راه هاى درست و نادرست درمان درد
دردِ مزمن شبیه یك راهزن است. سر راهتان مى ایستد و همه چیزتان را مى گیرد. با انگشتان نامریى اش مى تواند كودكى، همسر، دوستان، گذشته زیبا و حتى شخصیت تان را از شما بگیرد. اگر توجهى به آن نكنید روزهایتان را مى رباید و شب هایتان را تلخ مى كند تا آنجا كه جهان تان در سلولى كه از درد به خود مى پیچد خلاصه مى شود.
دنیاى «پنى ریكوف» ناگهان از سال 1990 رو به ویرانى گذاشت. زمانى كه كمد بسیار سنگینى بر روى كمرش واژگون گردید طناب نخاعى اش آسیب دید و دردى جانكاه همراه با فشارى آزار دهنده بخش هاى تحتانى كمرش را در برگرفت. «اگر مدتى طولانى یك جا بنشینم درد وحشتناكى تمام پشتم را مى گیرد.» وى كه زمانى از بازى تنیس خسته نمى شد، مرتب این طرف و آن طرف به مسافرت مى رفت و خلبان آماتور بود، اكنون در 50 سالگى در منزلش در آریزونا نه تنها زمین گیر، كه حسابى زندانى شده و قادر نیست حتى مسافت كوتاهى رانندگى كند و هرجا كه مى رود باید بالش مخصوصش را همراه داشته باشد.
«میلن فالو» اهل و ساكن فرانسه نیز در این درد با «ریكوف» شریك است. وى كه اكنون 60 سال دارد و زمانى معلم هنر بود در سال 1995 دچار آرتریت روماتوئید شد. هر بار كه او پاها، زانوان ، دست ها و حتى سرش را حركت مى دهد دردى در بدنش مى پیچد. «در10 سال گذشته حتى یك لحظه بدون درد برایم نگذشته است.» داروها كمك مى كنند ولى درد دارد تمام زندگى اش را از وى مى گیرد. وى مى گوید: «تمام انرژى تان را باید براى مقابله با این درد جانكاه متمركز كنید و حواستان باشد كه دچار افسردگى نشوید.»
فالو كه نقاش قابلى است خود را با هنر سرگرم مى كند - خودش مى گوید: «زهرم را در نقاشى هایم مى ریزم.» - و قصه هاى مصور براى نوه هایش. ریكوف وقتى كه سرانجام به این نتیجه رسید كه پزشكان قادر به علاج قطعى اش نیستند، سعی کرد یاد بگیرد كه چگونه با عضلات شكم نفس هاى عمیق بكشد. این مهارت هاى كاستن از درد موجب شدند كه او بتواند اندكى از دوز مرفین خویش بكاهد ولى وی به خوبى مى دانست كه بدون دارو كار زیادى از پیش نمى رود و مهمترین دارویى كه در اختیار داشت «ویوكس» بود. این دارو هر زمان كه او مى خواست مى توانست دردش را از بین ببرد. تابستان گذشته هنگامى كه متوجه شد تولید كننده ویوكس آن را از بازار جمع كرده خیلى ناراحت شد. «تجربه به من نشان داده بود كه هروقت نسخه ام تمام مى شد درد جانكاهى به سراغم مى آمد. به همین دلیل از این خبر افسرده و دلتنگ شدم.»
علت درد مزمن چیست؟
پیش از آن كه به درمان درد بپردازیم، لازم است بدانید چگونه و چرا بدان مبتلا شدیم. اگرچه درد بسیار آزار دهنده است ولى نقش با ارزشى در سلامتى ما دارد؛ و پزشكان آن را جزء سیستم هشدار دهنده بدن تلقى مى كنند. هنگامى كه پوست، غضروف، عضله یا هر بافت دیگرى دچار آسیب مى شود اعصاب محیطى در ناحیه علائمى به طناب نخاعى و مغز صادر مى كنند كه به دردى سوزان تعبیر مى گردد. نتیجه نهایى معمولاً به صورت انجام واكنشى فورى در طناب نخاعى حاصل مى شود. شما دست تان را از بخارى برمى دارید، وزن تان را از پاى آسیب دیده برمى گیرید یا مى نشینید، تمام علائم در نهایت روانه مغز مى شوند و اینجاست كه افكار «عجب دردى!» ، احساسات (اشك آه و زارى)، خاطرات و ردیف پیچیده اى از واكنش هاى بیوشیمیایى با هدف حفاظت از بدنتان در مقابل آسیب بیشتر با یكدیگر گره مى خورد.
لیكن در درد مزمن، این هشدار همچنان ادامه پیدا مى كند، بدون آنكه واقعاً سودى براى فرد داشته باشد؛ این که چه زمان درازى از واقعه گذشته و دورى كردن از عامل آسیب رسان عملاً بى معناست. اخیراً پژوهشگران دریافته اند كه خود این احساس درد مداوم و طولانى آسیب زننده است. به گفته دكتر «شون مكى» مدیر پژوهش ها در مركز اداره درد دانشگاه استانفورد: «درد، سیم كشى سیستم عصبى را دگرگون مى سازد. هر وقت كه دردى را احساس مى كنیم تغییراتى رخ مى دهند كه موجب مى شوند شدت تجربه دردناك چندین برابر شود.» به همین دلیل است كه این سنت ریشه دار كه «درد شدید را تحمل كنید و كارى به كارش نداشته باشید.» اشتباه است.
درمان درست
پزشكان در كلینیك هاى بسیار تخصصى درمان درد به انواع و اقسام درمان ها مى پردازند، برنامه اى را در پیش مى گیرند كه ویژه هر فرد طراحى شده است. چهار عنصر چنین برنامه هایى عبارت اند از دارو، درمان هاى تزریقى (مثل مسدود كننده هاى انتقال با تزریق در فضاى اطراف نخاع)، درمان فیزیكى و ورزش و تكنیك هاى رفتارى شامل آموزش نحوه شل كردن عضلات، بازخورد زیستى و روان درمانى. در پاره اى از موارد، جراحى - مثل كاشتن ابزار تحریك عصبى در طناب نخاعى- نیز مى تواند كمك كننده باشد. دكتر آلن گوردون، مدیر «مركز اداره درد واسر» در تورنتو مى گوید: «من از یک دارو استفاده مى كنم و شما ازدارویی دیگر. ولى راه هاى بسیارى براى درمان درد مزمن وجود دارد كه نیاز به استفاده از دارو نیست؛ باید به كلیت فرد نگاه كنید. رویكرد چند جانبه و با كمك گرفتن از تخصص هاى گوناگون تنها پاسخ به این مشكل است.» گوردون اشاره مى كند كه بیمارى كه یاد مى گیرد با تنفس یا بازخورد زیستى از درد بكاهد، اغلب مى تواند بدبختى اش را با دوزهاى كمتر داروها یا فاصله انداختن بین آنها كنترل كند و بدین ترتیب از اثرات جانبى نامطلوب آنها جان به در برد.
این موضوع در مورد بیل هایلند متخصص بازنشسته برق از كالیفرنیا كه دو سال است با دردى كشنده در شانه ها دست و پنجه نرم مى كند، صادق است. داروها كمكى نكردند تا این كه وى به یك روان شناس درد به نام اینجلا سیمرنگ در «مركز اداره درد» در دانشگاه كالیفرنیا مراجعه نمود. سیمرنگ تكنیك هایى چون ورزش هایى براى شل كردن عضلات، مهارت هاى تنفسى، خیال پردازى هاى هدایت شده (با تمركز بر تصاویر دلپذیر ذهنى) و تكنیك هاى پراكندگى حواس به وى آموخت. هایلند 83 ساله به سرعت در تنفس شكمى استاد شد. یک بار وى هنگامى كه در شاهراه ساكرامنتو مشغول رانندگى بود و درد شدیدى به شانه هایش تیر كشید، از این مهارت ها استفاده كرد. او به خاطر مى آورد: «همین كه آن را احساس كردم، از بینى ام هوا به داخل ریه هایم كشیدم و از دهان بیرون دادم بدون آن كه قفسه سینه ام را حركت دهم این كار را سه یا چهار بار انجام دادم و ناگهان احساس كردم كه دردم خود به خود رفع شد.»
نقش داروها
بیشتر بیماران دچار درد مزمن، حتى در صورت استفاده از بهترین تكنیك هاى غیر دارویى، باز هم نیاز به دارو خواهند داشت. برخى پزشكان عمومى عادت دارند از مسكن هاى معمولى استفاده كنند. - كارى كه بالاخره بازار مسكن ها با كاركرد ضد COX-2 را رونق بخشید- ولى متخصصان درد سعى مى كنند دارویى كه تجویز مى كنند كاملاً مناسب نوع درد، خطراتى كه بیمار را تهدید مى كند، و حتى مناسب شخصیت وى باشد. به قول پالمر: «ترجیح روانى این یا آن دارو توسط بیمار شاید مهمتر از خود آن دارو باشد.» پالمر مواردى را به خاطر مى آورد كه بیمار، دارویى را انتخاب كرده كه به مراتب از داروى مورد نظر وى ضعیف تر بود. ولى تأثیر آن بر وى بیشتر از حد انتظار بود. اگرچه برخى داروها كه خطر اعتیاد براى بیمار را به دنبال دارند، مورد بى مهرى پزشكان هستند ولى به گفته پالمر این دارو براى افراد سالخورده كه تحمل عوارض جانبى ضد التهابى ها را ندارند، مناسبند؛ جوانان زودتر به این داروها وابسته مى شوند، لذا در مورد آنها بهتر است از این داروها استفاده نكنیم. داروهاى مذكور داراى آثار زیان بار كبد یا قلب و عروق نیستند و تنها مشكلى كه ممكن است در افراد سالخورده ایجاد كنند یبوست است كه به آسانى قابل رفع است. از سوى دیگر داروهاى COX-2 در افراد سالم، ایمن تر و كم خطرتر از افراد مسن هستند. مشكل عمده از نظر پالمر این است كه پزشكان، بیماران دچار درد را از 18 سالگى تا 80 سالگى به طور یكسان درمان مى كنند.
چرا پزشكان این گونه عمل نمى كنند
با این همه این روش ها در معدودی از کشورهای جهان به اجرا در آمده و حتی در آمریکا و انگلستان نیز پزشكان قادر به راضى كردن بیماران كه امروزه دیگر تسكین درد را حق انسانى خویش مى دانند، نیستند. تشخیص و درمان بسیارى از چیزهایى كه پزشكان آموخته اند، مثل تشخیص سرطان ها، گهگاه لازم مى شوند ولى درد مزمن عارضه اى است كه پزشكان همواره و همه روزه با آن مواجه اند. بنابراین باید کوشش شود که این خلاء در آموزش پزشكان در دانشكده هاى پزشكى به درستى پر شود.
TIME, 28MARCH, 2005
ترجمه: ع- فخریاسرى
مطالب مرتبط
کتاب های « متفرقه » در فروشگاه اینترنتی تبیان
