رویارویی تلویزیونی كاپیتان با موبی‌دیك

قصه كلاسیك و تحسین شده «موبی‌دیك» برای دومین بار در 15 سال اخیر به صورت یك مجموعه تلویزیونی درمی‌آید. اگر مجموعه قبلی كه سال 1998 به صورت یك كار 3 اپیزودی تهیه شد، مجموعه جدید یك كار 13 قسمتی است كه فقط در یك فصل تهیه و تولید می‌شود.

هر قسمت مجموعه حدود 45 دقیقه خواهد بود و مایك باركر فیلمساز لندنی كارگردانی كل اپیزودهای آن را به عهده دارد. «موبی‌دیك» تازه تلویزیون محصول مشترك آلمان، اتریش و انگلستان است.

بخش مهمی از هزینه 35 میلیون دلاری این مجموعه توسط 2 شبكه تلویزیونی اتریش و آلمان داده شده، ولی عوامل اصلی تولید آن در پشت و جلوی دوربین، هنرمندان انگلیسی زبان هستند. ینگل ویلیامز، فیلمنامه نسخه جدید مجموعه «موبی‌دیك» را براساس قصه قدیمی هرمان ملویل نوشته است. نوول ملویل كه لقب یكی از بهترین آثار ادبی تاریخ ادبیات را گرفته، از سوی منتقدان ادبی به عنوان قصه‌ای توصیف شده كه تصویرگر نبرد همیشگی انسان با طبیعت و مظاهر سرسخت آن است. تاكنون حدود دوسوم اپیزودهای مجموعه فیلمبرداری شده و قرار است اولین قسمت آن تا قبل از پایان سال جاری میلادی به روی آنتن تلویزیون كشورهای اروپایی برود.

همه علاقه‌مندان موبی‌دیك

ویلیام هارت، بازیگر قدیمی سینما تازه‌ترین بازیگری است كه كاراكتر كاپیتان اهب قصه هرمان ملویل را در جلوی دوربین زنده می‌كند. او كاپیتان سرسخت و آشتی‌ناپذیر نسخه جدید «موبی‌دیك» به كارگردانی مایك باركر است. او برای بازی در این نقش، یك گریم سخت را نیز تحمل كرده است. دانلد ساترلند، شخصیت پدر ماپل را در مجموعه جدید زنده می‌كند. شخصیت استارباك در نسخه جدید مجموعه به واسطه حضور اتان هاوك در این نقش پررنگ‌تر شده است، ولی نكته مهم‌تر افزایش آشكار نقش الیزابت در قصه مجموعه است. گیلیان آندرسن، بازیگری كه با حضور در مجموعه علمی ـ تخیلی و پربیننده «پرونده‌های ایكس» در دهه 90 تبدیل به یكی از سرشناس‌ترین بازیگران رسانه تلویزیون شد، نقش الیزابت را در «موبی‌دیك» جدید به عهده دارد. در زمان پخش مجموعه «پرونده‌های ایكس»ـ كه از سال 1993 تا 2002 به روی آنتن رفت و 2 فیلم سینمایی هم براساس آن ساخته شد ـ كاراكتر دانا سالی كه توسط آندرسن بازی می‌شد، در چند اپیزود مجموعه به این نكته اشاره می‌كند كه او و خانواده‌اش از طرفداران نوول موبی دیك هرمان ملویل هستند. نام مستعار پدر دانا سالی هم كاپیتان اهب بود و بقیه اعضای خانواده سالی‌هم نام‌های مستعار خود را از شخصیت‌های این نوول گرفته بودند. آندرسن در همان زمان در گفت‌وگوهای خود به این نكته اشاره كرد كه در عالم واقعیت هم قصه نوول موبی دیك را خیلی دوست دارد. منتقدان هنری می‌گویند مجموعه جدید «موبی‌دیك» پس از اولین نسخه سینمایی قصه ملویل كه در سال 1930 تولید شد، اولین نسخه هنری از این قصه است كه دارای یك شخصیت محوری خانم است. در بقیه «موبی‌دیك»های تلویزیونی و سینمایی، شخصیت الیزابت حضوری كمرنگ و كوتاه دارد و در حد یكی از شخصیت‌های كم اهمیت قصه است.

شهرت بعد از مرگ

هرمان ملویل، نوول‌نویس سرشناس دنیای ادبیات متولد سال 1819 آمریكاست كه در سال 1891 درگذشت. او كه شاعر و مقاله‌نویس هم بود، به عنوان نویسنده‌ای شناخته شد كه قصه‌هایش حال و هوایی رمانتیسیسم و تاریك و سیاه دارند. معروف‌ترین اثر ادبی او همان «موبی دیك» است و در همه جا با این نوول شناخته می‌شود. ملویل سال 1891 در شرایطی درگذشت كه تقریبا تبدیل به آدمی فراموش شده بود. اوایل قرن بیستم منتقدان ادبی، او و موبی دیك را دوباره كشف كردند. رسانه‌های گروهی از این كشف به عنوان احیای دوباره ملویل و نوشته‌هایش اسم بردند. جی لیدا متخصص دنیای ادبیات كه بیشتر به‌خاطر مقالات و كتاب‌های سینمایی‌اش (بویژه در ارتباط با سینمای كلاسیك شوروی سابق) شهرت دارد، بیش از یك‌دهه از عمر خود را صرف تحقیق درباره ملویل و جمع‌آوری مدارك مستند درباره او كرد.

موبی دیك كه اكنون لقب یكی از بزرگ‌ترین نوول‌های انگلیسی زبان تاریخ ادبیات را گرفته (و باعث نجات نام نویسنده‌اش از گرداب گمنامی شد) در سال 1851 نوشته شد. این قصه درباره سفر دریایی جوانی به نام اسماعیل است و استعاره‌های فراوانی را در دل خودش دارد. ملویل بخش مهمی از خاطرات خود از دوران سفرهای دریایی و صید نهنگ را در دل قصه این نوول گنجاند و مجموعه‌ای از اطلاعات ضروری را در این رابطه در اختیار خواننده خود ‌گذاشت. این قصه شخصیت كاپیتان اهب را به صورتی دقیق تشریح می‌كند. او مردی جاافتاده و شكارچی نهنگ است كه سال‌ها قبل هنگام یكی از سفرهای دریایی خود با یك نهنگ غول‌پیكر سیاهرنگ به نام موبی دیك درگیر شده است. اهب هنوز زخم ناشی از درگیری با موبی دیك را روی صورت خود دارد و نهنگ غول‌پیكر كه توانسته در طول این درگیری سخت از چنگ اهب بگریزد، زخمی از نیزه او را در بدن دارد. اهب هنوز هم در پی موبی‌دیك است و برای شكار او دست به یك ویرانگری درونی می‌زند. او در بزرگ‌ترین و هیجان‌انگیزترین سفر دریایی خود، به دنبال موبی دیك می‌رود و جان كشتی خود و سرنشینان آن را به خطر می‌اندازد. موبی دیك، اهب و كشتی او را به وسط اقیانوس می‌كشاند. هر دو قصد نابودكردن یكدیگر را دارند. اگرچه اهب در پایان ماجرا موفق می‌شود موبی دیك را از پا درآورد، ولی همراه او به قعر آب اقیانوس كشیده شده و جان خودش را از دست می‌دهد.

موبی دیك روی پرده سینما

نسخه جدید تلویزیونی «موبی دیك» از نظر شرح قصه شباهت‌هایی به نسخه سینمایی سال 1956 جان هیوستن دارد. این نسخه كه لقب معروف‌ترین نسخه سینمایی ساخته شده از نوول هرمان ملویل را گرفته، گریگوری پك را در نقش كاپیتان اهب دارد. قرار بود این نقش را در فیلم هیوستن، اورسن ولز بازی كند و حتی او دیالوگ‌های كاپیتان اهب را نیز خودش نوشته بود اما وی در فیلم به عنوان بازیگر مهمان در یك صحنه ایفای نقش كرد. این فیلم با هزینه‌ای 4 میلیون دلاری ساخته شد و حدود 11 میلیون دلار هنگام نمایش عمومی در آمریكای شمالی فروش كرد. هیوستن 3 سال همراه فیلمنامه خود به كمپانی‌های مختلف فیلمسازی سر زد، ولی نتوانست تهیه‌كننده‌ای برای آن پیدا كند. دید عمومی درباره قصه ملویل این بود كه حال و هوایی سیاه و ناامیدكننده دارد كه در طول ماجرا، هیچ قصه عاشقانه‌ای را مطرح نمی‌كند. كمپانی برادران وارنر با این شرط تولید فیلم را پذیرفت كه یك بازیگر بسیار مطرح نقش كاپیتان اهب را بازی كند. پس از اكران عمومی فیلم برخی از منتقدان گفتند انتخاب گریگوری پك برای ایفای این نقش انتخاب غلطی بوده و خود پك بر این باور بود كه بهترین گزینه برای بازی در نقش كاپیتان اهب، خود جان هیوستن بوده است. این در حالی است كه انتخاب اصلی كارگردان قبل از پیشنهاد (توام با دستور) كمپانی برادران وارنر، پدر بازیگر خودش والتر هیوستن بود. البته جان هیوستن به دلیل پیدانكردن سرمایه‌گذار آنقدر دیر كارگردانی موبی‌دیك را شروع كرد كه زمان شروع فیلمبرداری 4 سال از مرگ پدرش می‌گذشت! تلاش گریگوری پك هم برای بازی در یك نقش منفی با استقبال چندانی روبه‌رو نشد. چرا كه تماشاگران سینما فقط می‌خواستند او را در نقش آدم‌های بسیار خوب و دوست‌داشتنی روی پرده سینما ببینند. این در حالی بود كه در 38 سالگی برای ایفای نقش كاپیتان اهب بسیار جوان بود. در قصه نوول هرمان ملویل، این شخصیت یك پیرمرد توصیف شده است.

بازمانده كشتی شكار نهنگ

مایك باركر، كارگردان نسخه جدید تلویزیونی موبی‌دیك این نكته مهم قصه ملویل را رعایت كرده و ویلیام هارت 60 ساله را به عنوان كاپیتان اهب به تماشاگران خود معرفی می‌كند. اما او قصه درام ماجراجویانه‌اش را در حال و هوایی شبیه فیلم جان هیوستن تعریف می‌كند. در قصه مجموعه او هم مثل نسخه سینمایی كلاسیك هیوستن، ماجرا از نگاه تنها بازمانده كشتی شكار نهنگ كاپیتان اهب تعریف می‌شود. او تعریف می‌كند كه چگونه با كاپیتان اهب همراه شد تا برای شكار موبی‌دیك بروند. باركر در‌این‌باره می‌گوید: «نام قصه نوول هرمان ملویل با نام «موبی‌ دیك» جان هیوستن گره خورده است. هیوستن یك روایت بسیار خوب تصویری از این نوول ارائه داد و هنوز هم فصل نبرد نهایی اهب و موبی‌دیك در آن دریای خروشان، یكی از بهترین فصل‌های تاریخ سینماست. مجموعه من به نوعی ادای دینی به آن كار موفق و برجسته سینمایی و شخص هیوستن و پك است. با این حال، مجموعه‌ ما تفاوت‌هایی بسیار آشكار با آن فیلم خواهد داشت و تلاش دارد روایت تازه‌ای از قصه «موبی دیك» را به تماشاگران تلویزیونی ارائه دهد. جلوه‌های پیشرفته امروزی كمك می‌كند تا صحنه‌های نبرد دریایی قصه به شكل بهتر و زنده‌تری فیلمبرداری و كار شوند.»

باركر برای تماشاگران تلویزیونی در انگلستان و بقیه كشورهای اروپایی نام ناآشنایی نیست. این فیلمساز كه اواسط دهه 60 میلادی به دنیا آمد، فعالیت هنری را از سال 1992 با كارگردانی فیلم «ادی و بادكرده‌های ساحل شرقی» شروع كرد. سال بعد او راهی دنیای تلویزیون شد و تا سال 1996، دو فیلم تلویزیونی و دو مجموعه را كارگردانی كرد. در فاصله سال‌های 1997 تا 2007، پنج فیلم سینمایی و یك فیلم تلویزیونی را جلوی دوربین برد.

«كشتن شاه» و «یك زن خوب» از جمله فیلم‌های سینمایی نسبتا موفقی هستند كه او در این سال‌ها كارگردانی كرد. «پروانه‌ روی چرخ» (2007)‌ تا به امروز آخرین كار هنری اوست. این فیلم سینمایی یك درام جنایتكارانه و دلهره‌آور است كه با بازی پیرس برازنان، جیمز باند سابق سینما ساخته شد و نتوانست موفقیتی در جدول گیشه نمایش به‌دست بیاورد. عدم موفقیت مالی این فیلم، باركر را متقاعد كرد كه دوباره به دنیای تلویزیون برگردد. او در سال 2008 تصمیم گرفت یك نسخه جدید تلویزیونی از قصه موبی‌دیك را بسازد. بجز 6 ماهی كه او با همكاری نیكل ویلیامز مشغول نوشتن فیلمنامه «موبی‌دیك» بود، یك سال هم به دنبال تهیه‌كنندگانی برای تولید این كار پرخرج 25 میلیون دلاری بود.

نسخه سینمایی در راه است

به گفته باركر: «گریگوری پك كه در نسخه سینمایی سال 1956 نقش كاپیتان اهب را بازی كرد، در نسخه تلویزیونی سال 1998 در نقش پدر ماپل ظاهر شد. این آخرین نقش او نیز در جلوی دوربین بود و پس از آن مرد. به نظر من، انتخاب او برای ایفای نقش پدر ماپل در نسخه تلویزیونی سال 1998 انتخاب خوبی بود. من هم خیلی دوست داشتم مشابه چنین كاری را بكنم و پاتریك استوارت بازیگر نقش كاپیتان اهب این مجموعه را برای ایفای نقش پدر ماپل نسخه خودم انتخاب كنم. اما من به اندازه كارگردان مجموعه قبلی «موبی‌دیك» خوش‌شانس نبودم و استوارت برای حضور در كار ما وقت نداشت. وقتی موضوع حضورش در «موبی‌دیك» جدید را مطرح كردم، از آن استقبال كرد و گفت فكر بسیار خوبی است. اما نتوانست در بین برنامه‌ها و كارهای هنری مختلفی كه دارد، وقت و جایی هم برای همكاری با مجموعه ما پیدا كند. من هم ایفای نقش پدر ماپل را به دانلد ساترلند سپردم.» نسخه تلویزیونی سال 1998 یك مجموعه 4 اپیزودی 45 دقیقه‌ای بود كه توسط فرانك روداس كارگردانی شد. این مجموعه محصول مشترك تلویزیونی انگلستان، استرالیا و آمریكا بود كه كل صحنه‌های آن در استرالیا فیلمبرداری شد. نسخه جدید تلویزیونی «موبی‌دیك» در شرایطی در دست تولید است كه صنعت سینما هم برای سال 2011 قصد دارد یك نسخه تازه سینمایی از این قصه را تهیه و تولید كند.

فرصت جدید برای كاپیتان اهب

ویلیام هارت كه در 60 سالگی امكان بازی در نقش كاپیتان اهب را پیدا كرده، بازی در این نقش را یكی از آرزوهای همیشگی خود توصیف می‌كند و از این‌كه این رویا بالاخره روی صفحه تلویزیون به واقعیت می‌پیوندد، احساس خشنودی و رضایت می‌كند. هارت كه سال قبل هم با درام پررمز و راز و دلهره‌آور «ویرانگران» (یك مجموعه 39 اپیزودی)‌ به دیدار تماشاگران تلویزیونی آمد، كار بازیگری را از سال 1977 و با حضور در مجموعه پلیسی «كوجك» (با بازی تلی‌ساوالاس‌ در نقش اصلی)‌ شروع كرد. او پس از بازی در چند كار تلویزیونی دیگر در دهه 80 به صورت یكی از چهره‌های مطرح دنیای سینما درآمد. «پارك گوركی»، «فرزندان یك خدای كهتر»، «بوسه عنكبوتی» و «توریست اتفاقی» از فیلم‌های مهم او در این دوران هستند. شهرت این بازیگر در دهه 90 میلادی كاهش یافت و او با بالارفتن سن تبدیل به بازیگر نقش‌های مكمل سینمایی شد. با این حال، وی به همكاری با مجموعه‌های تلویزیونی روی نیاورد و در سال 2000 در مجموعه علمی ـ تخیلی و ماجراجویانه «دون» بازی كرد. موفقیت این مجموعه 3 اپیزودی تلویزیونی، او را تشویق كرد كه همكاری‌اش با كارهای تلویزیونی را ادامه دهد و در دهه جدید در كنار بازی در فیلم‌هایی مثل «هوش مصنوعی» استیون اسپیلبرگ با مجموعه‌ها و فیلم‌های تلویزیونی همكاری بیشتر و نزدیك‌تری داشته باشد. این بازیگر در رابطه با «موبی‌دیك» می‌گوید: «خودم خیلی خوب می‌دانم كه نمی‌توانم كاپیتان اهب را مثل گریگوری پك در جلوی دوربین به تصویر بكشم. اما خوشحالم كه بالاخره این فرصت برایم به وجود آمد كه نقش یكی از شخصیت‌های كلاسیك دنیای ادبیات و سینما را كه خیلی دوستش دارم، در یك كار جدید به تصویر بكشم.»

اتان هاوك و چارلز كاكس هم در مجموعه جدید تلویزیونی «موبی‌دیك» بازی دارند و پیش‌بینی می‌شود در زمان پخش تلویزیونی، تبدیل به یكی از مطرح‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی بشود.