از قرائت سوره اسراء تا دیدار یار
فضیلت سوره اسراء
از پیامبر(صلی الله علیه و آله) و همچنین از امام صادق (علیه السلام) اجر و پاداش فراوانى براى كسى كه این سوره را بخواند نقل شده است از جمله اینكه:
در روایتى از امام صادق (علیه السلام) چنین مىخوانیم: من قرء سورة بنى اسرائیل فى كل لیلة جمعه لم یمت حتى یدرك القائم و یكون من اصحابه:" كسى كه سوره بنى اسرائیل را هر شب جمعه بخواند از دنیا نخواهد رفت تا اینكه" قائم" را درك كند و از یارانش خواهد بود".
كرارا گفتهایم پاداشها و فضیلتهایى كه براى سورههاى قرآن بیان شده هرگز براى خواندن تنها نیست، بلكه خواندنى است كه توأم با تفكر و اندیشه، و سپس الهام گرفتن براى عمل بوده باشد.
مخصوصا در یكى از همین روایات مربوط به فضیلت این سوره مىخوانیم: كسى كه این سوره را بخواند و به هنگامى كه به توصیههاى خداوند در ارتباط با پدر و مادر در این سوره مىرسد، عواطف او تحریك گردد و احساس محبت بیشتر نسبت به پدر و مادر كند، داراى پاداشى بسیار است.
بنا بر این الفاظ قرآن هر چند بلا شك محترم و پر ارزش است، ولى این الفاظ مقدمهاى است براى معانى و معانى مقدمهاى است براى عمل.
احسان به والدین
وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِیماً (اسراء-23)؛ پروردگارت مقرّر داشت كه جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیكى كنید. اگر یكى از آن دو یا هر دو نزد تو به پیرى رسیدند، به آنان «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو.
در احادیث، در مورد احسان به والدین بسیار سفارش شده و آزردن آنان نكوهش شده است:
پاداش نگاه رحمت به والدین، حج مقبول است. رضایت آن دو رضاى الهى و خشم آنان خشم خداست. احسان به پدر و مادر عمر را طولانى مىكند و سبب مىشود كه فرزندان نیز به ما احسان كنند. در احادیث آمده است: حتّى اگر تو را زدند، تو «افّ» نگو، خیره نگاه مكن، دست بلند مكن، جلوتر از آنان راه نرو، آنان را به نام صدا نزن، كارى مكن كه مردم به آنان دشنام دهند، پیش از آنان منشین و پیش از آنكه از تو چیزى بخواهند به آنان كمك كن.(تفسیر نور الثقلین)
مردى مادرش را به دوش گرفته بود و طواف مىداد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) را در همان حالت دید، پرسید: آیا حقّ مادرم را ادا كردم؟ ایشان فرمودند: حتّى حقّ یكى از نالههاى زمان زایمان او را را ادا نكردى. (تفسیر نمونه)
از پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) سؤال شد: آیا پس از مرگ هم احسانى براى والدین هست؟ فرمود: آرى، از راه نماز خواندن براى آنان و استغفار برایشان و وفا به تعهّداتشان و پرداخت بدهىهایشان و احترام دوستانشان. (تفسیر مجمع البیان)
مردى از پدرش نزد پیامبر شكایت كرد. حضرت پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پیر گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم كمك مىكردم، امّا امروز او پولدار شده و به من كمك نمىكند. رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) گریست و فرمود: هیچ سنگ و شنى نیست كه این قصه را بشنود و نگرید! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و مالك لابیك» تو و دارایىات از آنِ پدرت هستید.(تفسیر فرقان)
در حدیث آمده است: حتّى اگر والدین فرزند خود را زدند، فرزند بگوید: «خدا شما را ببخشد» كه این كلمه همان «قول كریم» است.(كافى، ج 2، ص 157)
احسان به والدین، از صفات انبیاست. چنان كه در مورد حضرت عیسى (علیه السلام) ، توصیفِ «بَرًّا بِوالِدَتِی» (مریم، 39) و در مورد حضرت یحیى (علیه السلام) «بَرًّا بِوالِدَیْهِ» (مریم، 14) آمده است.
والدین، تنها پدر و مادر طبیعى نیستند. در برخى احادیث، پیامبر اكرم(صلى اللَّه علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) پدر امّت به حساب آمدهاند. «أنا و علىّ أبوا هذه الامّة». (بحارالانوار، ج 16، ص 95) هم چنان كه حضرت ابراهیم، پدر عرب به حساب آمده است. (تفسیر نور الثقلین) «مِلَّةَ أَبِیكُمْ إِبْراهِیمَ» (حج، 78) اگر والدین توجّه كنند كه پس از توحید مطرحند، انگیزهى دعوت فرزندان به توحید در آنان زنده مىشود. «قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
با تاملی در آیه می توان دریافت:
1ـ توحید، در رأس همهى سفارشهاى الهى است. «قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ»
2ـ خدمتگزارى و احسان به پدر و مادر، از اوصاف موحّد واقعى است. «أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
3ـ فرمانِ نیكى به والدین مانند فرمانِ توحید، قطعى و نسخ نشدنى است. «قَضى»
4ـ احسان به والدین در كنار توحید و اطاعت از خداوند آمده است تا نشان دهد این كار، هم واجب عقلى و وظیفهى انسانى است، هم واجب شرعى. «قَضى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
5ـ نسل نو باید در سایهى ایمان، با نسل گذشته، پیوند محكم داشته باشند.
«أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
6ـ در احسان به والدین، مسلمان بودن آنها شرط نیست. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
7ـ در احسان به پدر و مادر، فرقى میان آن دو نیست. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
8ـ نیكى به پدر و مادر را بىواسطه و به دست خود انجام دهیم. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
9ـ احسان، بالاتر از انفاق است و شامل محبّت، ادب، آموزش، مشورت، اطاعت، تشكّر، مراقبت و امثال اینها مىشود. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
10ـ احسان به والدین، حدّ و مرز ندارد. «بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» (نه مثل فقیر، كه تا سیر شود، و جهاد كه تا رفع فتنه باشد و روزه كه تا افطار باشد.)
11ـ سفارش قرآن به احسان، متوجّه فرزندان است، نه والدین. «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» زیرا والدین نیازى بهسفارش ندارند و به طور طبیعى به فرزندان خود احسان مىكنند.
12ـ هر چه نیاز جسمى و روحىِ والدین بیشتر باشد، احسان به آنان ضرورىتر است. «یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ»
13ـ پدر و مادر سالمند را به آسایشگاه نبریم، بلكه نزد خود نگهداریم. «عِنْدَكَ»
14ـ وقتى قرآن از رنجاندن سائل بیگانهاى نهى مىكند، «أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ» تكلیف پدر و مادر روشن است. «وَ لا تَنْهَرْهُما»
15ـ هم احسان لازم است، هم سخن زیبا و خوب. «إِحْساناً ... قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِیماً» (بعد از احسان، گفتار كریمانه مهمترین شیوهى برخورد با والدین است.)
16ـ در احسان به والدین و قول كریمانه، شرط مقابله نیامده است. یعنى اگر آنان هم با تو كریمانه برخورد نكردند، تو كریمانه سخن بگو. «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِیماً»
نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
1- تفسیر نمونه، ج 12
2- تفسیر نور، ج 7
3- تفسیر نورالثقلین
4- تفسیر فرقان
5- تفسیر مجمع البیان
