میان مسئولانی که در طی سال کمتر دغدغه آلودگی هوا  داشته اند به یکباره مدعی العموم می شوند و انگشت اتهامشان را به سوی یکدیگر نشانه می روند تا کم کاری های خود را پنهان کنند و نشان دهند که سلامتی مردم دل مشغولی اصلیشان است. اما به محض اینکه یک بارش باران یا برف کمی نفس گرفته شهر را باز می کند، همه چیز به حالت قبل باز می گردد و انگار همه فراموش می کنند که آسمان باید آبی باشد ولی در شهر ما همیشه خاکستری است!

امسال هم رکورد روزهایی که آلودگی هوا بیش از حد مجاز و در وضعیت هشدار و اضطرار بود، شکسته شد و تهرانی ها بیش از 50 روز هوایی را تنفس کردند که هر ذره اش مخل حیات بود و سلامتی آنها را با خطرات جدی مواجه می کرد. در این میان برای کاهش آلودگی هوا اقدامات زود بازده ای صورت گرفت تا حداقل نفس های کمی راحت تر بالا بیاید. از اقداماتی مانند پاشیدن آب برسر شهر و شهروندان گرفته که بسیاری از کارشناسان آن را شوخی و سرگرمی خواندند، تا زوج و فرد کردن تردد خودروها که ظاهرا بیش از سایر اقدامات اثر گذار بود.

در هر صورت روزهای آلوده امسال هم پشت سر گذاشته شد. در این میان شهروندان انتظار داشتند، مسئولانی که در آن روزها فریادشان به آسمان رفته بود، حداقل اقدامات اساسی و زیربنایی ای را برای کاهش آلودگی هوا آغاز کنند که متاسفانه این گونه نشد و به جای اینکه شاهد اختصاص اعتبارات ویژه برای توسعه حمل و نقل عمومی، خروج خودروهای فرسوده از شهر، ارتقای کیفیت سوخت مصرفی و خودروهای تولید داخل باشیم شاهد آن بودیم که بحث دائمی شدن طرح زوج و فرد در تمام سال و در کل شهر مطرح شد. طرحی که جز طرح های سلبی محسوب می شود و به تنهایی نمی تواند راهگشای حل معضل ترافیک و آلودگی هوا باشد.

اجرای طرح زوج و فرد بدون فراهم ساختن زیر ساختها، اجحاف به شهروندان است

با مطرح شدن بحث اجرای طرح زوج و فرد در تمام طول سال، اختلاف نظرهایی بین مسئولان به وجود آمد. برخی مسئولان بر اجرای این طرح نظر مثبت داشتند و معتقد بودند که این طرح می توانند سبب تغییر الگوی استفاده مردم از حمل و نقل عمومی شود و میزان استفاده از خودروی شخصی را کاهش دهد. مدیریت شهری اجرای این طرح را مستلزم فراهم شدن برخی امکانات و تسهیلات و همچنین کار کارشناسی دقیق و سنجیده دانست تا مردم با مشکل مواجه نشوند و برخی دیگر از کارشناسان و مسئولان نیز معتقدند که روش های سلبی به تنهایی نمی تواند راهگشای چنین معضلاتی باشد و باید ابتدا با روش های ایجابی بستر لازم را برای تغییر الگوی استفاده از حمل و نقل عمومی فراهم کرد. در چنین شرایطی شهروندان از مسئولان انتظار دارند که مزایا و مشکلات به طور کامل بررسی و مشخص شود اگر قرار است مردم یک روز در میان خودروی شخصی شان را از خانه خارج کنند، در روزهایی که خودرویشان مجاز به تردد در شهر نیست، چه وسیله نقلیه مناسبی در اختیارشان قرار می گیرد و آیا شبکه حمل و نقل عمومی موجود جوابگوی نیازهای جدید هست؟

شهرام جباری زادگان کارشناس ترافیک در این باره می گوید: به جای اجرای اقدامات سلبی و طرح هایی که موجب تضییع حقوق بخشی از شهروندان می شود که در مورد طرح زوج و فرد تمام شهروندان دارای خودروی شخصی را شامل می شود چرا که نیمی از آنها مجبورند روزهای زوج خودروی خود را بیرون نیاورند و نیمی از آنها روزهای فرد، اقدامات ایجابی و طرح هایی که موجب تشویق شهروندان به استفاده از وسایل نقلیه عمومی می شود می بایست در دستور کار مسئولان اجرایی قرار گیرد. زیرا مادامی که امکانات حمل و نقل عمومی به نحوی نباشد که مردم با اطمینان خاطر و در کوتاه ترین زمان ممکن به مقصد برسند، اجرای اقدامات بازدارنده مانند زوج و فرد چندان منطقی به نظر نمی رسد.

به اعتقاد وی، در حال حاضر، در تهران به دلیل محدودیت هایی که در توسعه حمل و نقل عمومی وجود دارد این امکان فراهم نیست در حالیکه اجرای هر طرح بستر خاص خود را نیاز دارد و به نظر می رسد اجرای طرح های محدود کننده ای مانند زوج و فرد بدون اینکه زیر ساختهای آن مانند شبکه کامل حمل و نقل عمومی فراهم باشد، اجحاف مساوی به شهروندان است.

ایجاد حمل و نقل عمومی مناسب؛ کاهش تمایل استفاده از خودروی شخصی

اگر روش های سلبی به درستی ، درجای خود و پس از فراهم ساختن زیر ساخت های لازم و به موازات روش های ایجابی اجرا شود می تواند مثمر ثمر قرار گیرد اما به تنهایی این روشها پاسخ گو نیستند. اجرای طرح زوج و فرد هم در شرایط کنونی شاید بتواند بر سیستمی مانند تاکسیرانی که با ازدحام مسافر روبرو نیست و وسیله نقلیه نیمه عمومی محسوب می شود، تاثیرات مثبت داشته باشد، اما در مترو و اتوبوسرانی که با حجم انبوه مسافران روبرو هستیم و همچین اکنون که در پی اجرای قانون هدفمندی یارانه ها تعداد مسافران بیشتر شده اعمال محدودیت تردد خودروهای شخصی فشار غیر قابل تحملی را بر مترو و اتوبوسرانی وارد می کند و سبب کاهش سطح خدمات رسانی به شهروندان می شود.

مدیر عامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران در مورد تاثیرات این طرح بر خدمات رسانی تاکسی ها می گوید: اجرای طرح زوج و فرد به ویژه به صورت فراگیر، سرعت حرکت تاکسی ها در معابر شهری را تا 20 درصد افزایش می دهد و در نتیجه میزان جا به جایی مسافران افزایش پیدا کرده و زمان سفر شهروندان به علت افزایش سرعت تاکسی ها کاهش می یابد.

وی می افزاید: علاوه بر این مسافت طی شده روزانه توسط تاکسی ها افزایش خواهد یافت، به گونه ای که به طور مثال اگر هر تاکسی روزانه با مصرف 40 لیتر سوخت 200 کیلومتر مسافت را طی می کرد با اجرای این طرح و مصرف همین میزان سوخت قادر خواهد بود، 230 تا 250 کیلومتر را طی کند. اما شرایط برای مترو و اتوبوس رانی در حال حاضر متفاوت است و اجرای چنین طرح هایی بودن فراهم ساختن زیر ساخت های لازم ، فشار مضاعفی را به حمل و نقل عمومی وارد می کند.

برای اینکه طرح های سلبی مانند زوج و فرد کردن تردد خودروها ثمر بخش باشد و سبب تضییع حقوق شهروندان نشود، باید شرایطی را فراهم سازیم که ناوگان حمل و نقل عمومی یعنی مترو و اتوبوسرانی تکمیل شده و قادر به پاسخگویی نیاز تمام شهروندان باشند. در چنین شرایطی اگر شهروندان بتوانند سفرهایی راحت، ایمن، سریع تر و ارزان تر را با مترو و اتوبوس داشته باشند، خود ترجیح خواهد داد که به جای خستگی رانندگی و ساعتها معطل ماندن در ترافیک از حمل و نقل عمومی استفاده کنند و اجرای طرح های سلبی را هم اجحاف در حق خود نمی دانند.

راهکار حل معضل آلودگی هوا؛ توسعه حمل و نقل عمومی با محوریت مترو

در این شرایط شاید بهتر باشد که مسئولان به جای تحمیل تمام سختی ها به مردم و پاک کردن صورت مساله، با شناسایی عوامل اصلی آلودگی هوا و اجرای راهکارهای اصلی مشکل ترافیک ، آلودگی هوا و صدا را به صورت ریشه ای حل کنند نه اینکه گاه گاه برای فراموشی درد این معضلات مسکن های مقطعی تجویز کنند.

معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در مورد عوامل اصلی معضل آلودگی هوا و راهکارهای مناسب برای حل این معضل به خبرنگار مهر گفت: پدیده اینورژن یا وارونگی دما مشکلی است که هرساله معمولا با سرد شدن هوا با آن مواجه می شویم . متاسفانه ما معمولا در این ایام با اقدامات دفعی و مقطعی تنها تلاش می کنیم در لحظه، کمی از میزان و شدت مشکل آلودگی هوا کم کنیم اما این راهکارها ، مسکن های مقطعی هستند و اصل درد و مشکل را از بین نمی برند. ما باید در طی سال راهکارهای اصلی حل معضل آلودگی هوا را اجرایی کنیم تا اصلا با چنین شرایطی مواجه نشویم.

به گفته وی عوامل زیادی در آلودگی هوای شهر دخیل هستند اما از مهمترین آنها می توانیم به کیفیت پایین سوخت، کیفیت پایین خودروها و همچنین تردد خودروهای فرسوده در شهر اشاره کرد.

به اعتقاد معاون شهرداری تهران برای رفع این معضل باید توسعه حمل و نقل عمومی با محوریت مترو در اولویت قرار گیرد و پس از آن نیز به ارتقای کیفیت خودروها و سوخت توجه شود. همچنین تمام خودروهای فرسوده از رده خارج شوند، صنایع آلاینده کننده هوا از تهران و حریم اطراف شهر دور شوند و...

شاید بد نباشد مسئولان از خود بپرسند، در شرایطی که هنوز خودروهایی با تکنولوژی دهه 60 و 70 در شهر تهران تردد دارند، موتورسیکلت های موجود در سطح شهر از استاندارد و کیفیت لازم برخوردار نیستند، کیفیت سوخت مطلوب و استاندارد نیست، اعتبارات مصوب و قانونی حمل و نقل عمومی به طور کامل و به موقع پرداخت نمی شود، روند خروج خودروی های فرسوده بسیار کند است و... اعمال طرحی مانند زوج و فرد تا چه اندازه می تواند راهگشا باشد؟

تنظیم برای تبیان/سمیه حدادی