علی‌نامه منظومه‌ای گمنام
علی‌نامه، عنوان منظومه‌ای کهن است که حدوداً صدسال بعد از سروده شدن شاهنامه‌ی فردوسی سروده شده است.
این اثر که حدود دوازده هزار بیت است، به عنوان نخستین تجربه‌ی شعر حماسی شیعه اثنی‌عشری نام‌گرفته است؛ و علت این امر نیز این است که اولاً قدیمی‌ترین نوع کتاب حماسی شیعه است و علاوه بر آن، لغات و ترکیب‌های فارسی کهن بسیاری در آن وجود دارد.
این کتاب که به‌وسیله‌ی شاعری گمنام با تخلص "ربیع" نگاشته شده است، اثری است به سبک شاهنامه فردوسی مربوط به اواخر قرن پنجم هجری و درباره دلاوری های حضرت علی (ع) در جنگهای صدر اسلام که به نظم در آمده است.
نسخه اصلی این اثر در موزه قونیه بوده و دکتر مجتبی مینوی فاکسیمیله آن را به ایران آورد و در اختیار محققان قرار داد که حدود صد سال بعد از سرایش شاهنامه فردوسی سروده شده است.
زمانی که شاهنامه سروده شد عده‌ای از شعرای هم عصر فردوسی زبان به اعتراض گشودند و به گونه‌ای با متهم کردن فردوسی به پول پرستی معتقد بودند وی شاهنامه را با هدف دریافت صله از سلطان محمود غزنوی سروده است.
اثری است به سبک شاهنامه فردوسی مربوط به اواخر قرن پنجم هجری و درباره دلاوری های حضرت علی (ع) در جنگهای صدر اسلام که به نظم در آمده است
«ربیع» نیز در ابتدای منظومه علی نامه با اشاره به انگیزه‌اش از سرودن آن آورده است:
«وقتی که پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) با دلاوری در جنگهای صدر اسلام حماسه آفریدند بهتر بود فردوسی شاهنامه را درباره جنگهای این دو شخصیت بزرگ اسلام می‌سرود نه درباره رستم و سهراب که افسانه هستند.»
«علی نامه» از جهت سبک و بیان حماسی به خصوص در حوزه توصیف و تصویرگری و ابزارهای آن ارزش فراوان دارد. زیرا این عناصر، وسیله‌ای است برای ملموس و محسوس‌تر کردن صحنه‌های متنوع و مختلفی که در بستر شعر حماسی روی می‌دهد و به عنوان یکی از معیارهای سنجش کیفی اثر حماسی به شمار می‌آید.
اما با تمام این اوصاف، متاسفانه این کتاب تا کنون آن‌طور که باید و شاید معرفی نشده و مورد توجه قرار نگرفته است. اما علت گمنام ماندن این اثر چه بوده است؟
دکتر ایرانی عقیده دارد که منظومه «علی نامه» سند ملی زبان فارسی و سند هویت مذهب و فرهنگ ایرانی است و شاید دلیل اینکه تا کنون مورد توجه قرار نگرفته بود این باشد که استادانی همچون مجتبی مینوی نخواستند این منظومه را در برابر شاهنامه مطرح کنند.
اما حالا و پس از سال‌ها این اثر گران‌بها در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است و می‌توان داستان دلاوری‌های امیرالمؤمنین را در قالبی حماسی(همان‌طور که در شاهنامه شاهد آن بوده‌ایم)مشاهده کرد.
آیت‌الله سیستانی درباره‌ی این کتاب فرموده‌اند: من کتاب زیاد می خوانم اما این کتاب را کنار دستم گذاشته‌ام. این کتاب مرا زنده کرد.
