تبیان، دستیار زندگی
امام باقر(علیه السلام) از قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: جبرئیل به من خبر داد كه عطر بهشت از فاصله هزار سال راه شنیده مى‏شود ولى عاق والدین و كسى كه با خویشاوندان خود بریده است، آن را نمى‏شنود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آیا مردان ولیّ زنان هستند؟

زن و مرد

آیه اول سوره  نساء به حكم عنوان تمام سوره است.‏

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثِیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَیْكُمْ رَقِیباً 1

بنام خداى رحمان رحیم‏

اى مردم، از پروردگارتان كه شما را از «نفس واحدى» آفرید و جفتش را [نیز] از او آفرید، و از آن دو، مردان و زنان بسیارى پراكنده كرد، پروا دارید و از خدایى كه به [نامِ‏] او از همدیگر درخواست مى‏كنید پروا نمایید و زنهار از خویشاوندان مَبُرید، كه خدا همواره بر شما نگهبان است. 1

نكته اول آیه (تقوا)

اولین حكمى كه در این سوره مباركه به تمام افراد بشر مقرر فرموده تقوا است زیرا تقوا جامع تمام خوبیها است و نزد اهل تحقیق تقوا اجتناب از هر چیزى جز  خدا  است.

كشف الاسرار در ذیل این آیه شریفه می نویسد: تقوا بر سه قسمت است:

(1) پرهیز كردن از شرك كه تقواى عام است.

 (2) پرهیز كردن از گناه كه تقواى خاص است.

 (3) پرهیز كردن از شبهات كه تقواى خاص خاص است‏.

شیبانى به سند خود در تفسیر آیه شریفه یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ از امام جعفر صادق (علیه السّلام) نقل كرده كه فرمود: مراد از تقوا فرمانبردارى خدا و معصیت نكردن و متذكر حق بودن و فراموش نكردن آن است و همچنین شكر نعمت بجاى آوردن و ناسپاسى و كفران نكردن است‏.

نكته دوم آیه (صله رحم)

امیرالمؤمنین على(علیه السلام) فرمودند: صله‏ى رحم كنید، گرچه با سلام دادن باشد، خداوند فرمود: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ»، «وَ الْأَرْحامَ ...»(كافى، ج 2)

مجمع البیان در ذیل آیه وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ از امام محمد باقر(علیه السّلام) روایت كرده كه آن حضرت فرمود:

و اتّقوا الارحام ان تقطعوها، یعنى بترسید از این كه قطع رحم كنید.

امام باقر(علیه السلام) فرمود: پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: جبرئیل به من خبر داد كه عطر بهشت از فاصله هزار سال راه شنیده مى‏شود ولى عاق والدین و كسى كه با خویشاوندان خود بریده است، آن را نمى‏شنود.

قال الحسین(علیه السلام): من سرّه ان ینسأ فى اجله و یزاد فى رزقه فلیصل رحمه.

امام حسین(علیه السلام) فرمود: هر كس دوست دارد كه اجل او به تأخیر بیفتد و روزى او افزایش یابد، پس صله رحم كند. ( بحار الأنوار، ج 74 )

عن الباقر(علیه السلام)، قال قال رسول الله: اخبرنى جبرئیل ان ریح الجنة توجد من مسیرة الف عام ما یجدها عاقّ و لا قاطع رحم. ( بحار الأنوار ج 74)

امام باقر(علیه السلام) فرمود: پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: جبرئیل به من خبر داد كه عطر بهشت از فاصله هزار سال راه شنیده مى‏شود ولى عاق والدین و كسى كه با خویشاوندان خود بریده است، آن را نمى‏شنود.

پیامهای ‏آیه

صله رحم

1- آغاز سوره‏ى خانواده، با سفارش به تقوا شروع شده است، یعنى بنیان خانواده، بر تقواست و مراعات آن بر همه لازم است. «یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا»

2- خلقت و تربیت انسان، هر دو به دست خداست، پس پروا و اطاعت هم باید از او باشد. «اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ»

3- همه‏ى انسان‏ها از یك نوعند، پس هر نوع تبعیض نژادى، زبانى، اقلیمى و ...ممنوع است. «خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ»

4- زن و مرد در آفرینش وحدت دارند و هیچكدام از نظر جنسیّت بر دیگرى برترى ندارند. «خَلَقَ مِنْها زَوْجَها»

5- همه‏ى انسان‏ها در طول تاریخ، از یك پدر و مادرند. «بَثَّ مِنْهُما رِجالًا ...»

روایات درباره‏ى ازدواج فرزندان آدم است، ولی آنچه با قرآن هماهنگ است، روایاتى است كه مى‏گوید فرزندان آدم با یكدیگر ازدواج كردند. (تفسیر المیزان)

6- در مسائل تربیتى، تكرار یك اصل است. «اتَّقُوا رَبَّكُمُ»، «اتَّقُوا اللَّهَ»

7- رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان، لازمه‏ى تقواست. «اتَّقُوا اللَّهَ»، «وَ الْأَرْحامَ»

امام باقر(علیه السلام) فرمود: قرابت دلبستگان پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) را باید با مودّت مراعات كرد. (بحارالانوار، ج 23)

8- این آیه سخن از جامعه اسلامى آغاز كرد و به طور خلاصه  به بیان ارزشهاى جامعه پرداخت:

(الف) پرواى از خدا یا پرهیزگارى.

(ب) مساوات كامل میان همه بندگان خدا از مرد و زن.

(ج) اتّكاء و اعتماد تشكیلات خانواده (و غیر آن) به ترس و فرمانبردارى از خداوند.

مردان دارای ولایت بر زنانند

الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ وَ اللاَّتِی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِیًّا كَبِیراً (34)

اولین حكمى كه در این سوره مباركه به تمام افراد بشر مقرر فرموده تقوا است زیرا تقوا جامع تمام خوبیها است و نزد اهل تحقیق تقوا اجتناب از هر چیزى جز  خدا  است.

بهره هایی از آیه

قبل از هر چیز باید بگوییم که منظور از این آیه، زن و شوهر است نه این که در کل مرد ولیّ زن است. (نظر آیة الله جوادی آملی در ذیل تفسیر آیه مزبور)

1- در یك اجتماع دو نفرى هم، یكى باید مسئول و سرپرست باشد. مدیر خانه مرد است. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»

2- در اداره امور زندگى، باید تعقّل و تدبیر، بر احساسات و عواطف حاكم باشد. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»

3- نظام حقوقى اسلام با نظام تكوین و آفرینش هماهنگ است. حقّ مدیریّت مرد، به خاطر ساختار جسمى و روحى اوست. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»

4- برترى‏هاى طبیعى فضل الهى است. «بِما فَضَّلَ اللَّهُ»

5- هزینه زندگى، بر عهده مرد است. «بِما أَنْفَقُوا»

6- قانونگذار باید در وضع قانون، به تفاوت‏هاى طبیعىِ زن و مرد در آفرینش، توجه داشته باشد. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ»، «بِما فَضَّلَ اللَّهُ»

7- نشانه شایستگى زن اطاعت و تواضع او نسبت به شوهر است. «قانِتاتٌ»

8- نشانه همسر شایسته، حفظ خود در غیاب شوهر است. «حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ»

9- اطاعت زن از شوهر و حفظ حقوق وى، مشروط به تأمین زندگى او از سوى مرد است. «بِما أَنْفَقُوا»، «فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ»

10- علاج واقعه را قبل از وقوع باید كرد. پیش از آنكه زن ناشزه شود، چاره‏اى بیندیشید. «تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ»

11 - مرد هیچ حقّى در آزار همسر مطیع خود ندارد. «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا»

12 - سه مرحله موعظه، ترك هم‏خوابى و تنبیه، براى مطیع كردن زن است. پس اگر از راه دیگرى زن مطیع مى‏شود، مرد حقّ برخورد ندارد. جمله‏ى «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ» نشانه آن است كه هدف اطاعت است، گرچه از طریق دیگرى باشد.

13- تواضع زن، ضعف نیست، ارزش است. «فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ»

14- نشانه‏ى همسر شایسته، رازدارى، حفظ مال و آبرو و ناموس شوهر در غیاب اوست. «فَالصَّالِحاتُ»، «حافِظاتٌ لِلْغَیْبِ»

15- برخورد با منكرات باید گام به گام و مرحله به مرحله باشد. موعظه، قهر تنبیه. «فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ ...»

16 - تا موعظه مؤثر باشد، قهر و خشونت ممنوع و تا قهر و جدایى موقت اثر كند، تنبیه بدنى ممنوع است. «فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ»، «وَ اضْرِبُوهُنَّ» 

17 - برخورد خشن و تنبیه، تنها براى انجام وظیفه است، نه انتقام و كینه و بهانه. «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ»

18 - برترى مردان، نباید سبب غرور شود، چون خدا از همه برتر است. «إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِیًّا كَبِیراً»

19 - توجّه به برترى خداوند، كلید تقوا و پرهیز از ستم بر همسران است. «إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِیًّا»

نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان


منابع:

- تفسیر هدایت، ج 2

- تفسیر احسن الحدیث، ج 2

- تفسیر کوثر، ج 2

- تفسیر نور، ج 2

- انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج 8