تبیان، دستیار زندگی
در هر دولتی سهم اصلی درآمد های دولت را مالیات تشکیل میدهد. اما در اقتصاد ایران به علت اتکا به درآمد های نفتی سهم مالیات
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

داروی تلخ یا مالیات شیرین؟

مالیات بر ارزش افزوده

بخش اقتصاد- در هر دولتی سهم اصلی درآمد های دولت را مالیات تشکیل میدهد. اما در اقتصاد ایران به علت اتکا به درآمد های نفتی سهم مالیات در تامین درآمد به نسبت سایر کشورها  بسیار پایین است. یکی از انواع مالیات که مدتی است زمزمه های اجرای آن شنیده میشود مالیات بر ارزش افزوده است و از آن جهت مهم است که می تواند به شفافیت بازار و ایجاد اطلاعات درباره مراحل مختلف تولید بینجامد. و از این جهت مورد توجه همه دولتها قرار دارد.

تاخیر دوساله در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده از یک سو و ضعف اطلاع رسانی از سوی دیگر باعث شکل ‌گیری سوء تفاهم سنگینی بین مردم و دولت بر سر اجرای مترقی ‌ترین قانون مالیاتی در کشور شد تا آنجا که واکنش برخی از فعالان اقتصادی به‌ ویژه صنف طلا و جواهر و آهن‌ فروشان را پس از گذشت 2 سال به ارمغان آورد.

علی عسکری، رئیس سازمان امور مالیاتی درباره مالیات بر ارزش افزوده در مصاحبه با همشهری چنین می گوید:

"اصلا هیچ دلیل منطقی برای اینگونه اقدامات وجود ندارد و از اول هم اشتباه کردند که به اعتصاب و تعطیلی روی آوردند. هم مجلس و دولت و هم خودشان اذعان دارند که کارشان اشتباه بود تا آنجا که اطلاعیه دادند هرکس واحد صنفی‌‌اش را ببندد پروانه‌‌اش را باطل خواهند کرد. از این لحاظ می‌گویم اینکه صنفی یا طیفی به خاطر مالیات برود اعتصاب کند، رسم پذیرفته شده‌ای نیست و تخلف از قانون است."

درخصوص مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل ونقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی مورد محاسبه قرار می ‌گیرد.

به عبارتی مسئله بد فهمی طرح مالیات بر ارزش افزوده است و نه نامناسب بودن آن. این سوءتفاهم دست‌ کم نشان داد که اجرای طرح‌ های بزرگ و تجویز داروهای تلخ برای اقتصاد بیمار ایران نیازمند راهبردی کلان و برنامه‌ای شفاف است تا با زدودن تیرگی‌های موجود در اذهان عمومی باعث همراهی افکار عمومی با دولت در اجرای قانون شود. راستی قانون مالیات بر ارزش افزوده چیست و اجرای آن چگونه خواهد بود؟ برای آشنایی با کم و کیف قانون مالیات بر ارزش افزوده، به کالبدشکافی قانون یادشده و بررسی مهم‌ ترین محورهای آن پرداخته ‌ایم.

قانون مالیات بر ارزش افزوده که قرار است 5 سال به‌ طور آزمایشی اجرا شود تا کاستی‌های آن آشکار و موانع احتمالی‌‌اش شناسایی و برداشته شود، ناظر بر کاستن از هزینه‌های مالی تولید و افزودن بر هزینه‌های مصرف از یک سو و شفاف ‌سازی‌ فرایند عرضه کالا و خدمات از سوی دیگر است و به بیان دیگر دولت به جای مالیات بر تولید، از مصرف مالیات می ‌گیرد و تفاوت ایجاد شده بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل‌ شده در یک دوره معین مشمول مالیات بر ارزش افزوده خواهد شد.

مالیات

نمای کلی از مالیات شیرین

برخلاف تصور و ذهنیت حاکم بر بخشی از افکار عمومی، از مالیات بر ارزش افزوده به ‌عنوان مالیات شیرین یاد می ‌شود هرچند در گام‌های نخست اجرای قانون تلخی‌ها و ناهمواری‌های زیادی به همراه خواهد داشت و منظور از عرضه کالا و خدمات، انتقال کالا و خدمات از طریق هر نوع معامله خواهد بود و در فرایند خرید و فروش کالاها و خدمات مالیات بر ارزش افزوده اخذ خواهد شد. یکی از ابتدایی‌ ترین پرسش‌ها این است که مالیات یاد شده در کدام مرحله از انجام معامله گرفته می ‌شود. قانون می‌گوید: در مورد عرضه یا فروش کالا، تاریخ صورت‌حساب، تاریخ تحویل کالا یا تاریخ تحقق معامله کالا و در مورد معاملات، تاریخ نقل و انتقال و معاوضه و در مورد ارائه خدمات، تاریخ صورت‌حساب یا تاریخ ارائه خدمت (هرکدام که مقدم باشد حسب مورد) ملاک محاسبه مالیات بر ارزش افزوده است. البته اگر فروشندگان از دستگاه‌های فروش استفاده کنند تاریخ ثبت معامله در ماشین فروش ملاک خواهد بود و درخصوص کالاهای وارداتی درتاریخ ترخیص کالا از گمرک مالیات گرفته می‌شود.

قانون مالیات بر ارزش افزوده  قرار است 5 سال به‌ طور آزمایشی اجرا شود تا کاستی‌های آن آشکار و موانع احتمالی‌‌اش شناسایی و برداشته شود،

کالاهایی که از پرداخت مالیات معاف هستند

اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده ممکن است این سوال را ایجاد کند که آیا همه کالاها و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده می‌ شوند؟ قانون می ‌گوید: نه! دست‌ کم اینکه 13 گروه مشخص از کالاها و خدمات تعیین شده از شمول مالیات یادشده معاف هستند. براین اساس خریداران کالاها باید دقت کنند که محصولات کشاورزی فرآوری نشده، دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان، انواع کود، سم، بذر و نهال، آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیرخشک مخصوص تغذیه کودکان، انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توانبخشی و حمایتی و فرش دستباف مالیات بر ارزش افزوده ندارد.

همچنین کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات، کالاهای اهدایی به ‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی و حوزه‌های علمیه، کالاهای همراه مسافران به خارج یا از خارج به داخل کشور، اموال غیرمنقول نظیر زمین، خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها و مؤسسات اعتباری و نظایر آن، خدمات حمل ‌ونقل عمومی و مسافری درون و برون شهری، انواع خدمات پژوهشی و آموزشی و خوراک دام و طیور، رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها، اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی و صادرات کالا و خدمت به خارج از کشور از طریق مبادی خروجی رسمی از دایره شمول مالیات بر ارزش افزوده خارج است.

رئیس سازمان امور مالیاتی در این باره می گوید:

"در قانون، معافیت‌ها معلوم شده است؛ یعنی اشخاصی که براساس قانون نباید مالیات بر ارزش افزوده بدهند یا کالاهایی که مشمول این قانون نمی‌شوند، مشخص و کاملا روشن است و فراتر از آن، ما از هر شخص و هر کالایی مالیات خواهیم گرفت. براساس قانون، صاحبان فعالیت‌های اقتصادی، به نمایندگی از دولت متولی دریافت مالیات بر ارزش افزوده هستند و مالیات گرفته شده را از طریق خزانه به دولت پرداخت می‌کنند. از این لحاظ ما فراتر از قانون هیچ تبعیضی برای اشخاص خاص یا کالای خاص قائل نیستیم."

درصد

1.5 درصد مالیات و نحوه محاسبه

مسئله مهم دیگر که همه باید نسبت به آن آشنا باشند نرخ مالیات بر ارزش افزوده هر کالا و نحوه محاسبه آن خواهد بود به‌ گونه‌ای که با تصویب و اجرای این قانون، در هنگام ‌خرید و فروش کالا یا ارائه و دریافت خدمات 1.5درصد به‌عنوان مالیات بر ارزش افزوده و  1.5 درصد عوارض گرفته خواهد شد و مأخذ محاسبه مالیات، بهای کالا یا خدمت مندرج درصورت ‌حساب خواهد بود. در مواردی که صورتحساب موجود نباشد یا از ارائه آن خودداری شود یا به موجب اسناد و مدارک مثبته احراز شود که ارزش مندرج در آنها واقعی نیست، مأخذ محاسبه مالیات بهای روز کالا یا خدمت به تاریخ روز تعلق مالیات خواهد بود.البته تخفیف‌های اعطایی به خریداران مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی ‌شود چنانچه قبلا توسط عرضه‌کننده کالا یا خدمت مالیات پرداخت شده باشد دیگر مالیاتی اضافه‌ تر دریافت نخواهد شد.

درخصوص مأخذ محاسبه مالیات واردات کالا، ارزش گمرکی کالا (قیمت خرید، هزینه حمل ونقل و حق بیمه) به علاوه حقوق ورودی (حقوق گمرکی و سود بازرگانی) مندرج در اوراق گمرکی مورد محاسبه قرار می ‌گیرد. برابر قانون نرخ مالیات بر ارزش افزوده، 1.5 درصد است اما این نرخ برای برخی کالاها متفاوت است به‌ گونه‌ای که نرخ مالیات بر ارزش افزوده انواع سیگار و محصولات دخانی دوازده درصد و انواع بنزین و سوخت هواپیما 20 درصد خواهد بود و مالیات‌هایی که افراد در موقع خرید کالا یا خدمت برای فعالیت‌های اقتصادی خود به استناد صورت‌ حساب‌های صادره پرداخت کرده‌اند، حسب مورد از مالیات‌های وصول شده توسط آنها کسر یا به آنها مسترد و ماشین ‌آلات و تجهیزات خطوط تولید نیز از جمله کالای مورد استفاده برای فعالیت‌های اقتصادی محسوب می‌ شود. همچنین درصورتی که افراد در هر دوره، مالیاتی اضافه پرداخته باشند، مالیات اضافه پرداخت شده به حساب مالیات دوره‌های بعد آنها منظور و درصورت تقاضای آنها، اضافه مالیات پرداخت شده برگشت داده خواهد شد.

مالیات بر ارزش افزوده ناظر بر کاستن از هزینه‌های مالی تولید و افزودن بر هزینه‌های مصرف از یک سو و شفاف ‌سازی‌ فرایند عرضه کالا و خدمات از سوی دیگر است

کالاهای مشمول مالیات بر ارزش افزوده که خارج از چرخه قانونی عرضه شود، افزون بر جرایم تعیین شده در این قانون، کالای قاچاق محسوب و مشمول جرایم کالای قاچاق خواهد شد. قانون مالیات بر ارزش افزوده به صراحت تأکید دارد اگر مؤدیان مالیاتی در مهلت مقرر ثبت نام نکنند معادل 75درصد مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی باید جریمه بدهند و درصورت صادرنکردن صورت‌حساب، معادل یک برابر، درج نکردن صحیح قیمت درصورت‌حساب معادل یک برابر مابه‌التفاوت، عدم‌ درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده معادل 25 درصد، عدم‌تسلیم اظهارنامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل 50 درصد و عدم‌ ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک حسب مورد معادل 25درصد مالیات تعیین شده باید جریمه را متحمل شوند و تأخیر در پرداخت مالیـات هم جریمه‌ای به میزان 2 درصد درماه را به همراه دارد.

آن چه از همین توضیحات اندک بر می آید این است که فرآیند دریافت و مصادیق مالیات بر ارزش افزوده کاملا مشخص و کارشناسی شده است و اجرای این طرح اگر به درستی صورت بگیرد کمک زیادی به شفافیت بازار و کامل شدن اطلاعات خواهد کرد.البته این به این معنی نیست که همه چیز تنها متوجه پرداخت کنندگان مالیات باشد. از دولت به عنوان بازوی اجرایی این طرح انتظار میرود که توجه لازم را به نحوه اجرای این طرح مبذول دارد و در کنار ظاهر درست محتوای خوبی برای آن ایجاد کند. امید است که شاهد جدیت دولت و همکاری اصناف برای تداوم اجرای این طرح باشیم

نهادهای خاص و اجرای طرح

عسکری هم چنین درباره اخذ مالیات از نهادهای مختلف اضافه می کند که " ما حتی از دفتر مقام معظم رهبری سؤال کردیم که برای فعالیت‌های اقتصادی نهادهایی که زیر نظر مقام معظم رهبری اداره می‌شوند و حتی نهادهای اقتصادی زیر نظر آستان مقدس حضرت امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) تکلیف چیست که دفتر پاسخ دادند آنها هم باید قانون را اجرا کنند و مالیات بدهند. چرا که زنجیره مالیات بر ارزش افزوده را نمی‌توان قطع کرد و نمی‌شود گفت چون این کالا را یک نهاد اقتصادی زیر نظر آستان قدس رضوی تولید کرده، مشمول مالیات نمی‌شود و همان کالا اگر تولید شرکت دیگری باشد، مشمول مالیات می‌شود. از این لحاظ دفترمقام معظم رهبری کاملا حمایت کردند و از قضا کسانی در دفتر که حمایت کردند،کسانی بودند که دستی در تدوین این قانون و اشراف کاملی روی آن داشتند .وقتی ما درخواست خود را مطرح کردیم با دیده باز برخورد کردند و پاسخ دادند فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی و آستان حضرت معصومه(س) هم مشمول قانون می‌شود."

همشهری

فرآوری: حمیدی فر