محرم؛ از صفویه تا امروز
این روزها اگر سری به خیابان های زنجان بزنید، تب و تاب مراسم تشت گذاری را در شهر می بینید که به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم برگزار می شود. مراسمی باستانی که در آن مردم با قرار دادن تشت آب در چهار گوشه اماکن مقدس و محل های عزاداری، به استقبال ماه محرم می روند و شروع ایام سوگواری را رسما اعلام می کنند.
کوچه ها و خیابان های زنجان دو سه روز مانده به شروع ماه محرم پر است از شمع های روشن، تشت های آب متبرک، تعزیه و برنامه وعظ، سخنرانی، مداحی و سوگواری که چهره این شهر را رنگ و بوی دیگری می دهند.
در حقیقت آئین تشت‌گذاری از آخرین روزهای ماه ذی‌الحجه در مساجد، تکایا و حسینیه‌های استان زنجان آغاز می شود و تا حلول ماه محرم ادامه دارد. اما این رسم قدیمی تنها مختص مردم زنجان نیست. شیعیان اردبیل، بناب، تالش و بسیاری از شهرهای دیگر شمال غرب کشور هم سه روز پیش از آغاز ماه محرم تشریفات این آیین را برگزار می کنند.
اردبیلی ها براساس یک رسم قدیمی شهر را به شش محله بزرگ تقسیم می کنند و هر یک از محلات کوچک هم با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات شش گانه می‌شوند. شروع تشت‌گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه‌ریزی شده که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.
تشت‌هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرند گرد هستند و از جنس برنز یا مس. بعد از عزاداری هم ریش‌سفیدان هر محله، تشت‌ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. حاضران در مسجد هم به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی راه می اندازند. پس از آن ریش‌سفیدان با دور زدن مسجد، تشت‌ها را در جای مخصوص خود قرار می‌دهند و آنها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوش‌شان حمل کرده‌اند، پر می‌کنند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید یکی از ویژگی‌های معماری مساجد این منطقه سکوهای خاصی است که به اعتقاد برخی از مورخان بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه تعبیه شده اند و در حقیقت به مراسم تشت گذاری اختصاص دارند تا ریش سفیدان، هر سال تشت های مراسم را بر آنها قرار دهند. این جایگاه طاقی شکل را در یکی از اضلاع مساجد می توانید ببینید.
سابقه مراسم
اگر از محلی های اردبیل و زنجان سابقه و تاریخچه این رسم را بپرسید، به احتمال زیاد برایتان حکایت جوانمردانی امام حسین(ع) را خواهند گفت که بر اساس روایت‌ها در روز 27ذیحجه آب مشک‌ها را در تشت‌ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب کردند.
برخی از مورخان هم معتقدند که براساس روایت‌های تاریخی در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا سربازان حر بن ریاحی در منطقه‌ای به نام زباله راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساخته‌اند.
در این محل امام حسین (ع) با وجود کمبود آب دستور می‌دهند تشت‌ها توسط آب‌های موجود در مشک‌ها پر شود که هم یاران امام حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کرده و احشام موجود در هر دو کاروان هم سیراب شوند.
عکس های بیشتر این مراسم را اینجا ببینید.
گروه گردشگری تبیان- رستم زاد
