پروژه به عنوان روش آموزش 1

اشاره

مربیان از مدت ها پیش به نقش فعالیت عملی در یادگیری پی برده و بر «یادگیری از طریق انجام دادن» تأکید کرده اند. برخی از آن ها نقش تمرین در آموزش را مهم شمرده و برخی دیگر گام را فراتر نهاده و به استفاده از روش پروژه ای مبادرت ورزیده اند. روش پروژه ای را نیز به مانند سایر روش های آموزشی، متناسب با موقعیت می توان به کار گرفت. در این مقاله به تعریف، ضرورت و مراحل روش آموزش پروژه ای، و مزیت های آن پرداخته شده است.

ضرورت و مراحل این روش

سنت یادگیری از طریق پروژه، در آموزش و پرورش موضوع جدیدی نیست. حدود صد سال پیش، مربی بزرگی چون جان دیویی، بر نقش فعالیت های عملی، تجربه و مزیت های آموزش دانش آموز محور تأکید کرد. از آن زمان به بعد، معلمان متعددی برای غنی تر ساختن برنامه ی درسی و تقویت یادگیری دانش آموزان، فعالیت های مسئله ای و بین رشته ای متعددی را طراحی کرده و در کلاس های درس به اجرا گذاشته اند. اما در 30 سال گذشته، دو عامل مهم موجب تأکید مربیان بر استفاده از این روش شده است:

1. تحول نظریه های یادگیری: با گسترش پژوهش های روان شناختی و عصب شناختی، الگوهای آموزشی برگرفته از نظریه های رفتارگرایی، به تدریج جای خود را به نظریه های شناختی و ساختن گرا داده اند. براساس این نظریه ها، یادگیری فعالیتی اجتماعی است که در درون یک فرهنگ و اجتماع رخ می دهد و متأثر از تجارب قبلی یادگیرنده است و یادگیرنده برای رسیدن به دانش و راه حل های جدید، باید به جست و جو، مذاکره، تفسیر و خلق ایده بپردازد. در روش های آموزش منبعث از این نظریه ها، یادگیرنده فعال و سازنده ی معنی و دانش برای خویش است و معلم نقش حمایت کننده و حکم مربی کنار میدان را دارد.

2. تغییرات سریع اجتماعی:روند تحولات اجتماعی در گذشته آرام و کند بود و دانش آموزان می توانستند، آموخته های خود را بعد از چندین سال در اجتماع یا محل کار خود به کار گیرند. اما امروزه تحولات اجتماعی بسیار سریع تر شده‏اند و دانش آموزان برای موفقیت در این وضع جدید، به دانش و مهارت های دیگری نیاز دارند. امروزه کارفرمایان انتظار دارند که کارکنانشان، مهارت های لازم برای برنامه ریزی، مشارکت و قدرت برقراری ارتباط با دیگران را دارا باشند. جامعه نیز از شهروندان انتظار دارد، مسئولیت پذیر، آشنا به نقش و حقوق خود، و آگاه به وضعیت منطقه ای و جهانی باشند. آموزش به روش پروژه ای این امکان را برای دانش آموزان فراهم می سازد که به طور مداوم با محیط اجتماعی بیرون و سازمان ها در تعامل باشند و برای رسیدن به اهداف خود، به طور مستمر فعالیت های برنامه ریزی، مشارکت و تعامل با دیگران را تمرین کنند. البته این تمرین، فعالیتی واقعی است و مانند تمرین کلاسی، حالت تصنعی ندارد.

پروژه چیست؟

پروژه شامل یک یا چند مسئله و تکلیف پیچیده است که دانش آموزان از آغاز کار روی آن، درگیر فعالیت های طراحی، تصمیم گیری، حل مسئله، مشارکت و تحقیق می شوند، تا بتوانند آن تکلیف یا مسئله ی پیچیده را حل کنند. بر این اساس، روش پروژه روش آموزش نظام مندی است که از طریق فرایند پژوهشی گسترده حول پرسش های واقعی و پیچیده، دانش آموزان را برای رسیدن به نتایج یادگیری ترغیب می کند. در این روش، یادگیری از کیفیت بالایی برخوردار است. زیرا دانش آموزان را در حل مسائل جدید و پیچیده درگیر می سازد و مهارت های شناختی سطح بالای آنان، نظیر تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی را توسعه می دهد. روندها و فرایندهای اساسی زندگی، نظیر برنامه ریزی، تصمیم گیری، مشارکت و تعامل را به دانش آموزان یاد می دهد و یادگیری خودانگیخته و مستقل را ترغیب می کند.

پروژه های آموزشی دو نوع هستند: پروژه های خرد و کوتاه مدت، پروژه های کلان و درازمدت. پروژه های آموزشی خرد ممکن است در برگیرنده چندین مسئله یا بخشی از یک پروژه ی کلان و یا مرتبط با موضوع چند درس از یک کتاب درسی باشند. این گونه پروژه ها، هر چند از لحاظ تربیتی برای توسعه ی برخی از مهارت های عمومی اهمیت دارند، اما دستاوردهای آن ها برای حل برخی از مشکلات مورد توجه نیستند.

پروژه های کلان و درازمدت آموزشی، با مسائل متفاوت زندگی واقعی و مشکلات روزمره یا بنیادی مرتبط هستند. زمان زیادی برای اجرا و اتمام این گونه پروژه ها در اختیار دانش آموز و معلم قرار دارد. این گونه پروژه ها آثار تربیتی درازمدتی برای دانش آموزان دارند و ممکن است، به حل یا طرح برخی از مسائل تازه کمک کنند.

با توجه به تفاوت های وسیع پروژه ها، روش های آموزش پروژه ای نیز تفاوت هایی با هم دارند. اما تمام این روش ها، چهار مرحله ی اساسی زیر را در برمی گیرند:

1. تعیین هدف: اهداف روش آموزش پروژه ای، به یادگیری موضوع درسی محدود نمی شود، بلکه ویژگی هایی نظیر مسئولیت پذیری، خودیادگیرندگی، افزایش اعتماد به نفس، خودارزشیابی و کمک به مهارت های شناختی سطح بالا، از اهداف درازمدت این روش هستند. بنابراین به آسانی نمی توان در این شیوه هدف های آموزشی را به صورت دقیق و رفتاری بیان کرد، بلکه بهتر است، هدف ها در این روش به صورت کلی و جامع بیان شوند.

2. آمادگی: روش پروژه ای به تدارکات و تهیه ی امکانات فراوان نیاز دارد. بنابراین معلم باید قبل از اجرا این اقدامات را انجام دهد:

* شناسایی و تهیه ی منابع علمی مورد نیاز؛

* بررسی وضعیت امکانات موجود و دسترسی به آن ها؛

* آشنایی دانش آموزان با مراحل و روند فعالیت ها؛

* هماهنگی با نهادها یا سازمان های مرتبط؛

* آشنایی کلی دانش آموزان با روش پروژه؛

* تقسیم وظایف و مسئولیت ها در انجام پروژه های گروهی؛

3. اجرا: پس از تجهیز منابع و آماده سازی شرایط، معلم با هم فکری دانش آموزان، موضوع پروژه را تعیین می کند و بعد از آن، مأموریت دانش آموزان اغاز می شود. در این مرحله، دانش آموزان مستقیماً به عملیات پژوهشی دست می زنند. آن ها باید در این مرحله منابع را بررسی و اطلاعات مرتبط را استخراج نمایند. پرسش نامه را تنظیم و اجرا کنند، مشاهده یا مصاحبه انجام دهند، و یا فعالیت های آزمایشگاهی کنترل شده ترتیب دهند.

معلم نیز باید به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر فعالیت های دانش آموزان نظارت کند، تعامل و ارتباط بین گروه ها را تسهیل نماید، مسائل و مشکلات دانش آموزان را رفع سازد، منابع ضروری را تهیه کند و راهنمایی های لازم را نیز گوشزد نماید.

4. ارزشیابی: مرحله ی ارزشیابی در این روش به دو صورت تکوینی و تراکمی صورت می گیرد. دانش آموزان در این روش درگیری عمیقی با موضوع یادگیری دارند و احتمال ارتکاب اشتباه بیش تر است. معلم از طریق ارزشیابی تکوینی، اشتباهات دانش آموزان را کشف و برای اصلاح آن ها بازخوردهای لازم را ارائه می دهد. ارزشیابی تراکمی نیز در پایان کار و براساس ملاک های واضح صورت می گیرد. ابزارهای ارزشیابی متداول در مدارس، تنها برخی از نتایج موضوعی پروژه را ارزشیابی می کنند، و برای ارزشیابی از دستاوردهای تربیتی این روش، اندیشه ها و ابزارهای ارزشیابی دیگری مورد نیاز است.

مزیت های روش آموزش پروژه ای

این روش برای آموزش برخی از مهارت های اساسی نظیر خواندن، نوشتن، کارهای عملی پایه، و حساب کردن چندان مناسب نیست. ولی پس از کسب مهارت نسبی در هر یک از این موارد، این روش، محیطی را برای کاربرد آن مهارت ها فراهم می سازد. مزیت های آن، مانند اغلب روش های آموزشی پژوهش محور، بسیار گسترده ‏تر از یاد دادن صرف موضوع یادگیری است. برخی از مزیت های قابل توجه این روش عبارت اند از:

1. توسعه ی مهارت های عمومی: همیشه از مدرسه انتظار می رود مهارت های مورد قبول اجتماع را در دانش آموزان توسعه دهد. بنابراین، از مزیت های این روش است که به دانش آموزان یاد می دهد: چگونه با دیگران ارتباط بگیرند؟ چگونه مسائل زندگی خود را به طور مستقل حل کنند؟ چگونه مسائل مربوط به حرفه ی خود را طراحی نمایند؟ و چگونه برای یافتن راه حل لازم برای مسائل، اقدام کنند؟.

2. فهم واقعی موضوع یادگیری:یکی از اهداف مستقیم هر روش آموزشی، یاد دادن موضوع یادگیری به دانش آموزان است. در این روش، دانش آموزان با استفاده از به کارگیری آموخته های خود در موقعیت واقعی، تلفیق منابع اطلاعاتی گوناگون، طرح مسائل مرتبط با موضوع یادگیری و استفاده ی مناسب از تجارب خود، به فهم واقعی از موضوع یادگیری دست می یابند.

3. توسعه ی نگرش مثبت و دید باز: فضای کلاس های درس، شیوه های آموزشی مورد استفاده و عواملی از این دست، موجب می شوند که دانش آموزان یادگیری را امری اجباری تلقی کنند و هرگز به لذت درونی حاصل از یادگیری پی نبرند. اما در این روش، موضوع یادگیری غالباً براساس علاقه ی یادگیرنده انتخاب می شود، و یادگیرنده با همکاری «هم گروهی ها» و افراد دیگر، به انجام فعالیت های یادگیری می پردازد.

مطالب مرتبط

فعالیت های مکمل و فوق برنامه برای تثبیت یادگیری

آموزش از طریق مقالات تحقیقی

مرکز یادگیری سایت تبیان- تنظیم:شکوفه باصری