تبیان، دستیار زندگی
سوره ابراهیم هفتاد و دومین سوره است كه بعد از سوره نوح در مكّه نازل گردید، در ترتیب فعلى قرآن مجید سوره چهاردهم است، اگر ترتیب نزول حتمى باشد به نظر مى‏آید كه در سالهاى دهم و یازدهم بعثت نازل شده است. عدد آیات آن در قرائت كوفى پنجاه و دو، در قرائت شامى
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

قهرمان توحید ، ابراهیم بت شكن

(محتوای سوره ابراهیم)

بت شكن

سیماى سوره ابراهیم‏

سوره ابراهیم هفتاد و دومین سوره است كه بعد از سوره نوح در مكّه نازل گردید، در ترتیب فعلى قرآن مجید سوره چهاردهم است، اگر ترتیب نزول حتمى باشد به نظر مى‏آید كه در سالهاى دهم و یازدهم بعثت نازل شده است.

عدد آیات آن در قرائت كوفى پنجاه و دو، در قرائت شامى پنجاه و پنج در قرائت حجازى پنجاه و چهار و در قرائت بصرى پنجاه و یك است، از همه معتبر قرائت كوفى است كه توسط عاصم بن ابى النجود و ابو عبد الرحمن سلمى به حضرت امیر المؤمنین (علیه السّلام) مى‏رسد (مجمع البیان).

به نقل تفسیر خازن عدد كلمات این سوره داراى هشتصد و شصت و یک كلمه و سه هزار و چهارصد و سى و دو حرف مى‏باشد.

این سوره پنجاه و دو آیه دارد و در مكّه نازل شده است، البتّه آیه‏هاى 28 و 29، در مورد كشته‏شدگان بدر، در مدینه نازل شده است. در این سوره مطالبى درباره‏ى رسالت انبیا و موعظه‏ها و بشارت‏ها و دعاهاى حضرت ابراهیم (علیه السلام) مطرح شده است..

این سوره به دلیل بیان مطالبى درباره‏ى حضرت ابراهیم (علیه السلام) سوره «ابراهیم» نامیده شده و مانند سوره‏هاى قبلش یونس، هود، یوسف با «الر» آغاز شده است. اوّلین آیه‏ى این سوره‏ها درباره اوصاف قرآن است.

محتواى سوره‏

چنان كه از نام سوره پیدا است، قسمتى از آن درباره قهرمان توحید ابراهیم بت‏شكن (بخش نیایشهاى او) نازل گردیده است.

بخش دیگرى از این سوره اشاره به تاریخ انبیاى پیشین همچون نوح، موسى، و قوم عاد و ثمود، و درسهاى عبرتى كه در آنها نهفته است مى‏باشد.

مجموعه اینها بحثهاى فراوانى را كه در این سوره در زمینه موعظه و اندرز و بشارت و انذار نازل گردیده تكمیل مى‏نماید.

و همانگونه كه در غالب سوره‏هاى مكى مى‏خوانیم قسمت قابل ملاحظه‏اى نیز بحث از مبدأ و معاد  است، كه با راسخ شدن ایمان به آنها در قلب انسان، روح و جان و سپس گفتار و كردار او، نور و روشنایى دیگرى پیدا مى‏كند و در مسیر حق و اللَّه قرار مى‏گیرد.

سنّت خداوند بر آن است كه شكر را وسیله‏ى ازدیاد نعمت قرار داده و این سنّت را قاطعانه اعلام كرده است. «تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ»

علّامه طباطبایى می گوید: بحث در این سوره به مقتضاى سه صفت است:

یگانگى خدا، عزیز و حمید بودن او در افعال. به همین دلیل باید از عزّت و قدرت مطلقه خداوند متعال ترسید و او را شكر گفت و به وعده‏اش اعتماد كرد و از آیات ربوبیّت او پند گرفت. این آیات احساس فطرى ما را بر مى‏انگیزد كه شكر منعم را به جا بیاوریم و بدانیم كه ابراز شكر همانا شناخت منعم و تسلیم شدن به او و عمل به اهداف ارزشمند نعمتهاست.

خلاصه این سوره مجموعه‏اى است از بیان اعتقادات و اندرزها و موعظه‏ها و سرگذشتهاى عبرت‏انگیز اقوام پیشین و بیان هدف رسالت پیامبران و نزول كتب آسمانى.

فضیلت این سوره‏

از پیامبر اكرم (ص) نقل شده است كه فرمود:

«من قرء سورة ابراهیم و الحجر اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من عبد الاصنام و بعدد من لم یعبدها»: كسى كه سوره ابراهیم و حجر را بخواند، خداوند به تعداد هر یك از آنها كه بت مى‏پرستیدند و آنها كه بت نمى‏پرستیدند، ده حسنه به او مى‏بخشد. (مجمع البیان و نور الثقلین در آغاز این سوره)

بركت

و نیز از امام حسین (ع) روایت است كه فرمودند : «هر كه سوره‏هاى ابراهیم و حجر را در هر دو ركعت نماز در هر روز جمعه بخواند، از فقر و دیوانگى و بلا مصون مى‏ماند».

این فضیلتها براى تشویق مردم به خواندن قرآن است و بدون شک اگر كسى این سوره‏ها را با اخلاص و تدبّر و به قصد عمل به قرآن بخواند، مستحق هر نوع اجر و پاداشى است.

شكر: قلبی ، زبانی ، عملی

«وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»  (7)

و (نیز به یادآور) هنگامى كه پروردگارتان اعلام فرمود: همانا اگر شكر كنید، قطعاً (نعمت‏هاى) شما را مى‏افزایم، و اگر كفران كنید البتّه عذاب من سخت است.

این آیه، مهم‏ترین و صریح‏ترین آیه قرآن در مورد شكر نعمت و یا كفران آن است، كه بعد از آیه‏ى مربوط به نعمت آزادى و تشكیل حكومت الهى، به رهبرى حضرت موسى مطرح شده است و این، رمز آن است كه حكومت الهى و رهبر آسمانى مهم‏ترین نعمت‏هاست، و اگر شكرگزارى نشود خداوند مردم ناسپاس را به عذاب شدیدى گرفتار مى‏كند.

شكر نعمت مراحلى دارد:

الف: شكر قلبى، كه انسان همه‏ى نعمت‏ها را از خداوند بداند.

ب: شكر زبانى، نظیر گفتن «الحمد لله».

ج: شكر عملى، كه با انجام عبادات و صرف كردن عمر و اموال در مسیر رضاى خدا و خدمت به مردم به دست مى‏آید.

كیفر كفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نیست، بلكه حتّى گاهى نعمت سلب نمى‏شود ولى به صورت نقمت و استدراج در مى‏آید تا شخص، كم‏كم سقوط كند.

امام صادق (علیه السلام) فرمود: شكر نعمت، دورى از گناه است. و نیز فرمود: شكر آن است كه انسان نعمت را از خدا بداند (نه از زیركى و علم و عقل و تلاش خود یا دیگران) و به آنچه خدا به او داده راضى باشد و نعمت‏هاى الهى را وسیله‏ى گناه قرار ندهد، شكر واقعى آن است كه انسان نعمت خدا را در مسیر خدا قرار دهد.(تفسیر نمونه)

شكر در برابر نعمت‏هاى الهى بسیار ناچیز و غیر قابل ذكر است، به قول سعدى:

بنده همان به كه ز تقصیر خویش             عذر به درگاه خدا آورد

         ور نه سزاوار خداوندیش                       كس نتواند كه بجا آورد

در حدیث مى‏خوانیم كه خداوند به موسى وحى كرد: حقّ شكر مرا بجا آور. موسى گفت: این كار امكان ندارد، زیرا هر كلمه‏ى شكر نیز شكر دیگرى لازم دارد. وحى آمد: همین اقرار تو و این كه مى‏دانى هر چه هست از من است، بهترین شكر من است.(تفسیر نمونه)

به گفته‏ى روایات، كسى كه از مردم تشكر نكند از خدا نیز تشكر نكرده است. «من لم یشكر المنعم من المخلوقین لم یشكر الله».(بحار، ج 71، ص 44)

اگر نعمت خدا را در مسیر غیر حقّ مصرف كنیم، كفران نعمت و زمینه كفر است. «لَئِنْ كَفَرْتُمْ»، «بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْراً» (ابراهیم، 28) كسانى كه نعمت خدا را به كفر تبدیل كردند.

پیام‏های آیه:

1ـ سنّت خداوند بر آن است كه شكر را وسیله‏ى ازدیاد نعمت قرار داده و این سنّت را قاطعانه اعلام كرده است. «تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ»

شكر نعمت نعمتت افزون كند             كفر نعمت از كفت بیرون كند.

2ـ خدا براى تربیت ما، شكر را لازم كرد نه آنكه خود محتاج شكر باشد. «رَبُّكُمْ»

3ـ با شكر، نه تنها نعمت‏هاى خداوند بر ما زیاد مى‏شود، بلكه خود ما نیز رشد پیدا مى‏كنیم، زیاد مى‏شویم و بالا مى‏رویم. «لَأَزِیدَنَّكُمْ»

4ـ كیفر كفران نعمت، تنها گرفتن نعمت نیست، بلكه حتّى گاهى نعمت سلب نمى‏شود ولى به صورت نقمت و استدراج در مى‏آید تا شخص، كم‏كم سقوط كند. «لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ»

نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان


منابع:

1- تفسیر نور ج 6

2- تفسیر نمونه ج 10

3- تفسیر احسن الحدیث ج 5

4- تفسیر هدایت ج5

5- تفسیر كوثر ج 5