تبیان، دستیار زندگی
کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته‏اند ممکن است نگران سلامت و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می‏شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می‏شوند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کمکم کن تا گریه کنم

همه ما دیر یا زود با مرگ عزیزان‏مان مواجه می‏شویم. می‏دانیم مرگ، پدیده‏ای جهان شمول و غیرقابل انکار است ولی معمولاً از فکر کردن در باره آن اجتناب می‏کنیم و برای روبرو شدن با آن آمادگی لازم و کافی نداریم. از سویی دیگر فرهنگ ما در مواقع خاص همیشه حمایت کافی را فراهم نیاورده و اجازه سوگ طبیعی را به افراد نمی‏دهد. به بازمانده‏ای که عزیزش را در اثر سرطان از دست داده خیلی بیشتر توجه می‏شود تا کسی که نزدیک‏ترین فرد خانواه‏اش خودکشی کرده است. او در سوگ خویش تنها می‏ماند، کسی به صحبت‏های او گوش نمی‏‏دهد، ممکن است طرد شود، بدون آنکه دلیل واضحی وجود داشته باشد احساس شرم و گناه دارد و به تنهایی و خلوت خود می‏خزد. لذا باید به کودکان کمک کنیم تا صرف‏نظر از نوع مرگ و حادثه راحت گریه کنند، راحت حرف بزنند، سوال کنند و احساسات خود را بیرون بریزند؟

عزاداری کودکان

وقتی نتوان وقایع زندگی را بیان کرد و فهمید، و در عوض آنها را انکار نمود، فرآیند طبیعی مقابله با آنها را نیز نمی‏توان طی کرد. خودکشی، قتل، آزارهای جسمی و جنسی، خشونت، ایدزو از دست دادن‏های متعدد مثال‏های آشنایی هستند از موقعیت‏هایی که تبدیل به سوگ پیچیده می‏شوند، چرا که در این شرایط کودک قادر نیست آنچه را که رخ داده بیان کند، پیرامون آن صحبت یا سوال کند و احساسات و افکار درونی خود را بیرون بریزد. در چنین شرایطی کودک نمی‏تواند فرآیند سوگ طبیعی را بگذراند و در احساساتی دو گانه و تعارض آمیزگیر می‏کند.

عواملی که منجر به سوگ پیچیده می‏شوند:

1- مرگ ناگهانی و فاجعه‏آمیز:  این موارد شامل مرگ‏های ناشی از قتل، خودکشی، تصادفات کشنده، حملات تروریستی بیماری‏های کشنده ناگهانی، تیراندازی در مدرسه و.. می‏باشد.

2- مرگ همراه با برچسب‏های اجتماعی

احساس شرم و داغ خوردگی اجتماعی به طور شایع همراه با مرگ‏های ناشی از ایدز، خودکشی، و دیگر کشی دیده می‏شود. کودکان نیز همانند بزرگسالان در چنین مواقعی اغلب احساس شرم، خجالتی و ناراحتی دارند و نمی‏توانند راجع به واقعه‏ای که رخ داده راحت صحبت کنند.

3- از دست دادن‏های متعدد

وقتی کودک با مرگ و از دست دادن‏های مکرر و متعدد روبرو می‏شود، دچار ترس عمیق از تنهایی، ناتوانی و ترک شدن می‏گردد.

4- ارتباط تعارض دار قبلی با شخص از دست رفته

کودکی که توسط شخص محبوب زندگی خود مورد اذیت، آزار، غفلت، ترک و بی‏مهری قرار گرفته است، پس از مرگ وی احساسی دوگانه نسبت به او دارد. بخشی از احساس او ممکن است به صورت حالت تسکین یافتن، رهایی، آرامش یا حتی خوشحالی و بخشی دیگر احساس گناه، سرزنش خود، ترس یا افسردگی باشد.

5- فرآیند سوگ در والد بازمانده یا مراقبان کودک

در صورتی که والد بازمانده نتواند سوگواری کند یا نتواند احساس و درد کودک خویش را تشخیص دهد، نمی‏تواند الگو و مدل مناسبی برای فرزند خود باشد. در چنین شرایطی احساسات فرد و انکار در درون او خفه می‏شود.

کودکی که توسط شخص محبوب زندگی خود مورد اذیت، آزار، غفلت، ترک و بی‏مهری قرار گرفته است، پس از مرگ وی احساسی دوگانه نسبت به او دارد. بخشی از احساس او ممکن است به صورت حالت تسکین یافتن، رهایی، آرامش یا حتی خوشحالی و بخشی دیگر احساس گناه، سرزنش خود، ترس یا افسردگی باشد.

چگونه به کودکان با سوگ پیچیده کمک کنیم که همواره سوگ بخشی از زندگی ما بوده و خواهد بود. لازم است به این ادراک برسیم که در مورد تمامی مسائلی که سرفصل‏های‏شان را بسته‏ایم و سکوت اختیار کرده‏ایم اکنون باید آشکارا صحبت کنیم:

- از دست رفتن یک فرد، پدیده‏‏ای جدا از شکل مردن او است. اگر عزیز ما مرده است باید برای او سوگواری کنیم و احساسات خود را بیرون بریزیم.

- به زبانی ساده و مستقیم که راه هر گونه قضاوتی را ببندد خودکشی، قتل، ایدز، حملات خشونت‏بار، سوء رفتار، قلدری و تروریسم را برای کودکان توضیح دهیم.

موارد زیر در حل سوگ پیچیده به کودک کمک می‏کند

1- برای کودکان توضیح دهید.

به کودکی که عزیزش را در اثر خودکشی، قتل، ایدز و... از دست می‏دهد، هیچ توضیحی داده نمی‏شود. چه اتفاقی رخداده است؟ ایدز چیست؟ خودکشی چیست؟ وقتی بزرگ‏ترها آماده می‏شوند که حقیقت را بگویند، بچه‏ها نیز آماده هستند که بشنوند. گرچه احساس ترس و وحشتی که والدین را از گفتن حقیقت باز می‏دارد ممکن است به نظر آنان روشی محافظت کننده باشد. اما آزادی کودک را برای سوگواری محدود و مهار می‏کند. کودکان نیاز دارند حقیقت را بدانند و بزرگتر‏ها نیاز دارند کلمات و واژه‏های مناسبی را برای گفتن حقیقت پیدا کنند به طور مثال: در مورد خودکشی متناسب با سن کودک و چگونگی نظام شناختی او باید اینگونه توضیح داد که خودکشی زمانی صورت می‏گیرد که شخص روی بدن خود کاری انجام دهد تا بدنش فعالیت خود را متوقف کند. در مورد ایدز باید مشخصات بیماری، چگونگی انتقال و راه‏های درمان آن، پیدا شدن راه‏هایی که طول عمر فرد مبتلا را زیاد می‏کند و آینده آنان را شرح داد.

عزاداری کودکان
2- احساس طبیعی بودن را در کودک ایجاد کنید. کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته‏اند ممکن است نگران سلامت و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می‏شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می‏شوند. نگرانی دیگر کودکان ممکن است راجع به سلامتی افراد بازمانده باشد، بخصوص زمانی که از منزل دور می‏شوند. می‏توان این ترس را نیز با اجازه تلفن زدن به منزل در زمان‏های تعیین شده، تا حدودی زیادی کاهش داد.

3- راه‏هایی برای بروز نمادین یادبود و یادآوری شخص مرده پیدا و فراهم کنید.

می‏توان با استفاده از اشیا، وسایل، بازی‏ها و فعالیت‏های مختلف کودک را تشویق به برون فکنی نمادین احساسات و افکار خود کرد. برای کودکان کوچکتر بازی با شن بسیار حالتی آرامش دهنده دارد، و می‏توان از آن برای خلق یک داستان یا بازسازی مراسم و وقایع سوگواری استفاده نمود.

4- گشودن رویاها

نمی‏توانیم انتظار داشته باشیم کودکان احساسات خود را مستقیماً بیان کنند و بروز دهند،می‏توان به جای پرسش مستقیم از کودک که او را در وضعیت دفاعی قرار می‏دهد، به کمک عروسک‏ها، عکس‏ها و تصاویر او را در وضعیت سوم شخص قرار داد. استفاده از نقاشی و قصه‏گویی نیز راه‏هایی هستند که به وسیله آنها کودک احساسات تشخیص داده نشده خود را علنی می‏سازد . استفاده از داستان‏های خیالی و استفاده از قهرمان سوم شخص روش موثری است که می‏تواند آنها را تشویق به حرف زدن کند. بهتر است پایان داستان را به گونه‏ای ناتمام بگذاریم تا کودک بتواند حرف‏هایش را در غالب ادامه داستان بیان کند.

عزاداری کودکان

استفاده از فنون مجسم سازی:

روش مجسم سازی در واقع همان خیال پردازی هدایت شده است و به کودکان می‏آموزد که روش‏های درونی خود را برای مدارا با ترس‏ها، اضطراب‏ها، فاصله‏ها، کمبودها و نیستی‏ها پیدا کند. برای تسهیل کار کودک را تشویق می‏کنیم تا:

1- چشم‏هایش را ببندد

2- نفس‏های عمیق و آرام بکشد (سه چهار نفس عمیق مانند تنفس بوگا که برای ایجاد حالت آرامش مفید است).

3- سپس تصور کند که می‏توانیم در تخیلات و تصورات خود با هم به یک مسافرت کوچک برویم. این اطمینان را بدهید که هر زمان که کودک خواست می‏توانیم این سفر را متوقف کنیم. از او می‏پرسیم: چه می‏بینی؟ چه کسی با تو هست؟ چه رنگ‏هایی را در پیرامون خودت می‏بینی؟ هوا چطور است؟ چه بویی می‏آید؟ آیا شن و خاک را با پاهای خودت لمس می‏کند؟ آیا نسیم به صورتت می‏وزد؟ آیا آفتاب یا باران را به روی پوستت احساس می‏کنی؟ صدای پرندگان را می‏شنوی؟ و... باید مطمئن شدن که هر پنج حس کودک درگیر هستند.

4- اینک از او می‏خواهیم که چشم‏هایش را باز کند. او حتی می‏تواند راجع به مکانی که تصور کرده یک نقاشی بکشد، او می‏تواند هر زمانی که خواست مجدد به این مکان برگردد، هر زمانی که خودش انتخاب می‏کند.

5- گاه سکوت ما روش مفیدی برای کمک به کودکان در تایید احساسات آنان است.  ممکن است آنان تنها نیاز داشته باشند نوازش شوند و بشنوند که ما متاسفیم.

می‏توان با کمک کودک شجره‏نامه خانواده را رسم کرد و با علامت‏هایی ویژه‏، افرادی را که مرده‏اند از افراد زنده متمایز کرد. به این روش کودک می‏فهمد با اینکه افرادی را از دست داده ولی ترکیب از افراد حمایت کننده در پیرامون او وجود دارد که هنوز زنده‏اند و می‏توانند به او کمک کنند.

کودکانی که در معرض مرگ عزیزانشان قرار گرفته‏اند ممکن است نگران سلامت و مرگ خودشان باشند و فکر کنند که زندگی و سلامت آنان نیز به نحوی توسط یک بیماری کشنده تهدید می‏شود، در نتیجه روی علائم بدنی خود متمرکز می‏شوند. معمولا در چنین مواردی انجام معاینه توسط پزشک و اطمینان از جهت اینکه همه چیز خوب و میزان است، بسیار کمک کننده است.

مدیریت خشم کودکان

گاه در فرآیند سوگ، کودک نسبت به خود، شخص مرده، عامل مرگ، خدا، پزشکان، افراد کمک‏رسان، نیروهای انتظامی، دادگاه، قاضی و... احساس خشم دارد. می‏توان از روش‏های زیر برای مدیریت خشم در کودکان استفاده کرد:

- نقاشی کسی را که نسبت به او خشمگین است بکشد یا اسم او را بنویسد و داخل کیسه‏ای بگذارد، حال می‏تواند به این کیسه ضربه یا لگد بزند و خشم خود را نشان دهد.

- پاره کردن و خط خطی کردن کاغذ پاره‏ها و روزنامه‏های قدیمی.

- ضربه زدن و فشردن بالش یا کیسه بوکس.

- نوشتن یک نامه به کسی که نسبت به وی خشم دارد و هر چیزی که او را آرام می‏کند و سپس پاره کردن آن.

- فشردن خمیربازی.

- استفاده از دستگاه تلفنی که سیم آن قطع است تا کودک احساسات خشم آلود خود را به شخص مورد نظر بگوید.

- انجام فعالیت جسمانی برای کاهش شدت عصبانیت مانند: دویدن، ضربه‏زدن به توپ، حمام کردن، نوشیدن یک نوشیدنی و...

البته تمامی این روش ها می تواند در مواقع حاد انجام شود و بهتر است تخلیه خشم با روش های غیر مستقیم مثل بازی و تحرک صورت گیرد .

مشارکت دادن کودک در فعالیت‏های مربوط به رازهایش.

در مواجهه با مرگ‏های فاجعه‏آمیز کودک اسراری درون خود دارد که مگر با افراد خاص و در مواقع خاص آن را نمی‏گشاید. گاه این رازها کودک را می‏آزارد و این راز خود را به کسی نمی‏تواند در میان بگذارید، طبیعتاً کمکی نیز به وی نمی‏شود. با استفاده از روش‏های زیر می‏توانیم به کودک کمک کنیم تا راهی برای برون‏ریزی اسرار و احساساتش پیدا کند.

- می‏توانیم عروسکی با دهان باز به کودک بدهیم تا کودک رازهایش را در کاغذی نوشته و آن را داخل دهان عروسک بیندازد.

- راز خود را روی نوار کاست بگوید و ضبط کند، اگر خواست می‏تواند آن را همراه با کسی یا به تنهایی گوش دهد.

- نامه‏ای بنویسد به عزیز از دست رفته و احساسش را راجع به مرگ وی بنویسد (اطمینان حاصل کنید که کودک می‏داند نامه به دست شخص نخواهد رسید).

نازنین خسروی- ماهنامه کودک

تنظیم برای تبیان: کهتری

مقالات مرتبط

چون حوصله نداریم رشوه میدیم!

بچه ام این قدر پر توقع

دندانپزشکی منهای ترس

محبت افراطی یا عقلانیت؟

تنها در خانه

رموز مقابله با کودکان وابسته

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.