تبیان، دستیار زندگی
امام علی علیه‌السلام فرمودند: سه چیز است كه آنها رأس فروتنیند: اینكه انسان به هر كس مى رسد سلام كند، به پایین مجلس رضایت دهد و خودنمایى و شهرت طلبى را خوش نداشته باشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شما فرد فروتنی هستید؟

فروتنی

فروتنی و نشانه های آن

تواضع یکی از صفات ارزنده انسانی است که خداوند آن را یکی از مهمترین صفات نیکوی بندگان خاص خود دانسته است.1 این صفت ارزشمند, نه خوردنی است, نه پوشیدنی و نه خریدنی که بتوان در یک لحظه دارای آن شد. بلکه  نشانه هایی دارد که باید در طول زمان آراسته به آن گشت.

این نشانه ها باید در تمامی حرکات و در لابه لای یک یک اعمال انسان, خود را بنمایاند. اما پیشوایان ما تنها به برخی از این نشانه ها که در برخی از کارهای روزمره ما بروز بیشتری دارند, اشاره کرده اند.

در نگاه اول به نظر می رسد که اینها به عنوان نمونه یا مشتی از خروار ذکر شده تا همگان از نمونه پی به اساس ببرند و در دیگر کارها نیز تواضع پیشه کنند.

اما با دقت بیشتر می فهمیم که نمونه های مطرح شده در کلام ایشان دارای دو ویژگی هستند. اول اینکه برخی از حرکات و سکنات انسان جلوه بیشتری در دید مردم دارند و به همین جهت از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. چرا که همچون ذرّه بینی بزرگ, اخلاقیات ریز و درشت انسان را واضح و پدیدار می کنند و به همگان معرفی می نمایند. بنابراین این نوع کارها می تواند محک خوبی برای خود انسان باشد تا بفهمد که آیا به تواضع دست یافته یا نه.

دوم اینکه برای رسیدن به یک اخلاق کریمانه باید تمرین کرد و سعی و تلاش نمود. به نظر شما تمرین را از کجا شروع کنیم؟ از نشانه های درشت تر که وضوح بیشتری دارند و ساده تر می توان به آنها دست یافت.

به هر حال برخی از نشانه های فروتنی را با هم مرور خواهیم کرد:

1ـ سلام کردن به دیگران

هنگامی که از یک مکان عمومی عبور می کنید, ممکن است با برخی از آشنایان خود رو در رو شوید. شاید شما هم با افرادی مواجه شده باشید که در چنین شرایطی با پر رویی تمام زل می زنند به چشمان شما و منتظرند که شما به آنها سلام کنید. چنین افرادی در ذهنشان چنان جایگاهی برای خود ساخته اند که حتی به خودشان هم اجازه نمی دهند اندکی از آن جایگاه به زیر آیند و به دیگران سلام کنند. چه برسد به احوالپرسی و خوش و بش گویی های روزمره. امام صادق علیه‌السلام می فرماید:

مِن التَّواضُعِ أن تُسَلِّمَ على مَن لَقِیتَ2؛ از فروتنى است كه به هر كس برخوردى، سلام كنى.

امام علی علیه‌السلام فرمودند: سه چیز است كه آنها رأس فروتنیند: اینكه انسان به هر كس مى رسد سلام كند، به پایین مجلس رضایت دهد و خودنمایى و شهرت طلبى را خوش نداشته باشد.

از عادات خوب گذشتگان ما این بود که حتی اگر دیگران را نمی شناختند, به آنان سلام می کردند. امام عسکری علیه‌السلام می فرماید:

مِن التَّواضُعِ السَّلامُ على كُلِّ مَن تَمُرُّ بهِ.3؛ از فروتنى است كه بر هر كس بگذرى، بر او سلام كنى.

2ـ نشستن در پایین مجلس

گاهی جایگاه اجتماعی سبب این خواهد شد که انسان راضی نشود در هر مکانی بنشیند. اگر نماینده مجلسی را در هواپیما به سوی صندلی های مخصوص مهمانان, راهنمایی نکنند و یا دولتمردی را با وسیله هم شان او جا به جا نکنند, چه حالی خواهند داشت و چه برخوردی از خود نشان خواهند داد؟

سرهنگی را تصور کنید که دیرتر از موعد, وارد سالن اجتماعات شده و در صدر مجلس جایی برای او باقی نمانده است. آیا چنین شخصی حاضر است پشت سر سرباز صفر بنشیند؟ و نمونه هایی از این قبیل. امام صادق علیه‌السلام فرمود:

إنَّ مِن التَّواضُعِ أن یَجلِسَ الرّجُلُ دُونَ شَرَفِهِ.4؛ از فروتنى است كه آدمى در جایى از مجلس بنشیند كه پایین تر از مقام و منزلت او باشد.

3ـ پرهیز از شهرت

برخی برای انجام کارهای کوچکشان هم، زمین و زمان را خبر می کنند و چشمها را به دیده شدن می طلبند. یکی از نشانه های فروتنی همین است که انسان به دنبال هیاهو و جلب توجه دیگران نباشد. به دنبال بوق و کرنا و رسانه ای شدن نباشد. اگر شد که شده اما او نباید شهرت طلبی را روش زندگیش سازد.

امام علی علیه‌السلام فرمودند:

ثَلاثٌ هُنَّ رأسُ التَّواضُعِ: أن یَبدأَ بِالسَّلامِ مَن لَقِیَهُ و یَرضى بِالدُّونِ مِن شَرَفِ المَجلِسِ و یَكرَهَ الرِّیاءَ و السُّمعَةَ.5؛ سه چیز است كه آنها رأس فروتنیند: اینكه انسان به هر كس مى رسد سلام كند، به پایین مجلس رضایت دهد و خودنمایى و شهرت طلبى را خوش نداشته باشد.

برخی برای انجام کارهای کوچکشان هم، زمین و زمان را خبر می کنند و چشمها را به دیده شدن می طلبند. یکی از نشانه های فروتنی همین است که انسان به دنبال هیاهو و جلب توجه دیگران نباشد. به دنبال بوق و کرنا و رسانه ای شدن نباشد. اگر شد که شده اما او نباید شهرت طلبی را روش زندگیش سازد.

4ـ مردم داری

فروتنی رهبر انقلاب

نحوه تعامل انسان با مردم می تواند نشانه دیگری از تواضع او باشد. امام رضا علیه‌السلام می فرماید:

التَّواضُعُ أن تُعطِیَ النّاسَ ما تُحِبُّ أن تُعطاهُ.6؛ فروتنى آن است كه با مردم چنان رفتار كنى كه دوست دارى با تو رفتار شود.

چرا وقتی از برخورد متکبرانه متصدی بانک بدمان می آید و کلی بد و بی راه در دلمان به او می گوییم, همان رفتار را با ارباب رجوع خودمان هم تکرار می کنیم؟ چرا وقتی بی ادبی و فخرفروشی رئیس خود را می بینیم با این حال به زیر دستانمان هم با دید حقارت می نگیریم؟

این مساله در مورد کسانی که در جامعه شهرت می یابند و جلوی چشم مردم اند, اهمیت بیشتری می یابد. بازیگران سینما, رجال سیاسی, خوانندگان و یا ورزشکارانی که از محبوبیت اجتماعی برخوردارند, چشمان زیادی را به سوی خود می کشانند. برخورد چنین افرادی می تواند همراه با تواضع و یا فخرفروشی باشد.

یکی از یاران امام رضا علیه‌السلام از ایشان پرسید: حدّ و مرز تواضع كه هرگاه بنده آن را به كار بندد فروتن است، چیست؟ حضرت پاسخ داد:

فروتنى درجاتى دارد: یكى از آنها این است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طیب خاطر, خود را در آن جایگاه قرار دهد.7

5ـ ترک مجادله

انسان دوست دارد پیروز همه میدان ها باشد و از هیچ مسابقه ای شکست خورده برنگردد. اما گاهی به این نکته توجه ندارد که صاحب بعضی از مسابقات شیطان است و مسابقه در زمین تحت تملک او شکل می گیرد. در چنین شرایطی برنده هر کسی که باشد, سودش به حساب شیطان واریز خواهد شد.

یکی از این میدانهای خطرناک, میدان گفتگوی علمی است. اما نه برای بدست آوردن حقیقت. بلکه برای پیروزی و تفوق بر طرف مقابل.

گاهی می شود که دو دوست بر سر یک مساله با هم بحث می کنند و برای هیچ و پوچ دوستی خود را به هم می زنند. گفتگو اگر از حد یادگیری خارج شود و به بحث و جدل کشیده شود, آتش کینه را به پا خواهد کرد. در چنین شرایطی انسان بزرگوار کسی است که از میدان مسابقه کنار بکشد. امام باقر علیه‌السلام فرمود:

التَّواضُعُ أن تَترُكَ المِراءَ و إن كُنتَ مُحِقّا.8؛ فروتنى این است كه مجادله را رها كنى، اگر چه حق با تو باشد.

6ـ بی رغبت به ستایش دیگران

انسان به طور عادی از تعریف و تمجید دیگران خوشش می آید و به اصطلاح بد جوری کیف می کند. یکی از نقاط آسیب پذیر انسان همین جا است. متکبران نه تنها خوش می دارند که دیگران از آنها ستایش کنند, بلکه دیگران را به این حرکت زشت گرایش می دهند و تشویق می نمایند.

انسان بزرگوار و پاک دل کسی است که چنین کاری را خوش نداشته باشد و به دیگران هم اجازه ندهد که برایش چنین کنند. امام صادق علیه‌السلام می فرماید:

إنّ مِن التَّواضُعِ أن لا یُحِبَّ أن یُحمَدَ علَى التَّقوى.9؛ از فروتنى است كه انسان دوست نداشته باشد كه او را به پرهیزگارى بستایند.

نوشته سیدمصطفی بهشتی – گروه دین و اندیشه تبیان


1- سوره فرقان, آیه 63.

2- بحارالأنوار, ج 75, ص120.

3- بحارالأنوار, ج 78, ص 372.

4- الكافی, ج 2, ص 123.

5- میزان الحکمة, ج 13, ص 219.

6- الكافی,ج 2, ص 124.

7- الكافی, ج 2, ص 124.

8- تحف العقول, ص 296.

9- بحارالأنوار, ج 75, ص 118.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.