قلم و کاغذ همراهت باشد
بسم الله الرحمن الرحیم
خیلی وقتها شده که در کلاس درس، در یک جلسه سخنرانی، در یک محفل علمی، در یک جمع دوستانه و... مطلبی مفید و ارزشمند را شنیدهایم، که در حافظه ما باقی نمانده و برای همیشه آن را از دست دادهایم.
چه بسا در کلاس درس، یک نکته بسیار دقیق را به خوبی فهمیدهایم، اما اکنون اگر مراجعه کنیم، نمیتوانیم بفهمیم.
چه بسا اشعار نغزی که به گوش دلمان نشسته و دیگر آن را در جایی نیافتهایم.
بهترین چاره چیست؟
نکته سادهای که هم مورد تأکید اساتید و محققان موفق است، هم در شریعت ما بدان سفارش شده و آثار عالی و اجر بزرگی برای آن گفتهاند و هم خودمان اثرش را تجربه کردهایم؛ «کتابت» و نوشتن است.
شاید از اساتید علم و اخلاق زیاد شنیده باشید که طلبه یا دانشجو، همیشه باید کاغذ و قلم به همراه داشته باشد.
این نکته در روایت نبوی به ما رسیده است که: قَیّدوا العلمَ بالكتابة (1)
طبق این روایت، شما با نوشتن، این اسب سرکش (علم) را برای خود نگاه خواهید داشت.
نوشتن موجب حفظ است
امام صادق علیه السلام [چه بسا به شاگردان و طلبههایش] میفرمود: اكْتُبُوا فَإِنَّكُمْ لا تَحْفَظُونَ حَتَّى تَكْتُبُوا (2)
شاید از این کلام امام صادق علیه السلام دو جنبه مختلف و جالب را درباره نوشتن بفهمیم. اول این که نوشتن باعث میشود مطالب از دستتان نرود و برایتان حفظ شود؛ دوم این که نوشتن به حافظه شما هم کمک میکند که مطلب مورد نظر را حفظ کرده و به ذهن بسپارید.
جالب اینجاست که بسیار میبینیم حتی افرادی که حافظه فوق العاده ای دارند، تنها بر حافظه خود اعتماد نمیکنند. اتکای بر حافظه هم موجب میشود بسیاری از سرمایهها را دیر یا زود از دست بدهیم و هم باعث کم شدن دقت و کیفیت کار میشود. لذاست که میبینیم برخی از علما و محققان با وجود قدرت حافظه، در نقل بیان بسیاری از مطالب، مقید هستند به منبع اصلی مراجعه کنند و آن را از روی نوشتار نقل کنند.
شخصی از انصار، به مجلس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم میآمد و احادیث آن حضرت را میشنید؛ اما نمیتوانست آنها را حفظ کند و از این موضوع به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شکایت کرد. ایشان فرمود «اسْتَعِنْ بِیَمِینِكَ» و اشاره به دستش نمود، یعنی [برای حفظ کردن] از دستت کمک بگیر [و بنویس] (3)
تشویق به کتابت، وعده ثواب جزیل
درباره ثبت علم و آموختهها در نوشتار، شریعت اسلام تشویق فوق العاده فرموده و از جهت اجر اخروی نیز ثواب بزرگی را برای آن وعده داده است.
در یک روایت مفصل نبوی در این باره میخوانیم:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم): الْمُؤْمِنُ إِذَا مَاتَ وَ تَرَكَ وَرَقَة وَاحِدَةً عَلَیْهَا عِلْمٌ تَكُونُ تِلْكَ الْوَرَقَةُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ سِتْراً فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّارِ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِكُلِّ حَرْفٍ مَكْتُوبٍ عَلَیْهَا مَدِینَةً أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْیَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقْعُدُ سَاعَةً عِنْدَ الْعَالِمِ إِلَّا نَادَاهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَلَسْتَ إِلَى حَبِیبِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأَسْكَنْتُكَ الْجَنَّةَ مَعَهُ وَ لا أُبَالِی (4)
البته درباره این وعدهها، سؤالات گوناگونی به ذهن میآید که لازم است در مجالی واسع، پاسخ داده شود.
از جمله اینکه:
شرایط بهرهمندی از چنین ثوابهایی چیست؟
اگر اخلاص در کار نباشد چه؟
آیا هر علمی مورد نظر است؟
اگر هدف ما غیر خدایی باشد چه؟
خوب است در این باره کلام مرحوم سید بن طاوس را در ذیل این روایت بخوانیم:
«إذا مات المؤمن و ترك ورقة واحدة علیها علم تكون تلك الورقة سترا بینه و بین النار و أعطاه الله بكل حرف علیها مدینة أوسع من الدنیا سبع مرات» لیس هو عبارة عن استحضار المسائل و تقریر البحوث و الدلائل بل هو ما زاد فی خوف العبد من الله تعالى و نشطه فی عمل الآخرة و زهده فی الدنیا. (5)
یعنی صِرف جمع آوری و آماده کردن مسائل و تقریر و نوشتن مباحث و دلایل، مورد نظر نیست؛ بلکه مقصود علمی است که بر خوف و ترس بنده نسبت به خدای تعالی، نشاط پیدا کردن وی نسبت به عمل کردن برای آخرت و کم رغبتیاش به دنیا، بیافزاید.
پی نوشت ها:
(1) تحفالعقول، ص36؛ بحارالأنوار، ج74، ص141؛ أعلامالدین، ص82
(2) الكافی، ج1، ص52؛ وسائلالشیعة، ج27، ص81؛ وسائلالشیعة، ج27، ص323؛ بحارالأنوار، ج2، ص152، باب19- فضل كتابة الحدیث و روایته
(3) بحارالأنوار، ج2، ص152، باب19- فضل كتابة الحدیث و روایته؛ منیةالمرید، ص267
(4) الأمالیللصدوق، ص37؛ وسائلالشیعة، ج27، ص95؛ بحارالأنوار، ج1، ص198، باب4- مذاكرة العلم و مجالسة العلماء
(5) عدةالداعی، ص77
رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان