غدیر در کلام چهارده نور
اساس مذهب تشیع بر دو حدیث پایه گذارى شده است: یكى حدیث ثقلین 1 ، كه پیامبراكرم(ص) در كمتر از نود روز در چهار مكان آن را به مردم گوشزد كرد؛ دیگرى حدیث غدیر. مىتوان گفت حدیث دوم مكمل حدیث اول است.
سفارش بیش از حد پیامبر(ص) در باره قرآن و عترت و نیز اصرار آن حضرت بر امامت و جانشینى امیرمومنان(ع) نشان دهنده این حقیقت است كه حضرت نگران آشوبى بود كه امت اسلامى بعد از وى با آن رو به رو مىشود.
اهمیت دادن به غدیر، اهمیت دادن به رسالت پیامبرگرامى اسلام(ص) است. ما در این مقاله واقعه غدیر را از زبان عارفان واقعى غدیر یعنى پیامبر(ص) و امامان معصوم(علیهم السلام) مورد مطالعه قرار مىدهیم.
رسول خدا و غدیر
شیخ صدوق در كتاب «امالى» از امام باقر(ع) و آن حضرت از جدش چنین نقل مىكند: روزى رسول گرامى اسلام(ص) به امیرمومنان(ع) فرمود: اى على، خداوند آیه «یاایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك»2 را در باره ولایت تو بر من نازل كرد. اگر آنچه به من امر شده تبلیغ نكنم، عملم باطل است و كسى كه خدا را بدون ولایت تو ملاقات كند، كردارش باطل است. اى على، من جز سخن خدانمىگویم . 3
امام على و غدیر
سلیم بن قیس هلالى به بیعت امیرمومنان4 باابوبكر اشاره كرده، مىگوید:
«ثم اقبل علیهم علىفقال: یا معشرالمسلمین و المهاجرین و الانصار انشد كم الله اسمعتم رسول الله یقول یوم غدیرخم كذا و كذا فلم یدع شیئا قال عنه رسول الله الا ذكرهم ایاه قالوا نعم» 4
پس على(ع) به مردم فرمود: اى مسلمانان و مهاجران و انصار، آیا نشنیدید كه رسول خدا(ص) روز غدیرخم چنین و چنان فرمود. سپس تمام چیزهایى را كه پیامبر(ص) در آن روز فرموده بود به مردم یاد آورى كرد. همگى گفتند: آرى.
در این زمینه مىتوان به استدلالهاى امیرمومنان على(ع) اشاره كرد. از جمله استدلال آن حضرت براى ابوبكر كه فرمود: بر اساس حدیث پیامبر(ص) در روز غدیر، آیا من مولاى تو و هر مسلمانى هستم یا تو؟ ابوبكر گفت: شما. 5
ابى الطفیل مىگوید: در روز شورا در خانه بودم و شنیدم كه على(ع) گفت: آیا غیر از من كسى در میان شما هست كه پیامبر(ص) به او گفته باشد: «من كنت مولاه فعلى مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.» همگى گفتند: نه. 6
حضرت زهرا(س) و غدیر
ابن عقده در كتاب معروفش «الولایه» از محمد بن اسید چنین روایت كرده است: از فاطمه زهرا پرسیدند: آیا پیامبر(ص) پیش از رحلتش در باره امامت امیرمومنان چیزى فرمود؟
آن حضرت جواب داد: «و اعجباانسیتم یوم غدیرخم؛»7 شگفتا! آیا روز غدیرخم را فراموش كردید؟!
فاطمه بنت الرضا از فاطمه بنت الكاظم(ع) و او از فاطمه بنت الصادق(ع) چنین نقل كرد: ام كلثوم، دختر فاطمه زهرا(س) نقل كرد كه پیامبر در روز غدیر فرمود: «من كنت مولاه فعلى مولاه»8
امام حسن مجتبى(ع) و غدیر
ازامام جعفر صادق(ع) چنین روایت شده است: امام حسن(ع) هنگامى كه مىخواست با معاویه آتش بس اعلام كند، به او فرمود: امت مسلمان از پیامبر(ص) شنیدند كه در باره پدرم فرمود : «انه منى بمنزله هارون من موسى»؛ همچنین دیدند كه پیامبر(ص) وى را در غدیرخم به عنوان امام نصب فرمود. 9
امام حسین(ع) و غدیر
سلیم بن قیس مىنویسد: امام حسین(ع) قبل از مرگ معاویه خانه خدا را زیارت كرد. سپس بنىهاشم را جمع كرده فرمود: آیا مىدانید پیامبر اكرم(ص) على(ع) را در روز غدیر خم نصب كرد؟ همگى گفتند: آرى. 10
امام زین العابدین(ع) و غدیر
ابن اسحاق، تاریخ نویس معروف، مىگوید: به على بن حسین گفتم: «من كنت مولاه فعلى مولاه» یعنى چه؟ حضرت فرمود: «اخبرهم انه الامام بعده»؛ به آنها خبر داد كه اوست امام بعد از خودش. 11
امام محمد باقر(ع) و غدیر
ابان بن تغلب مىگوید: از امام باقر(ع) درباره گفته پیامبر: «من كنت مولاه فعلى مولاه» پرسیدم: حضرت فرمود: اى اباسعید، پیامبر فرمود: امیرمومنان در میان مردم جانشین من خواهد بود. 12
امام جعفرصادق(ع) و غدیر
زید شحام مىگوید: نزد امام صادق بودم، مردى معتزلى از وى در باره سنت پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: هر چیزى كه فرزند آدم به آن نیاز دارد (حكم آن) در سنت خدا و پیامبر(ص) وجود دارد و چنانچه سنت نبود، خداوند هرگز بر بندگان احتجاج نمىكرد.
مرد پرسید: خداوند با چه چیزى بر ما احتجاج مىكند؟
حضرت فرمود: «الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا»؛ بدین وسیله ولایت را تمام گردانید و اگر سنت یا فریضه تمام نبود، خدا به آن احتجاج نمىكرد . 13
امام موسى كاظم(ع) و غدیر
عبدالرحمن بن حجاج از حضرت موسى بن جعفر(ع) در باره نماز در مسجد غدیرخم 14 پرسید. حضرت در پاسخ فرمود: «صل فیه فان فیه فضلا و قد كان ابى یامربذلك» 15 ؛ نماز بخوان، بدرستى كه در آن فضل فراوان وجود دارد و پدرم به آن امر مىكرد
امام رضا(ع) و غدیر
محمد بن ابى نصر بزنطى مىگوید: خدمت امام رضا(ع) بودم، در حالى كه مجلس پر از جمعیت بود و با یكدیگر درباره غدیر گفتگو مىكردند، برخى از مردم این واقعه را منكر شدند؛ امام فرمود: پدرم از پدرش روایت كرد كه روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین. سپس فرمود: اى ابى نصر، «این ماكنت فاحضر یوم الغدیر»؛ هركجا كه هستى در این روز نزد امیرمومنان(ع) باش. بدرستى كه در این روز خداوند گناه شصت سال از مردان و زنان مومن و مسلم را مىآمرزد و دو برابر آنچه در ماه رمضان از آتش دوزخ مىرهاند؛ در این روز آزاد مىكند... سپس فرمود: «والله لوعرف الناس فضل هذا الیوم بحقیقه لصافحتهم الملائكه كل یوم عشر مرات»16 اگر مردم ارزش این روز را مىدانستند، بىتردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه مىكردند.
امام محمد جواد(ع) و غدیر
ابن ابى عمیر از ابو جعفرثانى(ع) در ذیل آیه «یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود» 17 چنین روایت كرد: پیامبر گرامى(ص) در ده مكان به خلافت اشاره كرده است؛ سپس آیه «یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود» نازل شد. 18
در توضیح این روایت باید گفت: آیه یاد شده در اول سوره مائده است. این سوره، آخرین سورهاى است كه بر قلب نبىاكرم(ص) نازل شد. در این سوره، «آیه اكمال» و «آیه تبلیغ، كه ناظر به واقعه غدیر است، وجود دارد.
امام هادى(ع) و غدیر
شیخ مفید، در كتاب شریف ارشاد، زیارت امیرمومنان على(ع) را از امام حسنعسكرى(ع) و آن امام از پدرش نقل مىكند و مىگوید: امام جواد(ع) در روز عید غدیر، حضرت على(ع) را زیارت كرد و فرمود: «اشهد انك المخصوص بمدحةالله المخلص لطاعةالله ...»؛ شهادت مىدهم كه مدح خدا به تو اختصاص دارد و در طاعت او مخلصى.
سپس مىفرماید: خداوند حكم فرمود: «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فمابلغت رسالته و الله یعصمك من الناس.»
آنگاه ادامه مىدهد: پیامبر(ص) خطاب به مردم كرد و از آنها پرسید: آیا آنچه برعهده داشتم، ابلاغ كردم؟
همگى گفتند: آرى.
سپس فرمود: خدایا گواه باش! بعد از آن فرمود: «الست اولى بالمومنین من انفسهم؟ فقالوا بلى فاخذ بیدك و قال من كنت مولاه فهذا على مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله؛» آیا من به مومنان از خود آنها سزاوارتر نیستم؟ گفتند : بله. پس از آن دست على(ع) را گرفت و فرمود: هركس من مولاى اویم، این على مولاى اوست ... 19
امام حسن عسكرى(ع) و غدیر
حسن بن ظریف به امام حسن عسكرى(ع) نامه نوشت و پرسید: گفته پیامبر «من كنت مولاه فعلى مولاه» یعنى چه؟ حضرت در پاسخ فرمود: «اراد بذلك ان جعله علما یعرف به حزب الله عند الفرقة»؛ خداوند اراده فرمود كه این جمله، نشان و پرچمى باشد تا حزب خدا هنگام اختلافها با آن شناخته شود.
اسحاق بن اسماعیل نیشابورى مىگوید: حضرت حسنبن على(ع) به ابراهیم چنین نوشت: خداوند متعال با منت و رحمت خویش واجبات را بر شما مقرر كرد. این كار به سبب نیاز او نبود، بلكه رحمت او بود كه متوجه شما شد. هیچ معبودى جز او وجود ندارد؛ او چنان كرد تا ناپاك را از پاك جدا سازد و اندرون شما را بیازماید تا به سوى رحمت او پیش بگیرد و منازل شما در بهشت معین شود. از اینرو، حج و عمره، اقامه نماز، پرداخت زكات، روزه و ولایت را بر شما واگذار كرد و درى را فرا راهتان قرار داد تا درهاى دیگر واجبات را باز كنید؛ كلیدى را براى یافتن راه خود قرار داد. اگر محمد و جانشینان او از فرزندش نبود، شما مانند حیوانات سرگردان مىماندید و هیچ واجبى از واجبات را فرا نمىگرفتید. مگر مىتوان از غیر در، وارد مكانى شد؟ وقتى خداوند به سبب تعیین اولیا پس از پیامبر(ص)، نعمت خود را بر شما تمام كرد، فرمود: «الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتى و رضیت لكم الاسلام دینا» (20) امروز دینتان را كامل و نعمت خود را بر شما تمام كردم و راضى شدم كه اسلام دین شما باشد . سپس براى اولیاى خود برگردن شما حقوقى قرار داد و به شما فرمان داد حقوق آنها را ادا كنید تا زنان و اموال و خوراك و آشامیدنیها بر شما حلال باشد و به واسطه آن بركت و رشد و ثروت را به شما بشناساند و اطاعت كنندگان شما را به واسطه غیبت بشناساند... 21
امام زمان(ع) و غدیر
در دعاى ندبه كه ظاهرا منسوب به آن حضرت است چنین مىخوانیم: «... فلما انقضت ایامه اقام ولیه علىبن ابى طالب صلواتك علیهما و آلهما هادیا اذ كان هوالمنذر و لكل قوم هاد فقال و الملاء امامه من كنت مولاه فعلى مولاه.. .»
تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان
پىنوشتها:
1ـ حدیث ثقلین در بیشتر منابع اهل سنت وارد شده است. ما به پارهاى از آنها اشاره مىكنیم : السنه شیبانى، ص 337 و 629 ح 1551؛ صحیح ترمذى، ج 5، ص 663؛ سنن كبرى بیهقى، ج 10، ص 114؛ المستدرك، حاكم نیشابورى، ج 3، ص 110؛ فضائل الصحابه، احمد بن حنبل، ج 1، ص 171 و ج 2، ص 588؛ سنن ابىداود، ج 2، ص 185؛ طبقات كبرى، ابن سعد، ج 2، ص 194؛صحیح مسلم، ج 4، ص .1873
2ـ سوره مائده، آیه .71
3ـ امالى شیخ صدوق، مجلس، 74، ص .400
4ـ كتاب سلیم بن قیس هلالى، نشر موسسه بعثت، ص .41
5ـ خصال شیخ صدوق، ص 505، باب اربعین، ج .30
6ـ امالى شیخ صدوق، ج 1، ص .342
7ـ اثبات الهداة، حرعاملى، ج 2، ص 112، ح 473؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 25 ـ .26
8ـ اثبات الهداة، ج 2، ص 112؛ احقاق الحق، ج 16، ص .282
9ـ امالى شیخ صدوق، ج 2، ص .171
10ـ سلیم بن قیس، ص .168
11ـ معانى الاخبار، ص 65؛ بحارالانوار، ج 37، ص .223
12ـ معانى الاخبار، ص .66
13ـ تفسیر برهان، ج 1، ص .446
14ـ در باره اهمیت این مسجد به مجله میقات حج شماره 12 مراجعه شود.
15ـ اصول كافى، ج 4، ص .566
16ـ تهذیب الاحكام، شیخ طوسى، ج 6، ص 24، ح 52؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج 3، ص .41
17ـ سوره مائده، آیه .1
18ـ تفسیرقمى، ج 1، ص .160
19ـ بحارالانوار، ج 100، ص .363
20ـ همان، ج 37، ص .223
21ـ علل الشرائع، ج 1، ص 249، باب 182، ح .66
مأخذ: مجله كوثر شماره 25
ص ـ ناطقى
