تبیان، دستیار زندگی
این سوره، داراى 110 آیه و 1579 كلمه و 6660 حرف است‏ و جز آیه‏ى 28، همه‏ى آن در مكّه نازل شده است. در ترتیب كنونى قرآن هفدهمین سوره است و از نظر ترتیب نزول پس از سوره غاشیه نازل شده است،
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

زینت های زندگی دنیا

سیماى سوره‏ى كهف‏

قران و خدا

این سوره، داراى 110 آیه و 1579 كلمه و 6660 حرف است‏ و جز آیه‏ى 28، همه‏ى آن در مكّه نازل شده است.

در ترتیب كنونى قرآن هفدهمین سوره است و از نظر ترتیب نزول پس از سوره غاشیه نازل شده است،

سوره كهف یكى از پنج سوره‏اى است كه با «الحمد للَّه» آغاز شده است و آن سور دیگر عبارتند از: فاتحه، انعام، كهف، سبأ، فاطر. در سه سوره از اینها سخن از آفرینش هستى است. در سوره‏ى حمد از تربیت و در اینجا از كتاب آسمانى سخن به میان آمده است. گویا هستى و آفرینش، همراه با كتاب و قانون، دو بال براى تربیت انسان‏ها هستند.

 در سوره کهف از داستان اصحاب كهف و داستان موسى و خضر و داستان ذو القرنین (این سه داستان فقط در این سوره بیان شده است) و مسائل مبدأ و معاد بحث شده است.

نام سوره

علت نامیده شدن آن به سوره كهف، آمدن داستان كهف در آن است .كهف داستانى تاریخى است كه پس از مبعوث شدن عیسى بن مریم (علیه السلام) به پیغمبرى اتفاق افتاد و میان اهل كتاب و حتى در وسط جزیرة العرب شایع شد، و به سبب اهمیت آن داستان سوره به نام كهف (غار) خوانده شد كه رمزى از حمایت خدا از انسان در مقابل خطرهایى كه از آنها به خدا پناه برده باشد محسوب مى‏شود.

فضیلت سوره كهف‏

در فضیلت این سوره روایات بسیارى از پیامبر(ص) و  اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده كه اهمیت فوق العاده محتواى آن را بیان مى‏كند از جمله:

1- پیامبر فرمود: آیا سوره‏اى را به شما معرفى كنم كه هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن را بدرقه كردند و عظمتش آسمان و زمین را پر كرد؟ یاران عرض كردند، آرى

فرمود: آن سوره كهف است هر كس آن را روز جمعه بخواند خداوند تا جمعه دیگر او را مى‏آمرزد (و طبق روایتى او را از گناه حفظ مى‏كند) ... و به او نورى مى‏بخشد كه به آسمان مى‏تابد و از فتنه دجال محفوظ خواهد ماند. (مجمع البیان)

2- در حدیث دیگرى از پیامبر(ص) میخوانیم: هر كس 10 آیه از اول سوره كهف را حفظ كند" دجال" به او زیانى نمیرساند و كسى كه آیات آخر سوره را حفظ كند نور و روشنایى براى او در قیامت خواهد بود. (مجمع البیان)

3- از امام صادق (ع) مى‏خوانیم: كسى كه در هر شب جمعه سوره كهف را بخواند شهید از دنیا مى‏رود، و با شهداء مبعوث مى‏شود و در روز قیامت در صف شهداء قرار مى‏گیرد. (مجمع البیان)

4ـ ابى بن كعب، از پیامبر گرامى اسلام روایت كرده است كه  هر كس آیه آخر آن «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ ...» را هنگام رفتن به بستر خواب بخواند، از بستر او نورى بسوى كعبه مى‏درخشد كه در كنار آن فرشتگانى از درگاه خدا برایش طلب رحمت مى‏كنند، تا از خواب برخیزد. اگر در مكه باشد و این آیه را بخواند، نورى از بستر او به بیت المعمور مى‏تابد، كه در كنار آن فرشتگان برایش طلب رحمت مى‏كنند، تا از خواب برخیزد.

در حدیث آمده است: هر كس هنگام خوابیدن این آیه را بخواند، هر ساعتى كه بخواهد از خواب بیدار مى‏شود. (تفسیر نور الثقلین)

تلاوت این سوره مانع از عذاب دوزخ و مانع ورود شیطان به خانه‏اى است كه در آن شب، این سوره خوانده شده است.

البته همانطور كه بارها گفته‏ایم عظمت سوره‏هاى قرآن و آثار معنوى و بركات اخلاقیش بخاطر محتواى آن یعنى ایمان و عمل به آن است و خواندن و تلاوت همراه با فهمیدن و عمل كردن، رمز رسیدن به بركات قرآن است.

سوره كهف یكى از پنج سوره‏اى است كه با «الحمد للَّه» آغاز شده است و آن سور دیگر عبارتند از: فاتحه، انعام، كهف، سبأ، فاطر. در سه سوره از اینها سخن از آفرینش هستى است. در سوره‏ى حمد از تربیت و در اینجا از كتاب آسمانى سخن به میان آمده است. گویا هستى و آفرینش، همراه با كتاب و قانون، دو بال براى تربیت انسان‏ها هستند

زینتهای زندگی دنیا

الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً (كهف 46)

مال و فرزندان، زینت زندگى دنیایند و كارهاى ماندگار شایسته، نزد پروردگارت پاداشى بهتر دارند و امید داشتن به آنها نیكوتر است.

تربیت فرزند

در روایات، براى «الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ» نمونه‏هایى همچون، نمازهاى پنجگانه، (تفسیر برهان)  ذكر خدا (بحار، ج 74، ص 108) و محبّت اهل بیت (علیهم السلام) بیان شده است، (تفسیرنور الثقلین) ولى اینها مصادیقى است كه مفاهیم قرآن را مخصوص به خود نمى‏سازد.

همه‏ى نعمت‏هاى مادّى، زینت دنیا هستند، ولى مال و فرزند جلوه‏ى بیشترى دارد و به همین دلیل نام این دو از میان نعمت‏هاى بى‏شمار الهى مطرح شده است. و چون غالباً پسران نیروى فعّال اقتصادى هستند،( نه دختران)، لذا در كنار «مال»، «بنون» آمده است، نه «بنات». «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا»

با تاملی در آیات می توان دریافت كه :

1ـ جلوه‏ى مال و فرزند تنها در دنیاست، در آخرت، ثروت و فرزند، سودى نمى‏بخشد. «زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا»

2ـ آنان كه امكانات مادى دارند مغرور نشوند. آنان هم كه ندارند، مأیوس نباشند. «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ ... وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ»

3ـ مال و فرزند، ماندگار نیست، به چیزى بیندیشیم و دل ببندیم كه باقى است. «الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ»

4ـ در پیشگاه خداوند، هیچ عمل صالحى محو نمى‏شود و پاداش‏ها تضمین شده است. «وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً»

5ـ ارزش كارهاى نیك را همه نمى‏دانند. بیشتر مردم خیر و ارزش را در كامیابى‏هاى مادّى مى‏پندارند. «خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ»

6ـ پاداش و كیفر، لازمه‏ى تربیت و از شئون ربوبیّت است. «عِنْدَ رَبِّكَ»

7ـ تنها به پاداش فكر نكنیم، به آینده‏ى پایدار هم بیندیشیم. «خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا»

8ـ در ارشاد و تربیت، از آرزوها و امیدهاى مردم استفاده كنیم. «خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلًا»

زیانكاران چه كسانی هستند؟

قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً (كهف103) الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً (كهف104)

بگو: آیا شما را خبر دهم كه زیانكارترین مردم كیست؟ آنان كه در زندگى دنیا تلاششان گم و نابود مى‏شود، در حالى كه مى‏پندارند (هم چنان) كار شایسته و نیك انجام مى‏دهند.

در روایات، این آیه به منكران ولایت امیر مؤمنان على (علیه السلام) (تفسیر نور الثقلین) و كسانى كه در انجام حج، امروز و فردا مى‏كنند (تفسیر ابو الفتوح) تفسیر شده است.

حضرت على (علیه السلام) فرمود: مصداق آیه، اهل كتابند كه در آغاز بر حق بودند، سپس بدعت‏هایى در دین گذاشتند و گمان مى‏كردند كه كار نیكى انجام مى‏دهند. آن گاه فرمود: «و ما اهل النهر منهم ببعید»، نهروانیان دست كمى از آنان ندارند. (تفسیر مجمع البیان)

امام حسین (علیه السلام) در دعاى عرفه مى‏فرماید: خدایا خوبى‏هاى ما هم بدى است و حقیقت‏هاى ما نیز ادّعایى بیش نیست.

1- پیامبر فرمود: آیا سوره‏اى را به شما معرفى كنم كه هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن را بدرقه كردند و عظمتش آسمان و زمین را پر كرد؟ یاران عرض كردند، آرى

فرمود: آن سوره كهف است هر كس آن را روز جمعه بخواند خداوند تا جمعه دیگر او را مى‏آمرزد (و طبق روایتى او را از گناه حفظ مى‏كند) ... و به او نورى مى‏بخشد كه به آسمان مى‏تابد و از فتنه دجال محفوظ خواهد ماند

زیانكاران چند گروهند:

قرآن کریم

الف: گروهى كه كار نیك نمى‏كنند.

ب: گروهى كه براى دنیا كار مى‏كنند، نه آخرت.

ج: گروهى كه كار مى‏كنند و مى‏دانند كه كارشان صحیح نیست.

د: گروهى كه در زیانند و مى‏پندارند كه سود مى‏برند.

سه گروه اوّل، ممكن است با توبه به فكر اصلاح خود و جبران بیفتند، ولى گروه چهارم چون به فكر چاره نمى‏افتند، بدترین مردمند. مثل راهبان مسیحى كه خود را از لذّات حلال دنیا محروم مى‏كنند و مورد انتقاد انبیا نیز هستند، یا مثل زاهدنماهاى ریاكار.

كسانى كه اعتقادات صحیحى ندارند و از پندارهاى باطل خود پیروى مى‏كنند، تنها در یك عمل خسارت نمى‏كنند، بلكه در همه‏ى برنامه‏ها زیان مى‏بینند. زیرا معیار ارزش هر كارى‏

انگیزه‏ى درست آن است و قرآن نیز با تعابیرى همچون: «أَ حَسِبَ، یَحْسَبُونَ، لا یَحْسَبَنَّ، أَ فَحَسِبْتُمْ» و ... از حسابگرى‏هاى متّكى به خیال و پندار بى‏اساس، انتقاد كرده است.

پیام‏های آیه

1ـ پیامبر مأمور بیان سود و زیان واقعى مردم است. «قُلْ ... أَعْمالًا»

2ـ شیوه‏ى پرسش و پاسخ، از بهترین روشهاى آموزش و تربیت است. «هَلْ» ...

3ـ انسان در معرض غفلت از سود و زیان خویش است. «هَلْ نُنَبِّئُكُمْ» ...

4ـ هیچ عملى محو نمى‏شود، گرچه به نظر گم مى‏شود. «ضَلَّ سَعْیُهُمْ»

5ـ تكیه بر خیال نكنیم و واقع‏گرا باشیم. «یَحْسَبُونَ»

نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان


منابع:

1- تفسیر نور، ج 7

2- تفسیر كوثر، ج 6

3- تفسیر رهنما، ج 2

4- تفسیر هدایت، ج 6

5- تفسیر نمونه، ج 12

6- مجمع البیان، ج 15