عقلانیت در کارکردهای دین

آيا دين کارکردي دارد؟ اگر دارد مثبت است يا منفي

نوشتاری از حجةالاسلام رفیعی پور

قسمت اول را اینجا بخوانید

پاسخ: ما بالوجدان در خود و بالشهود در ديگران آثار دين را مي‌بينيم و هيچ کس حتي مخالفان دين نيز در اثر داشتن آن شکّي ندارند. اما در مثبت يا منفي بودن آن آثار طيف متنوّعي از ديدگاه‌ها وجود دارد که به بخشي از آن اشاره مي‌شود:

از کسانی که نگرش منفی نسبت به دین دارند میتوان:

مارکس: دين افيون جامعه، ايدئولوژي کاذب و توجيه‌گرِ کاذبانة وضع موجود است.

نيچه: مشکل ما آن است که درغرب هنوز خدا نمرده است.

سکولارها: دين محدود به حوزة فردي آنهم در آخرت است و فايدة معتنابهي در جامعه ندارد.

ما (شيعيان): دين آثار مثبتِ بي شمار در دنيا و آخرت و فرد و اجتماع و غير آنها (مثل محيط زيست) دارد.

دلايل کارکرد داشتن دين و نيز مثبت بودن اين کارکردها را مي‌توان در سه عنوان خلاصه کرد:

دليل اوّل: وجدان و شهود

هر انسانِ متديّن يک دليل است. يعني اگر از او بپرسيم که آيا دين در شما اثر و فايده‌اي مثبت و خوب و سازنده داشته يا نه؟ مي‌گويد بله، داشته است چون او اين آثار و فوايد را در درون جان خويش شهود مي‌کند و مي‌بيند و بالوجدان آنها را درک مي‌کند. پس هر يک از ما به دليل وجدان و شهود در درون خود آثار مثبت و سازنده دين را مي‌يابيم. گرچه اين دليل براي همة انسانهاي روي کرة زمين وضوح ندارد و پذيرفتني نيست اما اين عدم پذيرش به خاطر آن است که بعضي از آنها مزة دين را نچشيده‌اند و يا آن را با باطل خلط کرده‌اند. به همين خاطر اثر مثبت و فايده‌اي از دين در درون خود مشاهده نمي‌کنند. به قول معروف «عدم الوجدان دليل بر عدم الوجود نيست».

دليل دوّم: علوم تجربي

در بسياري از علوم امروزي و نوين مخصوصاً پزشکي و روانشناسي، آزمايشاتي صورت پذيرفته است که اثر خوب و سازنده و مفيد دين، دينداري، عبادت، دعا و امثال آن را به اثبات رسانده است. اين اثرات خوب شامل تندرستي، احساس امنيّت، آرامش، مفيد بودن براي جامعه، کاهش آمار جنايات و فوايد ديگري است که دينداري موجب آنها مي‌شود و هر کدام خود بحثي مفصّل مي‌طلبد. يکي از مثالهاي واضح و اثبات شدة آن روحية ايثار و کاهش آمار تخلّفات و جرايم در ماه مبارک رمضان در ايران است که چون دينداري در اين ماه جلوه‌گر مي‌شود جرايم کم مي‌شود و ايثار بين مردم بيشتر مي‌شود و روحية انسانها لطيف‌تر مي‌شود.

دليل سوم: معجزه و وحي

معجزه و وحي روي هم رفته يک دليل ترکيبي را تشکيل مي‌دهند. معجزه ثابت مي‌کند که محتواي وحي صادق است و محتواي وحي به ما مي‌گويد که دين مفيدترين پديدة موجود و نردباني است که شما انسانها را به خدا مي‌رساند. چون صدق مدّعيات وحي قبلاً توسط معجزه ثابت شده است پس اين ادعاي وحي پذيرفتني است و بايد به عنوان يک مطلب متقن و ثابت شده به آن نگاه کرد.

مجموع اين دلايل ثابت مي‌کند که از ديدگاه ما دين هم اثر دارد و هم آن اثر مثبت است و بکله بسيار بسيار مثبت است که بيان کامل اين ادّعا در قسمتهاي بعدي بحث مي‌آيد.

این مطلب با موضوع  فصل سوّم: آيا دين در مورد کارکردهايش بديل دارد يا نه؟ادامه دارد