آسمان تیره تهران در انتظار اجرای قوانین

بخش اجتماعی_وضعیت اضطرار هوای تهران كه از اوایل آذرماه آغاز شده است در حالی همچنان ادامه دارد كه شهروندان تهرانی در انتظار ورود هوای پاك و آسمان تهران منتظر اجرای قوانین كاهش آلودگی هوا است. 

به گزارش ایرنا، آسمان تیره و تار تهران این روزها بیش از هر زمان دیگر وضعیت بحرانی هوای این كلانشهر را به نمایش گذاشته است و كارشناسان تاكید دارند كه با توجه به ادامه پدیده وارونگی هوا این روند تا چند روز دیگر نیز همچنان ادامه خواهد یافت و با سرد شدن هوا حتی احتمال تشدید آن نیز می رود.

آلودگی هوا اكنون فقط مشكل تهران نیست و اخبار منتشره در رسانه ها نشانگر آلوده بودن هوای بسیاری از شهرهای صنعتی كشور دارد، اگرچه در این میان وضعیت هوای تهران به دلیل جمعیت فراوان و موقعیت جغرافیایی آن، بحرانی تر گزارش می شود.

بسیاری از مردم، وجود خودروهای فرسوده، ترافیك تهران، انبوه كارخانه ها و واحدهای تولیدی در اطراف این شهر و ادامه فعالیت كارگاه ها با آلایندگی زیاد در كوچه و پس كوچه های پایتخت را از عوامل مهم آلودگی هوای شهرهای بزرگ می دانند.

آنان با اشاره به وجود قوانین و مقررات سختگیرانه در رابطه با محیط زیست، اعتقاد دارند كه در صورت قاطعیت دولتها و مقامات شهری در اجرای این قوانین، آلودگی هوای شهرهای بزرگ كشور به حد اضطرار - كه اكنون دچار آن هستیم- نمی رسید.

این در حالی است كه موضوع حفاظت از محیط زیست از بدو تاسیس نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس تعالیم اسلام و اهمیت آن در توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یكی از اصول قانون اساسی مطرح شده است.

* قوانین زیست محیطی

در اصل پنجاهم قانون اساسی آمده است: در جمهوری اسلامی،حفاظت از محیط زیست كه نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می شود. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا كند، ممنوع است.

هیات وزیران در خرداد ماه 1369 موضوع حفاظت از محیط زیست را در دستور كار خود قرار داد و مصوبه ای را در رابطه با انتقال صنایع آلاینده محیط زیست و مزاحم به خارج از شهر تصویب كرد كه اجرای این قانون به هنگام تاسیس با استقبال گسترده روبرو و مقرر شد صنایع آلاینده در شهرك های اطراف تهران مستقر شوند اما متاسفانه با فروكش كردن فشارها، این تصمیم گیری نتایج منفی بر تولید داشت و بسیاری از فعالان بخش تولید را دچار مشكل كرد.

* قانونی كه خوب اجرا نشد

با اجرای این مصوبه، انتظار می رفت در مدت كوتاهی شهرك های صنعتی اطراف تهران با خروج اجباری تمامی كارگاه های و كارخانه های آلاینده محیط زیست و یا مزاحم از شهر رونق گیرند اما اجرای ناقص آن نه تنها باعث كندی روند توسعه شهرك های صنعتی شد بلكه رواج رقابت ناسالم به ضرر شركت های منتقل شده به این شهرك ها را در پی داشت.

واحدهای منتقل شده به شهرك ها علاوه بر انجام هزینه ساخت سیلو و تجهیزات در محل جدید، مجبور به تحمل هزینه های بیشتر در بخش نیروی كار بودند و برای رسیدن به كارگاه خود ناچار به پیمودن دهها كیلومتر راه شدند كه خود بروز مشكل در مدیریت كارخانه و جذب نیروی های متخصص به این شهرك ها را نیز در پی داشت.

از سال 1370 نیز با مطرح شدن موضوع واردات خودرو، ایجاد محدودیت برای واردات خودروهایی كه آلایندگی زیاد دارند مطرح شد و هیات وزیران در تیرماه همان سال ضوابط ورود خودرو را با تاكید بر تلاش برای كاهش میزان آلایندگی هوا تصویب كرد. در فروردین سال 1373 نیز مصوبه دیگری در این رابطه ابلاغ شد.

مجلس شورای اسلامی هم در اردیبهشت سال 1374 قانونی را در حمایت از محیط زیست تصویب كرد كه آیین نامه اجرایی آن در سال 1381 به تصویب هیات دولت رسید و برای اجرا به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد، اما این همه مصوبه، برای تلطیف هوای تهران و شهرهای بزرگ كافی نبود.

نمایندگان مجلس در این قانون با تاكید بر لزوم تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، همه اشخاص حقیقی و حقوقی را مكلف به اجرای قوانین مرتبط با محیط زیست كردند.

براساس این قانون، وجود و پخش یك یا چند آلوده كننده اعم از جامد، مایع ، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی كه كیفیت هوا را برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه زیان آور سازد، به عنوان آلودگی هوا تعریف شده است.

بر این اساس، عوامل آلاینده هوا به چهار دسته اصلی با عناوین "وسایل نقلیه موتوری"، "كارخانجات و كارگاه ها"، "نیروگاه ها" و "منابع تجاری و خانگی" تقسیم شده است . قانون در عین حال بر وجود منابع متفرقه آلاینده محیط زیست و لزوم ساماندهی آن نیز صراحت دارد.

نمایندگان مجلس به هنگام تصویب چهارمین برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور باردیگر موضوع حفاظت از محیط زیست را در دستور كار خود قرار دادند و دولت را موظف كردند برنامه بلند مدتی برای حل مشكل آلودگی هوای 8 كلان شهر كشور ارایه كند كه با اجرای آن در طول اجرای سند چشم انداز از میزان آلودگی هوای این شهرها كاسته شود.

در این مصوبه با تاكید بر لزوم رسیدن به استانداردهای هوای پاك نمایندگان مجلس برلزوم تعیین میزان حد مجاز خروجی از اگزوز خودروها، تعیین استاندارهای گازهای خروجی از خودروهای بنزینی سواری و وانت، تعیین استاندارهای خروجی از كارخانجات و كارگاه های تولیدی و همچنین هیدروكربن های منتشره از منابع آلوده كننده هوا تاكید كردند.

* باید كاری كرد

اما، با وجود چنین قوانین و مصوباتی، واقعیتهای موجود نشان می دهدآلودگی هوا نه تنها كاهش نیافته بلكه هر ساله بر وخامت آن در تهران و دیگر شهرهای بزرگ و صنعتی كشور افزوده می شود.

از همین رو، كارشناسان معتقدند در شرایط كنونی مشكل قانونی برای جلوگیری از آلودگی هوا وجود ندارد، بلكه مشكل اصلی در اجرایی نشدن قوانین و مقررات متعددی است كه تاكنون به تصویب مجلس شورای اسلامی، هیات دولت و شورای عالی محیط زیست رسیده است.

دكتر فتح الله امی كارشناس محیط زیست دراین مورد می گوید: مشكلی كه در مورد آلودگی هوای كلان شهرها به ویژه تهران وجود دارد، اجرا نشدن قانون كاهش آلودگی هوا پس از گذشت 15 سال است.

به عقیده وی، اگر قانون اجرا می شد قطعا معضل آلودگی هوا در تمامی كلان شهرها شدت نمی گرفت.

امی می افزاید: یكی از مواردی كه در این قانون تصریح شده، ممنوعیت تردد خودروهای دودزا و غیر استاندارد است كه متأسفانه هم چنان شاهد تردد این خودروها در شهرها و كلان شهرها هستیم و در حال حاضر بیش از 50 درصد خودروهای سواری كه در كشور تردد می كنند، یعنی حدود 4.5 میلیون خودرو ، دودزا و فاقد استاندارد و آلاینده جدی هوا می باشند.

به گفته وی، آمار حاكی از آن است كه منابع متحرك شامل موتورسیكلت ها، خودرو های سواری و سنگین و هواپیما عامل

 70 تا 90 درصد آلودگی هوا در كلان شهرها هستند و منابع ثابت نظیر كارخانجات و صنایع نیز در آلودگی هوای تهران 10 تا 30 درصد سهم دارند.

انوشیروان محسنی نایب رئیس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در این مورد معتقد است: 75 درصد آلودگی هوا ناشی از احتراق بد سوخت در خودروهای داخلی است و متأسفانه با گذشت 15 سال از تصویب قانون كاهش آلودگی هوا هیچ اقدام زیربنایی برای اجرای این قانون انجام نشده است.

معصومه ابتكار رئیس كمیته محیط زیست شورای شهر تهران و رییس اسبق سازمان محیط زیست كشور نیز به تازگی ،با اشاره به تكالیف قانون برنامه چهارم توسعه مبنی بر این كه باید وضعیت هوای شهرهای بزرگ و استاندارد های آن به مرز استانداردهای جهانی برسد، تاكید كرد: مطابق با این برنامه، تكالیف قانونی تمامی دستگاه های اجرایی مشخص شده و اگر این برنامه به طوردقیق و متناوب اجرا می شد و دستگاه های ذیربط نیز آن را به طورمستمر پیگیری می كردند، به طور حتم امروز شاهد هوای بحرانی و اضطراری برای تهران نبودیم.

هوای آلوده تهران هشداری جدی برای مسئولان كشوری و شهری است تا با جدیت تمام قوانین مرتبط به خروج كارخانه ها و كارگاه های آلاینده و مزاحم از تهران را به اجرا گذارند و با اولویت بخشیدن به توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، محدودیت های اعمال شده برای تردد خودروهای شخصی را تشدید نمایند.

همزمان،نهادهای مرتبط با سوخت خودروها اعم از وزارت نفت و كارخانه های خودرو ساز نیز همانطور كه قانون تكلیف كرده است، باید ضمن رعایت استانداردهای لازم، تولیدات خود را به گونه ای ارایه كنند كه آلایندگی هر چه كمتری برخوردار باشد.

به عقیده كارشناسان، وضع عوارض ویژه برای مصرف بنزین در شهرهای بزرگ نیز می تواند ضمن تشویق مردم به كاهش استفاده از خودروهای شخصی، منابع مالی مناسب برای توسعه حمل و نقل عمومی،ایجاد فضای سبز و سایر اقدامات كاهنده آلودگی هوا را در اختیار شهرداری ها و یا ارگان های ذیربط قرار دهد.

در این زمینه، تشویق مردم به خروج از شهرهای بزرگ، كاهش تمركز گرایی در نظام دولتی،انتقال مراكز دانشگاهی و پژوهشی از داخل شهرها به مناطق خوش آب و هوا با تاسیس كمپ های دانشگاهی و علمی، رواج دوركاری، توجه به استفاده از انرژی خورشیدی و سایر انرژی های پاك در تامین حرارت و آب گرم برای مصارف در منزل و ... از راهكارهای دیگری است كه از سوی دولت در پیش گرفته شده است یا می تواند مورد توجه قرار گیرد.

هوای این روزهای تهران و شهرهای بزرگ همچنین هشداری برای دست اندركاران برای تسریع در اجرای مصوبات و برنامه های زیست محیطی و مردم ساكن این شهرها است كه خود مسبب ایجاد این آلودگی هستند و در نهایت نیز خود آنها هزینه های سنگین آن را پرداخت خواهند كرد.

وزش باد مناسب و یا بارندگی اگرچه می تواند باردیگر هوای شهرهای بزرگ را پاك كند و آسمان همیشه آبی را از پس ابری از دود و غبار به همه مردم نشان دهد اما تا زمانی كه عزم ملی برای پاك نگه داشتن دایم هوا، آب و خاك نباشد، این آسمان آبی نیز برای ما دوام چندانی نخواهد داشت و هر سال بر شمار روزهای تیره و آلوده شهرهای كشور افزوده خواهد شد.

تنظیم برای تبیان/سمیه حدادی