تبیان، دستیار زندگی
خدیجه(س) زن توانا و قدرتمند جزیره العرب بود. او از چهره هاى بارز و از تاجران سرشناس عربستان و كشورهاى همجوار آن بوده كه ارقام عمده اى از كالاهاى مورد نیاز را خرید و فروش مى كرد(8). بعد از رسالت حضرت محمد(ص) آن ثروت انبوه در راه اسلام هزینه شد تا آیین جدید
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اشتغال برای زنان ، آری یا نه؟

بهداشت روانی یكی از مواردی است كه در چند دهه‌ اخیر مورد توجه محققان علوم مختلف قرار گرفته است و توجه به ابعاد اثرگذار آن روی زندگی خانوادگی و شغلی افراد، حكایت از آن دارد كه شناخت زوایای پیدا و پنهان این بخش، می‌تواند بسیاری از ناگفته‌های عدم‌موفقیت در زندگی افراد را مشخص كند. رعایت بهداشت یكی از الزامات ادامه‌ حیات در جوامع بشری است، از این‌رو توجه به ابعاد مختلف بهداشت (فردی، اجتماعی، روانی و ...) همواره مورد توجه بوده است. اما در عصر كنونی كه به موازات پیشرفت‌های تكنولوژیكی، صنعتی‌‌، اقتصادی و اجتماعی، نابسامانی‌های روانی و نفسانی روز به روز در حال گسترش است و بسیاری از آن به‌شدت رنج می‌برند و نه تنها خود در عذاب هستند بلكه خانواده و جامعه را نیز دچار مشكل می‌كنند، اهمیت تحقیق در این رابطه كاملا مشخص و مبرهن می‌شود.

اشتغال زن

در تعاریف آمده است كه بهداشت روانی علمی است در جهت بهزیستی، رفاه اجتماعی و سلامت زندگی كه با تمامی دوره‌های زندگی، از قبل از تولد تا مرگ با تمامی زوایای زندگی از محیط خانواده تا مدرسه،‌ دانشگاه، محیط كار و جامعه ارتباط دارد. در این صورت، بهداشت روانی را می‌توان در 2 بعد در نظر گرفت؛ بهداشت روانی فرد و بهداشت روانی محیط كار فرد. بدین ترتیب كه تعدادی شاخص برای ارزیابی بهداشت روانی محیط كار وجود دارد تا در سایه رعایت آن، بهداشت روانی افراد تأمین شود و محلی برای رشد و شكوفایی افراد به‌وجود آید و دیگری بهداشت‌روانی خود فرد است كه بر محیط كار اثر می‌گذارد.

در اكثر موارد اینگونه تصور می‌شود كه بهداشت محیط كار روی بهداشت فردی اثر می‌گذارد، در حالی‌كه عكس آن نیز صادق است ولی مورد بی‌مهری قرار گرفته است. طی توصیه‌های دینی ما مبنی بر رعایت اصول انسانی و اخلاقی به نظر می‌رسد در توازن قراردادن این عوامل می‌تواند بهداشت روانی فرد و محیط كار را تضمین كند.از سوی دیگر، با توجه به اهمیت زن در خانواده و نقش محوری او به عنوان ركن آرامش‌دهنده، تسلی بخش، راهنمایی‌كننده و الگو برای سایر اعضای خانواده، به نظر می‌رسد توجه به ابعاد روانی بهداشت برای آنان، بیشتر مورد لحاظ باشد.با استناد به روایاتی در این باره در رابطه با منش پیامبر اسلام(ص) به نظر می‌رسد یكی از شاخص‌های گویا و كارآمد در این رابطه، تحصیل و حفظ عزت‌نفس است. عزت نفس «خصلت شریفی است كه نتیجه شناسایی انسان از قدر و منزلت خویش و بزرگ‌تر دانستن خویش از فروتنی كردن برای مال و ثروت و امور دنیوی است.» نكته مهم این تعریف آگاهی فرد نسبت به توانایی، استعداد و محدودیت‌های خویش است. گاهی غفلت و ناآگاهی فرد از توانایی‌های خود باعث بروز مشكلاتی چون اضطراب، افسردگی، ناامیدی، افت تحصیلی و اختلال در روابط اجتماعی و بیماری‌های مختلف روانی می‌شود.

کار در هیچ برهه از زمان ننگ و عار و یا  زمینه ساز حقارت نبوده و جنسیت هم نمی شناخته . آن چه در طول اعصار شناخته می شود این است که مرد و زن باید از وجود و عزت نفس خود در حین کار حفاظت کنند و کار را وسیله ای برای خود نمایی، لطمه زدن به کیان خانواده ، برتری جویی و ... استفاده نکنند .

علمای علم اخلاق و علوم تربیتی توجه خاصی به بحث عزت نفس و پروراندن نفس دارند. همچنین در قرآن كریم در موارد متعددی به عزت نفس و تكریم شخصیت اشاره شده و ائمه‌اطهار(ع) ارشادات سودمندی در این خصوص بیان كرده‌اند، از جمله رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «نیاز خویش را با عزت نفس بجویید زیرا هر‌كاری تقدیری دارد كه بر آن تقدیر می‌رود»1 .

اشتغال زن

امروزه در علم روانشناسی ثابت شده است و عموم دانشمندان این حوزه نیز معترفند كه افراد زورگو، بیدادگر، قانون‌شكن، سلطه‌جو و ستمگر، بدون تردید در باطن گرفتار ترس، ضعف، نگرانی و خلاصه یك نوع احساس حقارت هستند. احساس حقارت به عنوان یك بیماری روانی، منشأ بیماری‌های دیگری از جمله خود‌بزرگ‌بینی، ستیزگی، جاه‌طلبی و دورویی، دروغگویی، هوی و هوس بازی، عیب‌جویی، ترس، بخل، حرص، كینه‌توزی و حسدورزی است. در روش‌های درمان بیماری حقارت آمده است: شناخت و رفع عیوب خود، شكر نعمت موجود، ایمان به خدا و نماز، تقوی و دوری از معصیت، قناعت، سلامت خانواده و جامعه، خیرخواه همه مردم بودن و تفریح‌های سالم و شادمانی.

راهكارهای رسول رحمت در این رابطه در 3بخش سلامت خانواده، خیرخواه مردم بودن و تفریح سالم قابل تامل است.

1- سلامت خانواده و جامعه:  در بینش اسلامی سلامت خانواده حتی در دوره قبل از تولد، مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است.از سوی دیگر اقتصاد و مشكلات معیشتی یكی از مواردی است كه می‌تواند فضای خانواده را تحت‌الشعاع قرار دهد، در این میان، حضرت رسول(ص) ضمن احترام به شخصیت بانوان، در جهت برآورده شدن نیازهای خانواده توصیه‌هایی را به جهت رفع نیازهای اقتصادی خانواده آنان كرده‌اند. رائطه (یا ریطه) نام همسر عبدالله بن مسعود، صحابی مشهور است. این خانم كه خود از یاران دانشمند حضرت محمد(ص) بوده به صنعتگری می‌پرداخت و پولش را در راستای آسایش شوهر و بچه‌هایش هزینه می‌كرد.او یك روز به شوق دستگیری از مستمندان، به حضور پیامبر گرامی اسلام(ص) شرفیاب شد و در این مورد چیزی پرسید.

اشتغال زن

آن حضرت فرمودند: درآمد شغل خود را در راه همسر و فرزندانت انفاق كن [كه بهترین صدقه است 2 ]. در اینجا می‌بینیم كه با حفظ استقلال مالی توصیه‌ای كه پیامبر(ص) به رائطه می‌دهند در جهت حفظ كیان خانواده است. زینب (دختر جحش) همسر پیامبر اسلام(ص) صنعتگر بوده و بدان اشتغال داشته است . او با دست‌هایش دباغی و خرازی می‌كرد، (سپس) آن را می‌فروخت و (پولش را) به درماندگان صدقه می‌داد و كارش مورد تأیید و قبول حضرت رسول(ص) بود.3این خود نوعی تشویق به صدقه دادن اموال در میان زنان شاغل است، چنان‌كه بارها و به بهانه‌های مختلف این امر در صحبت‌های ایشان ظهور و بروز داشته است.

2- خیرخواه همه مردم بودن: یكی از انتظارات جامعه اسلامی از مسلمانان، این است كه خیرخواه دیگران باشند، در مباحث اقتصادی نیز دادن صدقه و انفاق از اموری است كه می‌تواند این بعد انسانی- اسلامی را مورد لحاظ قرار دهد. حضرت نیز در مقاطع مختلف به این مسئله توجه داشته‌اند. به عنوان مثال در حدیث داریم كه «خوشا آنكه عیوبش او را از عیوب مردم مشغول دارد و از مالی كه بدون معصیت به دست آورده انفاق كند و با اهل دانش و جود بیامیزد و از اهل ذلت و معصیت دوری كند.» یا در جای دیگر فرمودند: «مال با صدقه كم نمی‌شود و هر بنده‌ای از دیگران درگذرد، خدایش عزت می‌افزاید و هر كس فروتنی كند – برای خدا- خدایش رفعت می‌دهد.»

این امر اختصاص به مردان نداشته و پیامبر(ص) زنانی كه در آن عصر شاغل بودند را نیز مورد نظر قرار می‌دادند.

با توجه به اهمیت زن در خانواده و نقش محوری او به عنوان ركن آرامش‌دهنده، تسلی بخش، راهنمایی‌كننده و الگو برای سایر اعضای خانواده، به نظر می‌رسد توجه به ابعاد روانی بهداشت برای آنان، بیشتر مورد لحاظ باشد.

3- تفریح سالم و شادمانی: سلامت و بهداشت جسم در گرو سلامت روانی آدم است و تفریح و شادمانی، این نیاز جسم و جان را برآورده می‌سازد و آرامش خاطر ایجاد می‌كند و یكی از راهكارهای اسلام و سفارش‌های نبی مكرم اسلام(ص) كار كردن است. در روایتی امام صادق(ع) از پیامبر(ص) چنین نقل كردند: «علموهن المغزل و سوره النور/  به زنان نخ‌ریسی و بافندگی و نیز سوره نور را آموزش دهید. 4 »  یا در جای دیگر فرمودند: «چه سرگرمی خوبی است نخ‏ریسی برای زن خوب.»

اشتغال زن

خیاطی

علاوه بر این زنان در عصر پیامبر (ص) به کارهای دیگری هم مشغول بودند. خیاطى از جمله كارهاى خانگى زنان است كه سابقه آن در دورترین نقطه تاریخ به چشم مى خورد. با این حال, خیاطى به عنوان یك حرفه خاص در محیطهاى خانواده مطرح نخواهد بود, بلكه به عنوان شغلى سودآور كه جنبه عمومى دارد, قابل بحث است. ام سنان اسلمیه وقتى كه عازم جنگ خیبر بود, نزد حضرت محمد(ص) آمده, عرض كرد: اى رسول خدا(ص) با شما می آیم كه مشكها را بدوزم و ...(5) از این مطلب روشن مى شود كه دوزندگى زنان به خیاطى در محیط منزل محدود نمى شده و جنبه عمومى و فراگیر داشته است.

ساربانى و زمامدارى شتر

حرفه ساربانى و زمامدارى شتر چیزى شبیه رانندگى در عصر حاضر است. وقتى زنان بتوانند وسایل حمل و نقل آن دوره را برانند و مسافر یا بار جابه جا كنند, به طریق اولى در عصر كنونى مى توانند به امر رانندگى اشتغال داشته باشند.اسمإ بنت یزید از بهترین زنان سخنور, شجاع و دانشمند صحابى است. او زمامدار ناقه پیامبر(ص) خوانده شده است. اسمإ كه خودش از محدثان اسلامى است, مى گوید: ((انى لاخد بزمام الغضبإ ناقه رسول الله(ص)(6)من زمام شتر رسول خدا(ص) را كه ((غضبا)) نام داشت مى گرفتم.)) قیله دختر مخرمه از زنان عصر حضرت رسول(ص) و از ساربانان مى باشد(7).

تجارت

تمام مسلمانان جهان, تا حدودی  شرح حال حضرت محمد(ص) و ابتداى آشنایى ایشان با حضرت خدیجه(س) را مى دانند. عامل ظاهرى این پیوند, شناختى بود كه حضرت خدیجه(س) از سفر تجارتى پیامبر(ص) پیدا كرده بود.

خدیجه(س) زن توانا و قدرتمند جزیره العرب بود. او از چهره هاى بارز و از تاجران سرشناس عربستان و كشورهاى همجوار آن بوده كه ارقام عمده اى از كالاهاى مورد نیاز را خرید و فروش مى كرد(8). بعد از رسالت حضرت محمد(ص) آن ثروت انبوه در راه اسلام هزینه شد تا آیین جدید بتواند به اهداف خود دست یابد. بجز حضرت خدیجه(س) زنان ثروتمند دیگرى به خرید و فروش كالا اشتغال داشته اند كه گاه خدمت پیامبر(ص) رسیده, احكام تجارت اسلام را از ایشان می آموخته اند.

کار در هیچ برهه از زمان ننگ و عار و یا  زمینه ساز حقارت نبوده و جنسیت هم نمی شناخته . آن چه در طول اعصار شناخته می شود این است که مرد و زن باید از وجود و عزت نفس خود در حین کار حفاظت کنند و کار را وسیله ای برای خود نمایی، لطمه زدن به کیان خانواده ، برتری جویی و ... استفاده نکنند .

  پی نوشت:

1. نهج الفصاحه ، حدیث 325، ص 64.

2 ـ المعجم الكبیر للطبرانى, ج24, ص265 ـ 263.

3 ـ زوجات النبى(ص) و اولاده, ص225ـ224, به نقل از طبقات ابن سعد.

4-  وسائل الشیعه, ج14, ص127

5- الاصابه, ج8, ص245.

6ـ المعجم الكبیر للطبرانى, ج24, ص178.

7ـ زنى با صفات مردانه كه به منظور اسلام آوردن, تنها بر شترش سوار شد و مسافت نسبتا زیادى را پیموده, به خدمت آن حضرت رسید و مسلمان شد.

8ـ السیره النبویه لابن هشام, ج1, ص211 ـ 212

زهرا باقری -ایران

سیدمحسن سعیدزاده - ماهنامه پیام زن ـ شماره 38

گروه خانواده ایرانی تبیان

تنظیم و فرآوری : کهتری

مقالات مرتبط

حبس زنان در خانه!!!؟

وقتی زنان آزاد می شوند

بالاخره با مردها برابر شدیم!؟

مادر بودنت را به یاد بسپار

زنانه زندگی کنید

الگوی زنان بعد ار هزار سال؟

شرط ورود زنان به اجتماع

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.