گفت‌وگو با نخبه جشنواره جوان خوارزمی

دغدغه طراحی فونت فارسی در کشور وجود ندارد

"مجتبی دلخوشیان" متولد 1360 در رشته کامپیوتر تا مقطع کارشناسی و رشته گرافیک را تا کارشناسی ارشد خوانده است. دلخوشیان با طرح "بررسی ساختاری معماری(گرافیکی) حروف منفصل فارسی و یافتن قواعد طراحی حروف" موفق شده است رتبه اول کاربردی را در گروه هنر و معماری "یازدهمین جشنواره جوان خوارزمی" کسب کند.

این نخبه جوان در حال حاضر مشغول به تدریس در دانشگاه است و اعتقاد دارد از این راه بهتر می‌تواند آنچه را خود آموخته است به دیگران یاد دهد.

درباره طرحتان توضیح دهید و بگویید چرا این موضوع را برای تحقیق انتخاب کردید؟

تحقیق بر روی طراحی حروف بود. طراحی حروف تقریبا سخت‌ترین پروژه برای یک گرافیست است. ما حدود 10 هزار دانشجو و فارغ التحصیل گرافیک داریم و پنجاه سال از عمر گرافیک ایران نیز می‌گذرد. اما در نهایت به آن خروجی فونتی که باید، نرسیده‌ایم و این فاجعه است. چراکه در کل 300 نوع فونت فارسی از لحاظ کمی داریم اما از نظر کیفی تنها 4 فونت هستند که این هر چهارتا را هم خارجی‌ها برای ما طراحی کردند. طراحی فونت زبان فارسی که متعلق به ما است و ما با آن صحبت می‌کنیم و می‌نویسیم.

همین باعث شد که حدود سه سال روی این پروژه طراحی حروف فارسی که برای پایانامه دانشگاه ارشدم بوده کار کردم. بیشتر تحقیق تحلیل‌هایی بود که خودم به آن رسیده‌ام. چراکه ما کمبود منابع توضیح  فونت فارسی داریم و تعداد مقالاتی که در این‌باره باشد و پایان نامه‌هایی که غیر از تاریخچه کار دیگری انجام داده باشند انگشت شمار هستند.

درباره معماری حروف کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟!

شما وقتی وارد خانه‌ای می‌شوید، تمام در و پنجره‌ها قابل اندازه‌گیری است و می‌دانید که به اندازه مساحت اتاق و دیوارها باید نور داشته باشید، مساحت اتاق برابر است با تعداد ورودی و ... اگر ساختمانی اصولی ساخته شده باشد این نسبت‌ها و هم‌خوانی‌ها رعایت شده. در حروف فارسی هم به همین شکل است. حروف فارسی که منشاء در مشرق زمین دارد و شعر فارسی که چقدر پررمز و راز است و چقدر ایرانی‌ها آدم‌های پیچیده‌ای هستند و در عین برخورد‌های ساده می‌توانند خیلی پیچیده باشند و با آدم‌هایی که در اروپا زندگی می‌کنند، متفاوت هستند. خط ما هم بسیار پیچیده و در مقابل خط لاتین که بسیار خط ساده است.  شما با چهار تا هندسه ساده می‌توانید خط لاتین را بنویسید اما طراحی حروف فارسی بسیار پیچیده است و اگر از دید ریاضی نگاه کنیم، می‌بینیم معادلات خیلی پیچیده‌ای لازم است تا بتوانیم حجم یک "ب" یا "ی" را اندازه‌گیری کنیم. حتی در دوران قاجار افرادی پیدا شدند که طی جریانی می‌گفتند ما باید خط و زبان‌مان را مانند ترک زبان‌ها به لاتین تغییر دهیم. فضای فرهنگی آن‌موقع طوری بود که اساتید فرهنگ هنر و به سمت تغییر زبان سوق پیدا کردند.  حتی الان هم ممکن است طرفدارانی داشته باشد.

...و شما روی این پیچیدگی کار کردید؟

معماری خط ما بسیار پیچیده است که از این پیچیدگی به بی‌نظمی رسیده است. کار من این بود؛ توانستم بعضی از قوائد هندسی و گرافیکی این زبان را پیدا کنم.  قلم‌های گذشته را با قلم‌های جدید مقایسه کردم تا به قوائدی برسم. هندسه خط ما پیچیده است و از طرف دیگر همه دانش‌هایمان از قرن 15 به این طرف از خارج آمد و علم از مغرب زمین به اینجا می‌آید. به همین دلیل ما آفت‌هایی مانند علوم انسانی داریم و این مشکل در هنر هم وجود دارد و کمتر به این مقوله توجه می‌شود که می‌خواهیم هنر را هم برای آدم‌های مشرق زمین  تولید کنیم. چون ما آدم‌های اهل پروش علم نیستیم برای همین بعد از پنجاه سال که تنها به طراحی فونت فکر می‌کنیم کشورهای مانند انگلیس، هلند و آلمان و عربستان دانشکده‌هایی برای طراحی حروف فارسی و عربی دارند اما در کشور خودمان نه تنها با آن نمی‌پردازیم بلکه آگاهی چندانی هم در این زمینه نداریم. قلم‌هایی که شما استفاده می‌کنند یا میترا یا زر یا لوتوس یا تاهما و خرمشهر است که هیچ‌کدام را ایرانی‌ها طراحی نکردند.

چرا این بی‌توجهی وجود دارد؟

طراحی حروف سخت و پیچیده است. برای همین طراحی فونت مهجور مانده و کسی به آن توجهی نمی‌کند. از طرفی هم تفکر اشتباهی در گرافیست‌ها وجود دارد. اینکه طراحی حروف را تنها طراحی شکل آن می‌دانند و بعد آدم‌های دیگری هستند که کامپیوتری فونت را بسازند. در صورتی که اینطور نیست. برای طراحی حروف آدم گرافیکی و کامپیوتری همزمان و با همکاری هم باید یک فونت را طراحی کنند. اما گاهی اعلام می‌شود که گرافیست‌های ما فونت طراحی کردند.

پس این فونت‌ها کجا می‌رود؟

افراد بیشتر با فونت‌ها بازی می‌کنند و آنچه هم طراحی می‌شود هیچ‌گاه وارد بازار نمی‌شود. شما می‌توانید از فونت‌هایی که اعلام شده طراحی شده‌اند، نام ببرید؟ آیا از آنها استفاده‌ می‌کنید؟  نمی‌خواهم ناامید صحبت کنم تنها راهکاری که یافتم آموزش است. روزها کار می‌کنم و شب‌ها پروژه‌های دیگر را انجام می‌دهم. دانشگاه هم فقط طراحی فونت درس می‌دهم درحالی که می‌توانم خیلی از رشته‌های گرافیکی را تدریس کنم اما خودم علاقه‌ای ندارم.

پس به نظر شما در کشور دغدغه‌ای برای طراحی فونت نداریم!

در طراحی فونت حدود پانصد سال عقب هستیم. موقعی که تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی می‌خواست شروع به کار کند و قبل از اینکه بدانم چنین شبکه‌ای هست خبر داشتم یک طراح برای آن فونت طراحی می‌کند! آیا در این فاصله زمانی ما این دغدغه را در طراحی فونت داشتیم یا نه. آیا شما فونتی به اسم برنا دارید و مدیران شما این تفکر را دارند که فونتی به اسم برنا برای خبرگزاری‌شان نیاز دارند و می‌دانند این فونت چقدر می‌تواند به شما هویت دهد. در هیچ‌جا چنین دغدغه‌ای وجود ندارد که اگر باشد به دنبال حل مشکل می‌رویم. ما مشکل مالی در این قضیه نداریم و مشکل از تفکر است.

خبرگزاری برنا/ لیلا باقری

گروه هنری تبیان/ سیما مهاجری