سوء تغذیه ای به نام چاقی

به خاطر فشردگی کارها و محدودیت وقتش صبح زود در دانشگاه تهران به حضورش رسیدیم. با کوله باری از تخصص و تجربه به سوالات مان پاسخ داد. دكتر احمدرضا درستی مطلق عضو هیأت علمی و دانشیار گروه تغذیه و بیوشیمی دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی تهران که رییس سابق انستیتو تغذیه و مدیر فعلی موسسه ملی تغذیه و فناوری غذا است. در زیر قسمت اول از مصاحبه اختصاصی تبیان با ایشان را می خوانید:

تبیان: تعریف علمی چاقی چیست؟

تلقی ما این است که هر کس ظاهر و اندام بزرگ تری دارد، چاق است، اما به لحاظ علمی در واقع چاق نیست. باید بگویم ظاهر بزرگ و وزن زیاد، الزاما به معنای چاقی نیست.

گاهی اوقات در سوءتغذیه و کم خوری های مفرط اشخاصی را می بینیم که بدن و صورت باد کرده ای دارند و در اثر بدخوری ورم دارند، ولی ممکن است مردم به اشتباه فکر کنند که این اشخاص چاق هستند. بنابراین چاقی از نظر علمی یک تعریف مشخصی دارد. در واقع میزان چربی اضافی بدن به گونه ای که سلامت بدن را تهدید کند، به لحاظ علمی چاقی گفته می شود.

البته از دید مردم، چاقی تعریف دیگری و یک آدم چاق، ویژگی های دیگری دارد. در این خصوص نباید شکل ظاهری مردم معیار و مبنای قضاوت باشد. یعنی اگر ظاهر شخصی را نگاه کردند، نباید قضاوت کنند که چاق هست یا خیر.

ما افراد سالمندی را داریم که اصلا به نظر نمی آید که اضافه وزن داشته باشند، اما میزان چربی بدنشان زیاد است و به لحاظ علمی چاق هستند و کسانی را هم داریم که استخوان بندی درشتی دارند و این استخوان بندی درشت اقتضا می کند که عضله زیاد و مناسبی هم داشته باشند و مردم فکر می کنند که این شخص چاق است. بنابراین در مورد چاقی نمی توان اساسا بر اساس ظاهر اشخاص قضاوت کرد.

در ضمن صرف این که کسی چاق است، نمی توان گفت که از هر ماده مغذی به میزان فراوانی در بدنش دارد. ما مواردی داریم که اشخاصی به دلیل خوردن چربی زیاد، چاق اند و در عین حال شب کور هستند، چون ویتامین A کافی دریافت نکرده اند و پوستشان هم خراب است، یا لثه هایشان ناراحت است و خون ریزی می کند، چون ویتامین C کافی دریافت نمی کنند. در واقع این اشخاص تعادل را در خوردن خود رعایت نکرده اند.

تبیان:با این تعریف شما این اشخاص چه ویژگی هایی دارند و با چه معضلاتی مواجه هستند؟

تعداد زیادی از عوامل تهدید کننده ی سلامت افراد با چاقی در ارتباط هستند که نه تنها سلامت جسمی، بلکه سلامت روحی و سلامت اجتماعی را نیز شامل می شود.

افرادی که چاق هستند سیستم هورمونی شان به گونه ای عمل می کند که روی ذهن و روح شان اثر می گذارد. این افراد عموما بی حال ترند. خیلی از کارها و فعالیت ها را انجام نمی دهند و متاسفانه به برخی از آرزوهای شان هم نمی رسند؛ مثلا امکان انتخاب همسر دلخواه شان نسبت به دیگران کمتر می شود و یا امکان همراهی با دیگران در فعالیت اجتماعی مثل ورزش کردن و یا رفتن به پیک نیک را طبیعتا از دست می دهند. چاقی عوارض جدی دارد و این عوارض، فقط جسمانی نیست.

تبیان:توصیه ی شما  به این افراد برای این که مشکلات شان رفع شود چیست؟

توصیه ی من این است که هر کسی با توجه به شرایط زندگی اش باید تغییراتی در روش زندگی و فعالیت و غذا خوردن خودش ایجاد کند تا بتواند این مشکلات را حل کند.

ما در بدن مان می بایست مقداری چربی داشته باشیم و داریم و حتی آدمی که دارای سوءتغذیه است بین 3 تا 5 درصد از وزن بدنش چربی است. حتی روزی که در اثر سوءتغذیه و لاغری مفرط هم از دنیا برود، هنوز 3 درصد از وزن بدنش چربی است.

چربی اطراف قلب و اندام های داخلی بدن را می پوشاند و از وارد شدن ضربه به این اندام ها جلوگیری می کند. زیر پوست ما چربی وجود دارد که باعث می شود آن را نرم نگه دارد و از سرما محافظت کند. چربی تا حدی برای بدن ضروری است و بیشتر از آن مقدار ضروری، می تواند مشکل ساز باشد و عوارضی ایجاد کند.

تبیان: به نظر شما مهم ترین عوامل ایجاد کننده ی چاقی چیست؟

در یک بیان کلی گفته می شود وقتی ما بیش از نیازمان غذا دریافت کنیم، این غذای اضافی را بدن به این خاطر که نمی تواند مصرف کند، به صورت چربی ذخیره می کند که این ذخیره کردن، به چاق شدن منجر می شود.

باید ببینیم که ورودی و خروجی ما چه تناسبی دارد؛ یعنی این که آن مقدار غذایی را که نیاز داریم دریافت می کنیم یا زیادتر از آن را. این مهم ترین عامل ایجاد چاقی است.

اگر بخواهیم عوامل دیگری را هم نام ببریم باید بگوییم که ژنتیک هم کاملا موثر است. اشخاصی هستند که فعالیت خوبی دارند و غذای متعادلی هم مصرف می کنند، اما چاق می شوند. عکس این هم صادق است. افرادی هستند که خیلی پرخورند ولی لاغر هستند، زیرا ژنتیک شان طوری است که چاق نمی شوند.

علاوه بر نوع غذا خوردن، روش غذا خوردن هم خیلی مهم است. آدم های چاق عموما سراغ غذاهای پرکالری تر می روند و غذاها را هم سریع تر می خورند. بیشتر به غذاهای فست فود علاقه نشان می دهند و در ضمن گاهی اوقات یک پیتزا را طی دو سه لقمه می خورند، یعنی سرعت غذا خوردن شان بالاست.

مورد دیگر خواب است. افرادی که خیلی زیاد می خوابند، انرژی کمی مصرف می کنند و چاق می شوند. جالب این است که افراد کم خواب نیز چاق می شوند. این ها کسانی هستند که به دلیل فعالیت کم بدنی، دچار عارضه ی کم خوابی می شوند ، مثلا کل وقت خودشان را پشت کامپیوتر و پای تلویزیون می گذرانند و این بی تحرکی باعث می شود دچار کم خوابی شوند. بنابراین خواب نامناسب هم باعث چاقی می شود.

رفتارهای تغذیه ای در دوران نوزادی هم در چاقی موثرند. مثلا مادری که قبل از 6 ماهگی، غذای کمکی به صورت خیلی زیاد و نامتعارف به نوزاد خود می دهد، باعث می شود که تعداد سلول های چربی در بدن نوزادش زیاد شود و وقتی این نوزاد بزرگ می شود، دائما با چاقی دست و پنجه نرم می کند.

جالب است بدانید که فصل تولد هم در چاقی موثر است. چون مادر مثل هر موجود دیگری در زمستان شیرش پرچرب تر است و هم اشتهای مادر و هم اشتهای نوزادی که در زمستان به دنیا می آید، به غذا خوردن بیشتر است. ضمنا فصل زمستان سال بعد، بچه راه افتادن و حرکت کردن را آغاز می کند، بنابراین مجبور است که به دلیل سرما در خانه باشد و فعالیت بدنی نداشته باشد. پرخوری اجباری به همراه کم تحرکی اجباری باعث می شود افرادی که در زمستان به دنیا می آیند، احتمال چاق شدن شان بیشتر باشد.

علاوه بر این ها زمان شروع غذای کمکی در نوزادان، مقدار غذایی که می خورند و شرایط مادر در دوران بارداری هم خیلی مهم است؛ مثلا مادری که در دوران بارداری افزایش وزن پیدا کرده است، باعث می شود که نوزاد به جای 3 کیلو با وزن 4 کیلوگرم به دنیا بیاید. حتی مادر ممکن است در دوران بارداری دچار دیابت شود و یا حتی در اثر اضافه وزن مسموم شود.

عامل دیگر بحث فعالیت بدنی است. آدم هایی که تحرک کمتری دارند، احتمال چاقی در آنها بیشتر است. این عواملی که نام بردم در بروز چاقی موثرند. به طوری که هر کسی که می خواهد رژیم غذایی مناسبی را برای کاهش وزن خود شروع کند، علاوه بر رژیم غذایی به او توصیه می کنیم که آرام غذا بخورد، شب ها به موقع بخوابد و در روز فعالیت بدنی کافی داشته باشد و در انتخاب نوع غذا و مقدار غذا دقت کند.

تبیان: نوع زندگی امروزی- زندگی ماشینی، زندگی پیامکی، زندگی اینترنتی و یا هراسم دیگری که روی آن می توان گذاشت- در بروز چاقی چه اثراتی دارد و بروز عوارض آن در سلامت خصوصا سلامت اجتماعی تا چه میزان موثر است؟

امروز اگر کولر و یا تلویزیون کنترل نداشته باشد، این به نوعی برای مان زشت و ناپسند شده است. اگر آیفون نداشته باشیم، اصلا تحمل نداریم که تا دم در بیاییم و حتی در را باز کنیم. واقعا عوض شده ایم. صبح سرویس می آید دنبال فرزندمان، او را سوار می کند و دم در مدرسه پیاده می کند و تاکید هم می کنیم که دم در بیاید و کلی هم به فرزندمان توصیه می کنیم که توی حیاط مدرسه زیاد ندود-  که شاید زمین بخورد- زنگ تفریح توی کلاس بنشیند و ... .

کلاً فرهنگ ما عوض شده است. حضور تلویزیون در گذشته در زندگی اشخاص این قدر پررنگ نبود.

مردم الان راه رفتن را زشت می دانند. اگر به کسی بگوییم که مثلا تا فلان جا پیاده رفتیم، بلافاصله با این سوال مواجه می شویم که مگر ماشین نداشتی؟ در ضمن خانه ها کوچک شده است و راه رفتن و فعالیت کودکان در آنها موجب آزار همسایگان می شود. انگار ما در لانه های زنبوری زندگی می کنیم که هر کدام در یک سلول در یک برج بلند زندانی شده ایم.

مردم زیاد می خورند و غذاها پرچرب شده است. فرهنگ غذایی مردم به سمت فست فودها تمایل زیادی پیدا کرده است چون خوشمزه اند یا سس جز لاینفک سفره های امروزی شده است. باید بگویم یکی از راه های لذت بردن در جامعه ی امروزی ما، غذا خوردن است. وقتی ما نمی توانیم به دامان طبیعت برویم و لذت ببریم، باید به رستوران برویم تا غذا بخوریم و لذت ببریم. غذای پرکالری می خوریم و بیش از نیازمان هم می خوریم و تحرک بدنی هم نداریم. همه ی این ها نتیجه اش این است که زندگی اجتماعی ما را به سمت چاقی سوق داده است.

در این شرایط بر اساس آمار سال های اخیر در ایران، بیش از نیمی از مردم ما دچار سوءتغذیه ی اضافه دریافت اند و بخشی هم کمبود دریافت و لاغری دارند. مجموعه ای هم که سالم هستند، با این تفاسیر حدود یک سوم جمعیت می شوند. البته این فقط شامل ایران نیست، بلکه با تقریبی بالاتر و پایین تر در تمامی دنیا این رقم مشابه است. اما با کمال تأسف باید بگویم که در ایران هم سوءتغذیه ی چاقی داریم و هم سوءتغذیه ی لاغری.

اگر می خواهید با کارشناسان تغذیه ی سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

برای شرکت در بحث های انجمن بهداشت و سلامت سایت، اینجا را کلیک کنید.

* مطالب مرتبط :

مطالبی کامل و جامع و متنوع در مورد چاقی و رژیم های لاغری

مصاحبه : مریم طالبی

بخش تغذیه و سلامت تبیان