تبیان، دستیار زندگی
همان گونه که از آیات و روایات استفاده می شود مسئله وفای به عهد از مسائل مهم و اساسی به شمار می رود که در دین مقدس اسلام مورد کمال عنایت قرار گرفته است، زیرا اگر بنا باشد به این مسئله اساسی توجه نشود زندگی مردم متلاشی خواهد شد و در اثر بی نظمی و هرج و مرج
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عهد و پیمان نوعی نذر است

وفای به عهد

وفای به عهد و پیمان که یکی از فرایض و از جمله آداب معاشرت و حسن سلوک با مردم به شمار می رود، باید همیشه مورد توجه سالک الی الله باشد.

در قرآن مجید و روایات اسلامی به این امر فوق العاده اهمیت داده شده که برخی از آیات و روایات را یادآور می شویم.

وفای به عهد در قرآن

وفای به عهد علامت ایمان

قرآن مجید یکی از ویژگی ها و خصوصیات افراد با ایمان را وفای به عهد می داند و می فرماید:

«وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ1 ؛ مؤمنان آنها هستند که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند.

نشانه نیکوکاران:

در جای دیگر، قرآن مجید وفای به عهد را نشانه افراد نیکوکار دانسته و می فرماید:

«... الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا...». 2؛ ... نیکوکاران کسانی هستند که به عهد خود (هنگامی که عهد بستند) وفا می کنند... .

اسماعیل صادق الوعد:

دراهمیت وفای به عهد همین بس که خدای متعال آنگاه که می خواهد از حضرت اسماعیل(ع) به عظمت نام ببرد وفای به عهد را به عنوان یکی از اوصاف برجسته او یادآور می شود و می فرماید:

«وَ اذْکرْ فِی الْکتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا3 ؛ در کتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد کن که او در وعده هایش صادق، و رسول و پیامبر بزرگی بود.

جالب آنکه در این آیه وفای به عهد را پیش از مقام نبوّت و رسالت می آورد، گویی که صدق وعد پایه نبوّت است. به هر حال، قرآن مجید درباره وفای به عهد زیادسفارش کرده و می فرماید:

«... أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلاً4  ؛ ... به عهد (خود) وفا کنید که از عهد سؤال می شود.

اهمیت وفای به عهد در روایات

در روایات نیز به وفای به عهد و پیمان توصیه زیادی شده است که توجه شما را به پاره ای از آن روایات جلب می کنیم.

وفای به عهد از ویژگی های مؤمنان:

رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد.5 ؛ آن کس که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به وعده خود وفا کند.

حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود:

ان الوفاء بالعهد من علامات اهل الدین.6 ؛ وفای به عهد از نشانه های مردم متدیّن است.

در حدیث دیگری رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

لا دین لمن لا عهد له.7 ؛ کسی که پای بند به پیمان خود نباشد دین ندارد.

خلف وعده، علامت نفاق:

در حدیثی از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ نقل شده است که فرمود:

آیه المنافق ثلاثٌ إذا حدیث کذب و إذا وعد أخلف و إذا ائتمن خان.8 ؛ نشانه منافق سه چیز است: دروغگویی، پیمان شکنی، و خیانت در امانت.

وفای به عهد همانند نذر است

هشام بن سالم می گوید: امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:

وعده المؤمن اخاه نذرٌ لا کفاره له فمن أخلف فبخلف الله بدأ و لمقته تعرض و ذلک قوله: «یا ایها الذین امنوا لم تقولون ما لا تفعلون کبر مقتاً عندالله انتقولوا ما لا تفعلون؟»9

وعده ای که مؤمن به برادر دینی خود می دهدنوعی نذر است که وفا کردن به آن لازم است جز اینکه کفاره ندارد و هر کس از وعده ای که داده است تخلّف کند با خدا مخالفت کرده و خود را در معرض خشم پروردگار قرار داده و این همان است که قرآن می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا سخنی می گویید که عمل نمی کنید؟».

مسئله وفای به عهد از مسائل مهم و اساسی به شمار می رود که در دین مقدس اسلام مورد کمال عنایت قرار گرفته است، زیرا اگر بنا باشد به این مسئله اساسی توجه نشود زندگی مردم متلاشی خواهد شد و در اثر بی نظمی و هرج و مرج مردم از یکدیگر سلب اعتماد خواهندکرد و در نتیجه زیربنای روابط اجتماعی سست می شود
خشم خدا

خلف وعده، موجب خشم خدا است

امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ در فرمان خود به مالک اشتر فرمود:

إیاک...ان تعدهم فتتبع موعدک بخلفک... و الخلف یوجب المقت عندالله و الناس قالالله تعالی «کبر مقتاً عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون»... .10

بپرهیز از اینکه به مردم وعده بدهی و تخلّف کنی... زیرا (تخلف از وعده) موجب خشم خدا و مردم خواهد شد، چنانکه قرآن می فرماید: «نزد خدا بسیار خشم آور است که بگویید چیزی را که به آن عمل نمی کنید»... .

وفای به عهد از حقوق ایمانی است:

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: المؤمن اخوا المؤمن عینه و دلیله لایخونه ولایظلمه و لا یغشه و لا یعده عده فیخلفه.11 مؤمن برادر مؤمن و مانند چشمو راهنمای اوست، به او خیانت نمی کند و ستم روا نمی دارد و او را فریب نمیدهد و به او وعده ای نمی دهد که تخلّف کند.

تذکر لازم

همان گونه که از آیات و روایات استفاده می شود مسئله وفای به عهد از مسائل مهم و اساسی به شمار می رود که در دین مقدس اسلام مورد کمال عنایت قرار گرفته است، زیرا اگر بنا باشد به این مسئله اساسی توجه نشود زندگی مردم متلاشی خواهد شد و در اثر بی نظمی و هرج و مرج مردم از یکدیگر سلب اعتماد خواهندکرد و در نتیجه زیربنای روابط اجتماعی سست می شود. از این رو اسلام آنقدربه وفای به عهد اهمیت می دهد که حتی در مورد دشمن و کسی که از نظر عقیده و مسلک و هدف با انسان توافق ندارد وفای به عهد و پیمان را لازم می شمرد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: ثلاثٌلم یجعل الله عزوجل لاحد فیهن رخصه: أداء الامانه الی البر و الفاجر والوفاء بالعهد للبر و الفاجر و بر الوالدین برین کانا اوفاجرین.12

سه چیز است که خداوند به هیچ کس اجازه تخلّف از آن را نداده است: ادای امانتدر مورد هر کس خواه نیکوکار باشد یا بدکار، و وفای به عهد درباره هر کس خواه نیکوکار باشد یا بدکار، و نیکی به پدر و مادر خواه نیکوکار باشند یابدکار.

در آئین مقدس اسلام وفای به عهدیکی از وظایف مسلمین است، خواه موقع جنگ باشد یا در حال عادی، طرف پیمان مسلمان باشد یا غیر مسلمان، که برای نمونه به برخی از آیات و روایاتی که دراین باره رسیده است می پردازیم.

قرآن مجید می فرماید:

إِلاَّالَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِکینَ ثُمَّ لَمْ یَنْقُصُوکمْشَیْئاً وَ لَمْ یُظاهِرُوا عَلَیْکمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَیْهِمْعَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ.14 ؛ مگرکسانی از مشرکان که با آنها عهد بسته اید و چیزی از آن فروگذار نکرده اندو با احدی بر ضدّ شما همدست نشده اند. پیمان آنها را تا پایان مدّتش محترم بشمرید، زیرا خداوند پرهیزکاران را دوست می دارد.

رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

المسلمون اخوه تتکافی دمائهم و یسعی بذمتهم ادناهم هم ید علی من سواهم.15

ارزش خون مسلمانان با یکدیگر برابر است و امانی که کوچکترین فرد آنها می دهدبرای همه شان محترم است و آنها در مقابل بیگانگان به هم پیوسته و دارای قدرت متشکل و فشرده اند.

به هر حال، پای بند بودن به تعهّدات (با دوست و دشمن) از مهمترین پایه های نظام اجتماعی بشر است که باید انسان به وعده خود وفا کند و وفای به عهد تا آن حد از نظر اسلام اهمیت دارد که رسول خدا صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

أقربکم منی غدا فی الموقف أصدقکم للحدیث وآداکم للامانه و اوفاکم بالعهد.17

نزدیکترین افراد روز قیامت نسبت به من کسانی هستند که در سخن راستگوتر، در ادای امانت کوشاتر و در عهد و پیمان از یکدیگر با وفاتر باشند.

ارزیابی قدرت هنگام تعهد

به خاطر اهمیت فوق العاده ای که وفای به عهد دارد در تعلیمات اسلامی آمده است هر کس بخواهد به دیگری وعده ای بدهد باید در موقع دادن تعهّد، قدرت خود را ارزیابی کند که آیا می تواند به وعده ای که می دهد وفا کند یا نه و درصورتی که توانایی ندارد وعده ندهد.

امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ فرمود:

لا تعد بما تعجز عن الوفاء.18 ؛  چیزی را که از وفا کردن به آن عاجزی وعده مکن.

و فرمود:

لا تعدن عده لا تثق من نفسک بإنجازها.19 ؛ چیزی را که یقین به وفای آن نداری وعده مده.

تنظیم: محمدی_گروه دین و اندیشه تبیان


[1] . مؤمنون / 8، معارج / 32.

[2] . بقره / 177.

[3] . مریم / 54.

[4] . اسراء / 34.

[5] . اصول کافی، ج 2 / ص 364، حدیث 2.

[6] . سفینه البحار، ج 2 / ص 675.

[7] . بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 72 / ص 96.

[8] . المستطرف، ج 1/ ص 198.

[9] . اصول کافی، ج 2 / ص 364، حدیث 1.

[10] . نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه 53.

[11] . اصول کافی، ج 2 / ص 166، حدیث 3.

[12] . اصول کافی، چاپ اسلامیه، ج 2 / ص 162، حدیث 15؛ بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 72 / ص 92.  [14] . توبه / 4.

[15] . وسائل الشیعه، چاپ بیروت، ج 19، ص 55.

[17] . همان، ج 72، ص 94؛ تحف العقول، ص 32.

[18] . فهرست غرر، ص 407، شماره 10177.

[19] . همان، شماره 10297.