رصدخانه های برتر جهان

رصدخانه های حرفه ای بر فراز ارتفاعات جهان، آسمان را هر شب می کاوند. مهمترین ابزار هر رصدخانه تلسکوپ آن است. هر چه میزان گشودگی دهانه ی تلسکوپ بیشتر باشد امکان گردآوری نور و در نتیجه قدرت تفکیک زاویه ای تلسکوپ بالاتر می رود. در این مطلب شاهد بزرگ ترین رصدخانه های پرتوهای مرئی در پهنه ی زمین خواهید بود.

1- تلسکوپ بزرگ قناری (Gran Telescopio Canarias)

بزرگ ترین رصدخانه ی جهان که در ارتفاع 2267 متری از سطح دریا در بالاترین ارتفاعات جزیره ی لاپالمای مجموعه جزایر قناری اسپانیا قرار دارد. این منطقه آلودگی نوری بسیار کم، آسمانی صاف و جوّی رقیق دارد. تلسکوپ بزرگ قناری در محدوده ی فرو سرخ فعالیت می کند و دارای استقرار سمت - ارتفاعی با قدرت پوشش (سطح آینه) 78 متر مربع است.

2- تلسکوپ های کک 1 و کک 2 (Keck1, Keck2)

بزرگ ترین تلسکوپ دو قلوی جهان، که در رده ی دوم بزرگ ترین رصدخانه ی جهان قرار دارد، برفراز کوه ماناکیا در جزیره ی هاوایی مستقر است و از بزرگ ترین تلسکوپ های امواج مرئی و فروسرخ جهان به شمار می آید. رصدخانه ی کک سامانه ای اپتیکی با دو تلسکوپ مجزاست که ابعاد هر کدام از آینه های این تلسکوپ ها 10 متر است. مدیریت تلسکوپ کک بر عهده ی انجمن پژوهش های نجومی ایالت کالیفرنیا قرار دارد و از سال 1375/1996 ناسا مشارکت خود را در پروژه تلسکوپ های کک شروع کرد. آینه های تلسکوپ های کک از 36 قسمت شش ضلعی ساخته شده اند و در کنار هم شکلی یک دست و مقعر به خود می گیرند و همچون آینه ای یک پارچه عمل می کنند. دانشمندان توانسته اند با استفاده از این ابزار به کشف های بسیاری از جمله  کهکشان های موجود در مرز جهان، بررسی ابرنواخترها برای تعیین سرعت انبساط جهان و ... دست یابند.

3- تلسکوپ بزرگ آفریقای جنوبی (South African Large Telescope)

تلسکوپ بزرگ آفریقای جنوبی، پس از تلسکوپ بزرگ جزایر قناری و دوقلوهای کک در رده ی سوم رصدخانه های بزرگ جهان قرار می گیرد. این تلسکوپ متشکل از 91 آینه ی شش ضلعی است که در کنار هم تشکیل شبکه ای کندویی داده اند. گرچه قطر این تلسکوپ از یک سو،11 متر و از سوی دیگر 9/8 متر است ولی دهانه ی مفید آن بیش از 9/2 متر نیست. این تلسکوپ از نوع بازتابی است و در ارتفاع 1783 متری از سطح دریا واقع شده است.

4- تلسکوپ هابی – ابرلی (Hobby- Eberly Telescope)

چهارمین رصدخانه ی بزرگ جهان، رصدخانه ی تلسکوپ هابی - ابرلی است که در مجموعه ی رصد خانه ی مک دانلد ایالت تگزاس آمریکا قرار دارد. این تلسکوپ، متشکل از 91 آینه ی شش وجهی است که در کنار هم شبکه ای کندویی به قطر 9/2 متر را تشکیل می دهند. کنسرسیوم این رصدخانه شامل دانشگاه های تگزاس آستین، استنفورد، لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ، گئورگ آگوست گوتینگن و دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا است.

5- تلسکوپ ال بی تی؛ دو چشمی بزرگ (Large Binocular Telescope)

رصدخانه ی ال.بی.تی، پنجمین رصدخانه ی بزرگ ساخته شده در جهان است و در بلندی های 3048 متری کوه گراهام در جنوب شرقی ایالت آریزونای آمریکا قرار گرفته است. تلسکوپ ال.بی.تی، تلسکوپی دو چشمی و متشکل از دو آینه ی 8/4  متری است. این تلسکوپ در ناحیه ی نور مرئی و فروسرخ فعالیت دارد. در ساخت این تلسکوپ کشورهای ایتالیا و آلمان نیز همکاری داشته اند و دانشگاه آریزونا مدیریت این تلسکوپ را بر عهده دارد. برخی بر این باورند که این تلسکوپ در صورت استفاده از روش تداخل سنجی و دو تلسکوپ در کنار هم، همچون تلسکوپی به قطر 11/8 متر کار می کند و به همین سبب قوی ترین تلسکوپ جهان است. البته اگرچه این گزاره منطقی است، اما در این صورت باید گفت تلسکوپ های وی. ال. تی و تلسکوپ های دو قلوی کک با تداخل سنجی در رده ی نخست و دوم رصدخانه های برتر جهان قرار می گیرند.

6- تلسکوپ سوبارو (Subaru Telescope)

ششمین رصدخانه ی بزرگ جهان بر فراز قله ی ماناکیا (موناکی) در جزایر هاوایی قرار دارد. این تلسکوپ، آینه ای مقعر به قطر 8/2 متر دارد. تلسکوپ سوبارو در طول موج های مرئی و فروسرخ کار می کند. رصدخانه  ملی ژاپن در مجموعه رصدخانه های ماناکیا واقع در جزایر هاوایی آن را اداره می کند. کلمه ی سوبارو در زبان ژاپنی به معنای خوشه ی پروین است. این تلسکوپ دارای چهار نقطه ی کانونی برای رصد در نور مرئی و فروسرخ است.

7- تلسکوپ های وی. ال. تی (Very Large Telescope)

مجموعه تلسکوپ های وی. ال. تی، چهار تلسکوپ از مجموع تلسکوپ های بزرگ امواج مرئی جهان اند که در رصدخانه ی پارانال در شیلی به صورت آرایه ای قرار گرفته اند. هفتمین رصدخانه ی بزرگ جهان در ارتفاع 2635 متری از سطح دریا قرار دارد. مجموعه تلسکوپ های وی.ال. تی در سال های 1377/ 1998 تا 1380/ 2001 آغاز به کار کرده و هر یک از این تلسکوپ ها دارای آینه ی به قطر 8/2متر است. این تلسکوپ ها می توانند با هم در گروه هایی دوتایی یا سه تایی به صورت یک تداخل سنج غول پیکر کار کند. تلسکوپ های بزرگ وی. ال. تی آنتو(Antu)، کوین (Kueyen)، ملیپال (Melipal) و یوپن (Yepun) نام دارند. سازمان رصدخانه ی جنوبی اروپا (ESO) مالکیت و مدیریت این تلسکوپ ها را بر عهده دارد.

8- تلسکوپ جمینی؛ دو پیکر (Gemini Telescope)

تلسکوپ جمینی شمالی، تلسکوپ جمینی جنوبی

دو تلسکوپ مجموعه ی هشتمین رصدخانه ی بزرگ جهان در دو نیم کره ی متفاوت از هم قرار دارند. تلسکوپ جمینی شمالی در ارتفاعات آتشفشان خاموش ماناکیای هاوایی و تلسکوپ جمینی جنوبی در رشته کوه های آند جنوبی قرار دارد. قطر آینه ی این تلسکوپ های بازتابی 8/1 متر است. تلسکوپ های جمینی به کنسرسیومی بین المللی از کشورهای آمریکا، انگلستان، کانادا، شیلی، استرالیا، کانادا، آرژانتین و برزیل تعلق دارد و اداره آن را انجمن دانشگاه ها برای پژوهش در نجوم (AURA) بر عهده دارد.

9- تلسکوپ ام. ام.تی؛ چند آینه(Multiple MirrorTelescope)

نهمین رصدخانه ی بزرگ امواج مرئی در جهان بر قله ی هاپکینز در ارتفاع 2606 متری در ایالت آریزونای آمریکا قرار گرفته است. تلسکوپ ام. ام. تی متشکل از چندین آینه در کنار هم با قطر سراسری 6/5 متر است.

10- تلسکوپ های ماژلان(Magellan Telescopes)

دهمین رصدخانه ی برتر جهان، شامل دو تلسکوپ از مجموعه تلسکوپ های بزرگ امواج مرئی جهان است که در مجموعه ی رصدخانه ی لاس کامپاناس در شیلی قرار گرفته اند و در طول موج های نوری و فروسرخ نزدیک فعالیت دارند. هر کدام از تلسکوپ های ماژلان، آینه ای به قطر 6/5 متر دارند. تلسکوپ ماژلان -1 به نام باده (Baade) در سال 1379/ 2000 و ماژلان -2 به نام کلی (Clay) در سال 1381/ 2002 به بهره برداری اولیه رسیدند. این تلسکوپ ها با مشارکت موسسه ی کارنگی، دانشگاه آریزونا، دانشگاه هاروارد، دانشگاه میشیگان و دانشگاه ام. آی. تی طراحی شده اند و راهبری این دو تلسکوپ نیز بر عهده ی این نهادهای علمی است. دو تلسکوپ ماژلان تک آینه و از نوع بازتابی اند.

مریم رشیدی، فاطمه نیکذات

ماهنامه نجوم شماره 201

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر