تبیان، دستیار زندگی
انواع سازمان دهنده های گرافیکی کدامند؟
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

الگوی پیش سازمان دهنده و سازمان دهنده ی گرافیکی 2

الگوی پیش سازمان دهنده و سازمان دهنده ی گرافیکی2

اشاره

در مقاله ی قبل به الگوی پیش سازمان دهنده اشاره شد. این الگوی تدریس شامل سه مرحله است. مرحله ی اول، ارائه ی پیش سازمان دهنده؛ مر حله ی دوم، ارائه ی مطالب درسی جدید؛ مرحله ی سوم، تأکید و تکرار دوباره ی ارتباط مطالب درسی جدید به بستر شناختی دانش آموز.

معلم می تواند در مرحله ی اول، از نمودارهای متفاوتی استفاده کند. این سازمان دهنده های گرافیکی موجب می شوند، اطلاعات به طور معنی دار و مؤثر در اختیار دانش آموزان قرار بگیرد. در این مقاله، تعداد دیگری از این سازمان دهنده ها معرفی می شوند.

مراحل متوالی

این سازمان دهنده برای بازنمایی علت و معلول مفید است. برای نمونه، وقتی معلم قصد دارد بخش «گوارش سالم» از علوم تجربی پایه ی سوم ابتدایی را آموزش دهد، هر یک از عوامل مربوط به غذای سالم را در ستون اول درج می کند و زیر آن به موارد مربوطه (مانند پروتئین ها، قند و نشاسته، چربی و ویتامین ها) اشاره می کند. در ستون دوم نیز آن چه برای هضم درست غذا نیاز است (مانند درست جویدن، شستن و پاک سازی مواد و...) بیان می شود. در ستون آخر، به نتیجه که همان گوارش سالم است، اشاره می شود و در زیر ستون، نام قسمت های دستگاه گوارش که به این ترتیب سالم می مانند و البته در گوارش نیز مؤثر هستند، با تأکید بر کلمه ی سالم، ذکر می شود (مانند معده ی سالم، روده ی سالم، دندان های سالم و...)

استخوان ماهی

زمانی که روابط علت و معلول پیچیده و بدون اطناب هستند، بازنمایی استخوان ماهی مفید است. برای مثال، می توان به عوامل مؤثر بر یادگیری دانش آموزان توجه کرد. در این رابطه، عوامل متفاوتی تأثیرگذارند که از آن جمله می توان ویژگی های ذهنی، خانوادگی، آمادگی قبلی فراگیر و... را لحاظ کرد. از سوی دیگر، ویژگی های تعلیم دهنده نیز تأثیرگذار هستند. در این خصوص نیز می توان ویژگی های فردی معلم، تبحر وی در ارائه ی آموزش، میزان اطلاعات و... را نام برد. از دیگر عوامل، وضعیت رسانه های آموزشی است که در اختیار معلم و فراگیران قرار دارد.

الگوی پیش سازمان دهنده و سازمان دهده ی گرافیکی2

بدیهی است، علاوه بر عوامل یاد شده، موارد دیگری نیز بر فرایند یادگیری تأثیرگذارند که اشاره ی آن ها تا به این اندازه نیز نشان دهنده ی نوع مطالبی است که مناسب با سازمان دهنده ی استخوان ماهی هستند.

مقایسه ای و مقابله ای

این سازمان دهنده می تواند برای مقایسه و تقابل دو مفهوم برحسب مشخصه ی آن ها به دانش آموزان کمک کند. هنگامی که معلم قصد دارد انواع ماده (جامد، مایع و گاز) را آموزش دهد، می تواند با استفاده از این بازنمایی، نام هر ماده را در مستطیل های بالای هر ستون بنویسد و با ذکر ویژگی های هر یک، شباهت ها و تفاوت های آن ها را نشان دهد. در این سازمان دهنده، کارهایی که به هر دو ستون مفاهیم وصل اند، نشان دهنده ی شباهت دو مفهوم هستند.

جدول مشخصات مقایسه ای- مقابله ای

یک راه دیگر برای مقایسه ی مفاهیم اسنادی، جدول مقایسه ای- مقابله ای است. در این جا معلم هر سطر را به یک ویژگی و صفت اختصاص می دهد و در مقابل هر یک از صفات، مفاهیمی را که حائز آن ویژگی هستند، ذکر می کند. برای مثال، معلم در آموزش روش های تدریس، این ویژگی را در یک سطر می نویسد: «می توان آن را به صورت گروهی در کلاس اجرا کرد». سپس مقابل آن، نام الگوهایی مانند کاوشگری، پروژه، دریافت مفهوم و... را در خانه هایی به تفکیک ذکر می کند. در ردیف دوم، به ویژگی دیگری اشاره می کند و متناسب با آن، از روش های دیگر تدریس نام می برد.

درجه بندی پیوستار

این حالت برای سازمان دهی اطلاعات در طول یک بعد، مانند کم تر یا بیش تر، پایین تا بالا و کم تا زیاد می تواند به دانش آموزان کمک کند. معمولاً در بررسی وقایع تاریخی، یکی از بهترین نمودارها، ثبت اتفاقات روی مقیاس ممتد است. در این حالت، خط افقی نمایان گر زمان و گذشت آن از یک نقطه ی مبدأ به بعد است. در هر قسمت نیز به واقعه ای خاص اشاره می شود.

زنجیره ی اتفاق ها

این بازنمایی برای سازمان دهی اطلاعات براساس گام ها یا مراحل گوناگون مؤثر است. در این رابطه نیز ساده ترین مثال، توجه به اتفاقاتی است که در یک دوره ی حکومتی (در درس تاریخ) روی می دهند. برای مثال، در از میان رفتن حکومت ساسانیان، عواملی هم چون، خودخواه و خوش گذران بودن خسرو پرویز، طولانی شدن جنگ های ایران و روم، افزایش مالیات ها و فقیر شدن مردم، نارضایتی مردم و بالاخره حمله ی اعراب مسلمان به قلمرو ایران، دخالت داشتند و هر کدام از این عوامل در یکی از خانه های جدول جا می گیرند.

چرخه ها

الگوی پیش سازمان دهنده و سازمان دهنده ی گرافیکی2

چرخه ها برای سازمان دهی اطلاعاتی که بدون هیچ آغاز یا پایان مشخصی، دایره ای یا گردشی هستند، استفاده می شود. در توضیح زنجیره ی غذایی در درس علوم تجربی، این سازمان دهنده بهترین حالت معرفی آن است. در این زمینه، معلم هر جاندار را در یک خانه قرار می دهد، به شکلی که نشان دهد، هر جاندار، مورد استفاده ی جاندار دیگر قرار می گیرد.

چارچوب تعامل انسانی

این بازنمایی برای سازمان دهی رخدادها برحسب یک زنجیره یا عمل و عکس العمل مؤثر است و بیش تر در مباحث مربوط به علوم اجتماعی و انسانی کاربرد دارد. برای مثال، در آموزش مربوط به داشتن خانواده ی سالم، معلم، والدین و فرزندان را در دو گروه مورد بررسی قرار می دهد و تعامل میان آن ها را در کادر دوم ذکر می کند، بدیهی است، از نوع تعامل میان دو گروه نتایجی به دست می آید که در حالات گوناگون متفاوت اند.

در الگوی مورد نظر (پیش سازمان دهنده)، بعد از این مرحله و ارائه ی پیش سازمان دهنده توسط معلم به دانش آموزان، و در مرحله ی دوم، نوبت مطالب درسی بنا بر اقتضای شرایط (نوع درس، ویژگی دانش آموزان، امکانات در دست رس و...) از طرق گوناگون مانند سخنرانی، بحث، فیلم، آزمایش و یا استفاده از هر یک از روش های تدریس مانند استقرایی، دریافت مفهوم و... ارائه می شود. در خلال انجام مرحله ی دوم، معلم توجه دانش آموزان را به ساختار مطرح شده در مرحله ی اول جلب می کند. حتی امکان دارد در صورت صلاحدید، در این مرحله دانش آموزان را به تکمیل سازمان دهنده ی ناقصی که در ابتدای کلاس ارائه داده بود ترغیب کند تا آنان برداشت کلی از نظم منطقی مطالب و چگونگی ارتباط آن ها با یک دیگر را هر چه بیش تر حاصل کنند. در مرحله ی سوم، معلم می کوشد از میزان یادگیری دانش آموزان اطمینان حاصل کند.

برای این کار راه های متنوعی وجود دارند. معلم می تواند مطالب درسی را در قالب سازمان دهنده ی مورد استفاده، مجدداً برای دانش آموزانش یادآوری کند و البته این کار را با مشارکت آنان انجام دهد. هم چنین می تواند از دانش آموزان بخواهد، خلاصه ای از مطالب اصلی درس را بیان کنند، تعاریف دقیق را تکرار کنند و جای آن ها را در نمودار نشان دهند، تفاوت های بین جوانب گوناگون را در نمودار نشان دهند، نمونه ها و مثال هایی را با توجه به مطلب درس جدید ارائه دهند، مطالب درج شده بر نمودار را با استفاده از واژگان خود و در قالب تفکر خود توضیح دهند و مطالب را از جنبه های دیگری نیز بررسی کنند.

با استفاده از این الگو معلم به دانش آموزان یاد می دهد، چگونه به سازمان دهی نظرات، یکپارچگی اطلاعات و ایجاد سازمان دهندگان مناسب در ذهن خود اقدام کنند. به این ترتیب، دانش آموز علاوه بر یادگیری مطلبی تازه، چگونگی بهره مندی از این توانایی خود را نیز می شناسد. به همین علت فراگیرانی که با این شیوه آموزش می بینند، قادرند در برخورد با سایر مطالب نیز، بدون کمک معلم، موارد را در ذهن خود سازمان دهی و از آشفتگی و بی ارتباطی آن ها در ذهن جلوگیری کنند.

مطالب مرتبط

الگوی پیش سازمان دهنده و سازمان دهده ی گرافیکی1

طراحی محیط یادگیری الگوی اطمینان بخش (اشور)

الگوی دریافت مفهوم

رشد تکنولوژی آموزشی

مرکز یادگیری سایت تبیان-تنظیم:شکوفه باصری