تبیان، دستیار زندگی
ی ثمرات بحث تنها روایت رضوى منقول از سوى عبدالعظیم علیه السلام الف. ارسال روایت ب. عبدالعظیم در روایت كیست؟ عبدالعظیم و قصد زیارت حضرت رضا علیه السلام بحث اصلى در این نوشتار درباره درك زمان حضرت رضا علیه السلام است، كه معركه ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

 

عبدالعظیم حسنی راوی روایت رضوی

 

 ثمرات بحث 

 تنها روایت رضوى منقول از سوى عبدالعظیم علیه السلام 

 الف. ارسال روایت 

 ب. عبدالعظیم در روایت كیست؟ 

 عبدالعظیم و قصد زیارت حضرت رضا علیه السلام 

بحث اصلى در این نوشتار درباره درك زمان حضرت رضا علیه السلام است، كه معركه آرا و اختلاف میان محدثان و بعضى از علماى رجال شده و عده‏اى از معاصران نیز در آن اختلاف نموده‏اند، به ‏گونه‏اى كه بعضى جزم به درك حضور و عده‏اى به عدم آن دارند.

 ثمرات بحث 

علاوه بر ثمرات‌ علمى كه بر درك حضور پر فیض امام رضا علیه السلام به وسیله حضرت عبدالعظیم حسنى علیه السلام مترتب است، سه ثمره مهم دیگر نیز به نظر مى‏رسد:

1- اگر ایشان، حضرت رضا علیه السلام را درك نكرده باشند، بنابراین روایت یا روایات منقول وى از حضرت ثامن مرسل خواهد بود و از درجه اعتبار رجالى ساقط است. البته این به معناى صادر نشدن روایت از امام معصوم علیه السلام نیست و طبعاً سیاق روایت، روایات مشابه و دیگر مطالب و مرجّحات و مضعّفات رجالى نیز باید مقارنِ با روایت بررسى شوند؛ ولى آنچه مسلم است آن روایت، دیگر به طور مستقل نمى‏تواند دلیلیت داشته باشد و بدان استناد شود.

2-با توجه به زوایاى مجهولى كه درباره ورود حضرت عبدالعظیم علیه السلام، تاریخ ورود و مكانى كه از آن حركت كرده است، مشخص شدن این كه عبدالعظیم علیه السلام از راویان حضرت رضا علیه السلام بوده و بررسى احتمالات مبنى بر این كه این ملاقات (یا ملاقات ها) در ایران انجام شده یا مدینه یا جاى دیگر براى روشن شدن بعضى از نكات مجهول تاریخى مفید خواهد بود.

3- در بررسى تاریخ تولد عبدالعظیم - كه در هاله‏اى از ابهام قرار دارد نیز بسیار مؤثر است.

ذكر این نكته نیز ضرورى است كه از جهت تاریخى، بعید نیست كه عبدالعظیم علیه السلام از اصحاب امام رضا علیه السلام باشد، چون به عقیده برخى تولد حضرت عبدالعظیم در سال 173 هجرى و وفاتش در سال 250 تا 252 است، بنابراین، ایشان در 77 یا 79 سالگى دنیا را وداع گفته است؛ با توجه به شهادت امام كاظم علیه السلام در سال 183، دوران كودكى عبدالعظیم، مقارن با دهه آخر عمر حضرت كاظم علیه السلام بوده، و دوره امامت امام رضا علیه السلام - كه شهادتش در سال 202 یا 203 بوده - را درك كرده و احتمالاً از آن حضرت روایت كرده، و سپس حضور حضرت امام جواد و امام هادى علیهماالسلام رسیده و از آنها حدیث نقل كرده و در دو یا چهار سال قبل از شهادت حضرت هادى علیه السلام (در سال 254) از دنیا رفته، و حضرت هادى علیه السلام نیز تشویق و تحریض بر زیارت ایشان نموده‏اند.

آقاى عطاردى مى‏گوید:(2)

یكى از فضلاى معاصر در رساله‏اى كه در شرح زندگى حضرت عبدالعظیم به نگارش درآورده گوید: «عبدالعظیم حسنى در سال 202 هجرى متولد شده، لیكن مأخذ این گفتار خود را ذكر نكرده است.»

این گفته مدرك درستى ندارد؛ زیرا حضرت عبدالعظیم راوى هشام‌‌بن حكم است و او در سال 198 درگذشته ‏(3)، و نیز عبدالعظیم محضر مبارك حضرت رضا علیه السلام را درك نموده، در حالى كه آن جناب در سال 203 به شهادت رسیده است.

گفتنى است كه در مقام اثبات این درك حضور، به مشكلى بر مى‏خوریم، و آن این كه كتاب هاى حدیثى از روایت حضرت عبدالعظیم از امام ثامن علیه السلام خالى است، مگر یك روایت.

 تنها روایت رضوى منقول از سوى عبدالعظیم علیه السلام 

در بعضى از نوشته‏ها آمده است كه تنها روایتى را كه عبدالعظیم از حضرت رضا علیه السلام روایت كرده، حدیثى است كه عبدالعظیم در باب صوم به واسطه سهل بن سعد از حضرت نقل كرده و مرحوم صدوق در من لا یحضره الفقیه آن ‏را بیان داشته است:‏(4)

و روى عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی  عن سهل بن سعد، قال: سمعت الرضا علیه السلام یقول:« الصوم للرؤیة والفطر للرؤیة، و لیس منا من صام قبل الرؤیة و أفطر قبل الرؤیة للرؤیة.» قال: قلت له: یابن رسول الله، فما ترى فى صوم یوم الشك؟ فقال:«حدّثنی أبی، عن جدی، عن آبائه علیه السلام قال: قال أمیرالمؤمنین علیه السلام: لئن أصوم یوماً من شهر شعبان، أحب إلىّ‏ّ من أن أفطر یوماً من شهر رمضان. »

سپس صدوق روایت را غریب دانسته و مى‏گوید:

قال مصنف هذا الكتاب: وهذا حدیث غریب لا أعرفه إلاّ من طریق عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی المدفون بالرى فی مقابر الشجرة، و كان مرضیاً - رضى الله عنه.

بدیهى است كه این روایت دلالت بر درك حضور حضرت رضا علیه السلام نمى‏كند؛ چون عبدالعظیم روایت را از سهل بن سعد نقل كرده و او حدیث را از امام رضا علیه السلام شنیده است. چنانكه روایتى نیز عبدالعظیم از هشام بن حكم نقل كرده كه او از امام صادق علیه السلام شنیده است.‏(5) پس آیا مى‏توان گفت: حضرت عبدالعظیم امام صادق علیه السلام را نیز درك كرده است؟

تنها روایتى كه عبدالعظیم بدون واسطه از امام رضا علیه السلام  نقل كرده، موعظه‏اى است كه مرحوم شیخ مفید در الاختصاص نقل كرده است. روایت چنین است:

روی عن عبدالعظیم، عن ابى‏الحسن الرضا علیه السلام قال: یا عبدالعظیم، أبلغ عنی أولیائی السلام و قل لهم أن لا یجعلوا للشیطان على أنفسهم سبیلاً، و مرهم بالصدق فى الحدیث و أداء الأمانة... .(6)

در اینجا به دو نكته توجه كنیم :

 الف. ارسال روایت 

1. این روایت مرسل است و به جهت ارسالش قابل اعتماد نیست، گر چه مضمون بسیار بالایى دارد؛ امّا به تنهایى، اثبات نمى‏كند كه عبدالعظیم از اصحاب امام رضاعلیه السلامباشد؛ چرا كه:

اولاً. ممكن است عبدالعظیم از واسطه‏اى نقل كرده كه آن واسطه در روایت ذكر نشده است. نیز دلیِل ظاهرى در روایت نیست كه از آن بتوان فهمید عبدالعظیم بلاواسطه از امام رضا علیه السلام روایت كرده است؛ یعنى نمى‏توان یقین نمود كه ارسال قبل از عبدالعظیم است، گر چه ظهور در آن دارد كه ارسال قبل از اوست و روایت از عبدالعظیم تا امام علیه السلام متصل است.

ثانیاً. محتمل است مراد از ابوالحسن، ابوالحسن ثالث باشد كه امام هادى علیه السلام است و با امام رضا علیه السلام اشتباه شده است.

 ب. عبدالعظیم در روایت كیست؟ 

از آنجا كه شیخ مفید وصفى براى عبدالعظیم بیان نكرده محتمل است مراد از عبدالعظیم، شخصى غیر از عبدالعظیم حسنى باشد.

با توجه به این كه روایتى دیگر به وسیله عبدالعظیم حسنى از امام رضا علیه السلام نقل نشده، این احتمال عقلایى است، در صورتى كه مراد از ابوالحسن، حتماً همان امام رضا علیه السلام باشد، ولى از طرفى دیگر با بررسى روات شیعه به شخصى عبدالعظیم نام غیر از عبدالعظیم حسنى - كه مناسبت طبقاتى داشته باشد نیز برخورد نمى‏كنیم، خصوصاً شیخ مفید در الاختصاص، فقط در یك جاى دیگر نامى از عبدالعظیم آورده كه مراد از آن قطعاً عبدالعظیم حسنى است.

روایت دیگر الاختصاص چنین است:

أحمد بن الحسن، قال: حدثنا عبدالعظیم بن عبدالله، قال: قال هارون الرشید لجعفر بن یحیى البرمكی: إنی أحبّ أن أسمع كلام المتكلّمین... .(7)

عبدالعظیم و قصد زیارت حضرت رضا علیه السلام

برخى بر این عقیده‏اند كه عبدالعظیم علیه السلام براى زیارت حضرت رضا علیه السلام به ایران آمده، ولى خدمت حضرت نرسیده است. واعظ تهرانى در ابتداى روح و ریحان دهم از كتاب جنة النعیم مى‏گوید:

و بعضى نقل كرده‏اند: به عزم زیارت مرقد منوّره مطهر حضرت رضا علیه السلام از سرّ من رأى بیرون آمد و به بلاد خراسان متوجه گردید. چون به شهر رى وارد شد، زمانى به جهت زیارت قبر مطهر حضرت حمزة بن موسى بن جعفر علیهماالسلام توقف فرمود، و امر آن بزرگوار مخفى بود، و كسى آن جناب را نمى‏شناخت تا آن كه دوستان و شیعیان در خفا خدمتش رسیدند، و اطلاع از حالات حسنه‏اش پیدا كردند، و مسائل حلال و حرام خودشان را سؤال نمودند، و كمال تقرّب آن جناب را بهآن دوامام بزرگوارعلیهماالسلام یافتند و بر ارادت و خلوص ایشان افزود. پس نگذاردند آن جناب حركت نماید.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.