راهکارهای قرآنی رهایی از مشکلات

انسان در دنیای تضاد ها ، گرفتار مشکلات فردی و جمعی و یا روانی و جسمانی بسیار است. کسی را نمی توان یافت که از مشکلات و معضلات سخن نگوید و یا از آن ننالد. از این رو ، شناخت و یافتن راهکارهایی برای رهایی از این مشکلات ، دغدغه هر انسانی است. حتی کسانی که از راهکارهای موفقیت، سخن می گویند و طرح ها و پیشنهادهایی را در این زمینه ارایه می دهند ، در حقیقت به نوعی سخن از راه های برونرفت از مشکلات و دشواری هایی می کنند که مانع عمده در سر راه تحقق آرمانی است که از آن به عنوان موفقیت یاد می کنند.

برخی از مشکلات و دشواری ها به گونه ای است که انسان حتی با عقل جمعی و مشاوره با دیگرانی چون استادان آگاه و کارشناسان نمی تواند راهی برای بیرون آمدن از آن بیابد. مواردی که به حق می توان گفت که انسان در آن حالت از همه کس و همه چیز نومید می شود و همه درهای رهایی را به سوی خود بسته می بیند و به هر دری میزند به دنبال رمالان و طالع بینان میشوند دست به هر کار غیر عادی و غیر متعارفی میشوند و اگر هیچ راهی کارگر نشد دست به خودکشی میزنند که اینها همه بر خواسته از جهل و بی ایمانی است و گرنه یک انسان مؤمن  میداند که خداوند بلند مرتبه در هر حالی مواظب اوست ، خداوند این اوج نومیدی و یأس است که خداوند از آن به قنوط تعبیر می کند و در قرآن می فرماید: «وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُوسٌ قَنُوطٌ» ( فصلت آیه 49) ؛ هنگامی که به آنان شر و بدی می رسد ( و گرفتار مشکلات و ناملایمات زندگی می گردند پس مأیوس و نومید می گردند) . در جایی دیگر این افراد و اشخاص را انسان هایی گمراه می شمارد که حق و راه درست را نشناخته و بدان سو نمی روند: «قَالَ وَمَن یَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ» ( حجر آیه 56) ؛ و جز گمراهان کسی از رحمت پروردگارش مأیوس و نومید نمی شود.

براستی که این گمراهی آشکار است چرا که خداوند متعال جهان هستی را یک سره بر نظم آفریده و در دایره علت و معلول ها امور جهان در جریان هستند و به انسان موهبتی به نام عقل ارزانی شده است که بواسطه آن به علوم و فنون گونانی دست یافته است .

بحث ما در مورد شرایط بحرانی است که شخص خو را در بن بستی ابدی تصور میکند به گونه ای که مرگ را بر خود گواراتر میابد حا در صددیم که چاره کار در این موارد چیست ؟

بهترین و مطمئن ترین راه راهی است که خداوند متعال برای بندگانش توصیه میکند تا علاوه بر حل و فصل معضلات و مشکلات خود گامی هم در مسیر انسانیت و کمال بردارند و به عبارت دیگر یک تیر و دونشان.

علل بروز مشکلات از منظر قرآن :

برای فهم درست راهکارهای قرآنی برای برونرفت از مشکلات و معضلات ، شناخت عللی که قرآن برای مشکلات بیان می کند می تواند مفید باشد.

یکی از عللی که قرآن برای ایجاد مشکلات بیان می کند طبعیت دنیاست. دنیا به عنوان مکان تضاد به گونه ای است که نمی تواند برای همگان یکسان عمل کند. اگر برای کسی که خشت می زند ، آفتاب مفید و سازنده است برای دیگری که کشت و زرع دارد باران امری مفید شناخته می شود. از این رو برای فردی بارش باران موفقیت آور و سازنده است ولی برای دیگری مشکل آفرین و مضر شناخته می شود.

از علل دیگری که می توان برای برای مشکلات بیان داشت ، آزمونی بودن دنیاست. دنیا برای انسان به عنوان مکان تکلیف و بروز استعدادها و ظرفیت ها عمل می کند. انسان تا دچار مشکلات و معضلات نگردد نمی تواند ، ظرفیت های و توانمندی های سرشته در خود را آشکار و آزاد سازد. ظرفیت ها و توانمندی هایی که قرآن از آن به اسما و جعل اسما می کند( بقره 32) هر نام و اسمی که در انسان سرشته و نهاده شده است یک توانمندی و قدرتی است که می تواند با آن بر خود و جهان سیطره کند و به عنوان آفریننده و پروردگار عمل نماید. این توان از آن رو در انسان سرشته شده است که

انسان خلیفه خدا در زمین و هستی است و زمین و دنیا به عنوان قرارگاه موقت او عمل می کند تا در یک فرآیند به نسبت طولانی خود را آن چنان که هست بشناسد و نشان دهد.( مستقر و متاع الی حین) از این رو دنیا را آزمایشگاه انسان سازی دانسته اند که در میان تضادها و اختلافات و مشکلات می تواند ظرفیت های خود را آزاد ساخته و به فعلیت رساند. مشکلات و دشواری هایی که پیش روی بشر قرار می گیرد،موجب می شود تا انسان برای رهایی از آن به تفکر و ابتکار و ابداع و اختراع دست زند و مشکلات را به خرد و عقل و ایمان خود به موفقیت تبدیل و تغییر نماید. به همین علت گفته اند که نیاز و احتیاج مادر اختراع و ابتکاراست. نیاز در حقیقت چهره دیگری از مشکلات است که انسان با آن رو به روست. وقتی مشکلی ایجاد می شود نیازی پدید می آید و انسان برای رفع این نیاز و مشکل می کوشد تا راهکاریی را بیابد و این هنگام است که خلاقیت و تخیل دست به دست هم می دهند و راهی برای نیاز و مشکل پیدا می کنند .

از علل دیگری که قرآن آن را به عنوان علل مشکلات بیان می کند ، نوع رفتار انسان با خود و طبیعت است. برخی از گرفتارهایی انسانی برآیند و نتیجه اعمال و رفتاری است که انسان نسبت شخصیت خود و یا نسبت به دیگران و یا جامعه و یا زمین انجام می دهد. قرآن در این باره می فرماید: « ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ »( روم آیه 41) ؛ فساد و مشکلات درخشکی و دریا به جهت دستاوردهای مردم پدیدار شد به سبب اعمال مردم ، فساد در خشکی و دریا آشکار شد تا به آنان جزای بعضی از کارهایشان را بچشاند ، باشد که بازگردند.

به این معنا که برخی از دستاوردهای بشر و مردم چیزی جز فساد در محیط زیست نیست. این گونه مشکلات و بدی هایی که به انسان به جهت اعمال و رفتار نادرست فردی و یا جمعی به خود و یا جامعه و حتی محیط زیست می رسد ، بدی هایی هستند که می بایست انسان خود را سرزنش کند ولی با این همه نومید نگردد؛ زیرا خداوند حتی برای این گونه مشکلات که بازتاب عمل خودمان می باشد ، راهکارهای برونرفتی را ارایه داده است.

راهکارهای قرانی برونرفت از مشکلات :

قرآن برای برونرفت از همه مشکلات حتی آن هایی که بیرون از اراده و اختیار ماست و در حقیقت می توان آن را مشکلات طبیعی دنیا دانست راهکارهایی را ارایه داده است. این راهکارها ، افزون بر راهکارهایی است که قرآن به عنوان راهکارهای عادی و معمولی و از طریق بهره گیری از ابزار و اسباب دنیوی ارایه می دهد. در اینجا به تعدادی از مهمترین راه های رهایی از مشکلات که در قرآن آمده میپردازیم :

1- استغفار : این واژه در اصطلاح قرآنی به معنای درخواست زبانی یا عملی آمرزش و پوشش گناه از خداوند به هدف مصونیت از آثار بدگناه و عذاب است. ( کشف الاسرار ج 2 ص 46 و نیز التحریر و التنویر ج 4 ص 92) . استغفار با توبه این تفاوت را دارد که استغفار آمرزش خواهی از گناهان برای پیراستن روح است و توبه اقدام برای آراستن روح به صفات پسندیده ای چون توحید می باشد.( المیزان ج 10 ص 140 )

حضرت امیرمومنان (ع) می فرماید: در روی زمین دو وسیله و ابزارامنیت از عذاب الهی وجود داشت: یکی از آن دو وجود پیامبر(ص) بود که با رحلت آن حضرت برداشته شد و انسان ها از آن محروم شدند ولی دیگری که استغفار است همواره برای همگان تا قیامت وجود دارد . پس بدان تمسک جویید و چنگ زنید و آن گاه آیه 33 سوره انفال را خواند.( نهج البلاغه حکمت 88) استغفار تا آن اندازه مهم و ارزشمند نشان داده شده است که حتی عذاب یعنی کیفر اعمالی که در دنیا انسان به جهت تکوین و یا تشریعی بدان مبتلا و گرفتار می گردد ، از وی و یا جامعه بر داشته می شود.

2- توبه :  حضرت آدم پس از گرفتاری به دست ابلیس به درگاه خداوند توبه کرد و با بیان توبه خود را از بسیاری از بازتاب و پیامدهای عمل برهاند.(بقره آیه 37) حضرت یونس (ع) پس از گرفتاری در شکم ماهی که خداوند از آن به ظلمات تعبیر می کند با بیان توبه و اقرار به گناهان( البته می تواند اقرار به گناه در پیشگاه الهی به عنوان یک راهکار جداگانه مطرح گردد، چنان که حضرت موسی (ع) و برخی دیگری از پیامبران با این روش از مشکلات و پیامدهای طبیعی رفتار و اعمال خود رهایی یافتند)

دنیا برای انسان به عنوان مکان تکلیف و بروز استعدادها و ظرفیت ها عمل می کند. انسان تا دچار مشکلات و معضلات نگردد نمی تواند ، ظرفیت های و توانمندی های سرشته در خود را آشکار و آزاد سازد.

3- توسل و شفاعت: هر چیزی است که انسان با قرار دادن آن به عنوان واسطه می کوشد تا از مشکلاتی که بدان گرفتار آمده است رهایی یابد. انسانی که خود از جایگاهی برخوردار نیست و نمی تواند به طور مستقیم اقدام کند به کمک افراد و اشخاصی که در نزد خداوند از وجاهت و مقام خاصی برخوردارمی باشند کمک و یاری می جوید تا آنان واسطه شوند و به کمک کنند تا بتواند از مشکلاتی که به جهت رفتار و یا اعمال و یا حتی به طور طبیعی به عنوان آزمون و یا طبیعت تضادی دنیا بدان گرفتا ر آمده است رهایی یابد. این افراد می توانند شهیدان و افراد صدیق و صالحان و پیامبران باشند ؛ یعنی کسانی که خداوند به آنان نعمت خاص بخشیده است و جزو منعمان درگاه ایزدی هستند(نساء آیه 69) کسانی که ما هر روز در نماز و نیایش خویش از خدا می خواهیم ما را در راه آنانی قرار دهد که در راه مستقیم و صراط الهی هستند. این افراد کسانی هستند که می توانند به عنوان شفیعان عمل کنند و ما را از مشکلات برهانند

4- تقوا: در نگره قرآنی به عنوان یک راهکار نه برای رفع بلکه دفع مشکلات اشاره شده است. به این معنا که افزون بر رفع بلایی که واقد شده است می تواند بلا و یا بلایایی را دفع کرده و نگذارد صورت واقعیت و تحقق به خود گیرد. قرآن تقوا را به عنوان راهکاری برای هردو جنبه بیان می کند. در آیه : «إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً (انفال آیه 29) بیان می کند که چه سان می توان از بلایی واقعی رهید ( و نیز زمر آیه 61 و نیز فصلت آیه 18) و گناهان انجام شده بخشیده و پوشش داده می شود( مائده آیه 65 و نیز طلاق آیه 5) و در آیه دیگری بیان می کند که چه سان با تقوا می توان از پدید آمدن بلایی جلوگیری به عمل آورد و از بیماری های روحی وروانی نجات یافت( اعراف آیه 35)؛ یا برای مشکلاتی که راه چاره ای نمی یابد برای آن راهکاری قرار می دهد تا از بن بست رهایی یابد ( طلاق آیه 2) و کارهایی که سخت و دشوار است و به سادگی به سامان نمی آید به سادگی و آسانی حل نماید.( طلاق آیه 4 و نیز لیل آیه 5) قرآن یکی از روش های کسب نعمت های الهی و وفور آن را بهره گیری از عامل تقوا بر می شمارد و می فرماید: ولو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض...( اعراف آیه 96)؛ اگر اهل آبادی ها ایمان آورند و پرهیزگاری و تقوا پیشه کنند ما برکات آسمان و زمین را بر ایشان می گشودیم. چنان که تقوا عاملی برای رهایی از مکر و کید دشمنان آدمی است به گونه ای که مکر و فریب ایشان هیچ کارگر نیافتد.( آل عمران آیه 120) چنان که با تقوا می توان از شر جنون و دیوانگی و افسردگی هایی که عامل آن انسانی و یا غیر انسانی است رهایی یابد و نجات پیدا کند(اعراف آیه 201) و تلاش زبانی و بیمار دلان بی اثر خواهد شد.( احزاب آیه 32)

آن چه بیان شد مهم ترین راهکارهای قرآنی برای برونرفت از مشکلاتی است که به طرق عادی و اسباب معمولی نمی توان از آن ها رهایی یافت.